Halay

Başlığın diğer anlamları için Halay (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.

Yallı dansının nota yazısı

Halay, Türkiye'nin Doğu Anadolu, Güneydoğu Anadolu, İç Anadolu, Orta Karadeniz ve Çukurova bölgesinde oynanan halk oyunlarının genel ismidir.

Özellikler

Değişik bölgelerde oynanan halaylar arasında büyük farklılıklar vardır. O yüzden üçe ayrılır:

Çukurova (Güney) Halayları: Adana ile Antep arasında oynanan halaylardır.
Doğu Halayları: Antep'in doğusunda kalan bölgeler genelde aynı karakteriste sahiptir.
Bozkır Halayları: İç Anadolu bozkırlarında ve Orta Karadeniz'de oynanan halay oyunlarıdır.

Halay, toplu halde yan yana dizilerek bir çember oluşturmak suretiyle oynanır. Dansçılar, küçük parmaklarıyla birbirlerine tutunurlar. Grubun en başında bulunan lider, açıkta olan eliyle mendil sallar. Dans yavaş adımlarla başlar, bir süre sonra hızlanır. Halay adımları genelde ayak figürlerine dayanır. Bu bölgelerde her ilin kendine has halay oyunları derlenmiştir. Halay, davul ve zurna ile çalınan müzikler eşliğinde oynanır.

Halk kültüründe

Halay, Türk ve Altay halk kültüründe tören dansıdır. Alay olarak da söylenir. Kökleri milattan önceki dönemlere ve hatta tarih öncesi çağlara uzanan bir oyundur. Al kültü ile ilişkilidir. Yaşamın enerjisini, döngüsünü, dayanışmayı, hareketi, durup devam etmeyi ve ritmi içerir. Al (Hal) sözcüğünün ateşle yani yaşamsal enerjiyle bağlı olması bu oyuna verilen önemi göstermektedir. İlkel biçiminin adı Allı veya Yallı olarak bilinir. Kobustan adlı bölgede kayalara çizilen eski çağlara ait resimlerde bu oyunun resmedildiği görülmektedir. Elley (Allay) adlı ilk ata ile de bağlantılı görünmektedir.^[1] Yakutlar bu dansa Ohokay derler.

Diyarbakır yöresi oyunları

Azeri kültüründe "Yallı"

Yallı, Azerbaycan halk sanatında çok geniş yer tutan mitolojik kaynaklı bir oyundur. Kobustan kayalarında, milattan önceki dönemlere ait; el ele verip dans eden ve bağrışan kalabalık görüntülerinin çizimleri vardır. Oynayanlar, kainatın ebedî döngüsünü, hareketliliğini ve dinamizmini sembolize eden mistik bir daire boyunca sıkı bir şekilde dizilirler. Oyunun ilerleyen kısımlarında kaçışırlar ve beklenmedik bir zamanda yere uzanıp yalar gibi yaparlar. Bunların hepsinin kendi içinde anlamları vardır. Aslında "yallı" oyunlarının eski inançlardaki Ulu Ana bütününden kopma Al/Hal ruhuyla bağlılığı da, "Yallı" adında göze çarpmaktadır.^[2]

Etimoloji

(Al/Hal) kökünden türemiştir. Topluluk ve ateş anlamları içerir. Moğolca Halah fiili serbest bırakmak, rahatlatmak manalarına gelir. Mançuca Hala fiili de aynı içeriği ihtiva eder.

Aynı zamanda Kürtçe'de hilayi veya halayi "ayağa kalkmak oynamak" anlamına gelmektedir.^[3] Ancak halay Kürtçede 'govend' diye tabir edilir bu nedenle bu olasılık çok kuvvetli değildir.

Yakutlara göre, ilk ata "Elley" dir.^[1]

Kubbealtı sözlüğündeki geçen etimolojisi alay “topluluk, kalabalık”tan h- türemesiyle oluştuğuna yöneliktir.^[4]

Kaynakça

1 2 Türk Söylence Sözlüğü, Deniz Karakurt, Türkiye, 2011, (OTRS: CC BY-SA 3.0)
↑ Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük, Celal Beydili, Yurt Yayınevi
↑ "Halay sözcüğü kelime kökeni". etimolojiturkce.com. 27 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20151227134636/http://www.etimolojiturkce.com/kelime/halay. Erişim tarihi: 30 Haziran 2015.
↑ http://kubbealtilugati.com/sonuclar.aspx?km=halay&mi=0

Ayrıca bakınız

Türk halk oyunları

Dış bağlantılar

This article is issued from Vikipedi - version of the 12/8/2016. The text is available under the Creative Commons Attribution/Share Alike but additional terms may apply for the media files.