İşi
İşi (d. 1860 – ö. 25 Mart 1916), Kaliforniya'da yaşayan Yanaların Yahiler grubunun son mensubuna verilen ad. Kuzey Kaliforniya'da, Avrupalı Amerikan kültürünün tamamen dışında yaşayan son Kızılderili olduğu kabul edilir. Atalarının yaşadığı Lassen Peak yamaçlarından ayrılarak vahşi doğayı geride bırakan İşi, Oroville yakınlarında ortaya çıktı. Yana Soykırımından kurtulabilen son Kızılderilidir.
Yahi nüfusunun Avrupalılar ile temas kurmadan önce yaklaşık 3,000 civarında olduğu tahmin ediliyor. İşi ve ailesi, 1865 yılında Three Knolls Katliamı'nın kurbanları oldular. Olayda sadece 30 Yahi canını kurtarabildi. Sığır güden bir grup Amerikalı hayatta kalan Yahilerin yarısını daha öldürünce, geriye kalanlar 40 yıl saklanmayı başardı. Bu zaman içinde İşi'nin annesi ve akrabaları öldü. İşi ise 29 Ağustos 1911 tarihinde bir grup kasap tarafından Oroville yakınlarındaki bir ağılda bulununca "Ben hic kimseyim, cunku bana isim verecek kimse kalmadi" der. Adini antropolojist Alfred Kroeber koyar: İşi kelimesi, Yana dilinin Yahi lehçesinde "adam" anlamına gelmekte. Kaliforniya Üniversitesi'nin San Francisco kampüsünde bulunan Antropoloji Müzesi'ne yerleştirilen İşi, hayatının geri kalan kısmını tutsak olarak geçirir.
İşi, 1916 yılında tüberküloz hastalığından ölene kadar "Yahi kulturunun yeniden insasini saglama" gerekcesiyle onu inceler, onunla konusur, her adimini belgelerler. Otopsiden zor kurtulur. Beyni saklanip, hala sergilenen olu yuzunun maski alinip, bedeni yakilir. Kitaplara, filmlere konu olur.
Literatürde İşi
Kitaplar
- Ishi in Two Worlds, Theodora Kroeber, 1961, ISBN 0-520-22940-1
- Ishi the Last Yahi: A Documentary History, R.F. Heizer ve Theodora Kroeber, 1981, ISBN 0520043669
- The Last Yahi: A Novel About Ishi, Lawrence Holcomb, 2000, ISBN 0595127665
- Ishi in Three Centuries, Clifton Kroeber ve Karl Kroeber, 2003, ISBN 0-8032-2757-4
- Ishi's Brain: In Search of America's Last "Wild" Indian, Orin Starn, 2004, ISBN 0-393-05133-1
Filmler
- Ishi: the Last of His Tribe (1978) - İşi rolünü Eloy Casados canlandırdı
- The Last of His Tribe (1992) - İşi rolünü Graham Greene canlandırdı
- Ishi: The Last Yahi (1992) - Jed Riffe tarafından çekilen belgesel