Küresünniler
| Toplam nüfus | |
|---|---|
| 100 bin-120 bin | |
| Önemli nüfusa sahip bölgeler | |
 Türkiye (Van) |
26.000 [1] |
 İran | 600.000 |
| Diller | |
| Azerice,[2] Türkçe | |
| Din | |
| İslam (Şafii) | |
Küresünniler (veya Küresünli, Küresünnü, Küresinli) Azerbaycan hanlıklarından olan Makü Hanlığı bünyesinde bulunan Oğuz Türkleridir. Oğuzların Çepni boyundan olan Küresünniler, bulundukları coğrafyadaki topluluklardan farklı olarak sünni mezhebine sahip olduklarından, Safevi devletine karşı Osmanlı devletinin bir uç aşireti olmuşlardır. I. Dünya Savaşında Rusların bölgeyi işgal edip Ermenileri silahlandırmaları sırasında çok kayıp vermişlerdir. Günümüzde Küresünnilerin büyük bir çoğunluğu Güney Azerbaycan'ın Urumiye ve Türkiye'nin Van şehrinde yaşamaktadırlar.
1921 yılında Kürt Şikak aşireti lideri Simko ile yaşanan çatışmalar neticesinde büyük bir topluluk halinde Van ili merkez köylerine ve Saray ilçesine yerleşmişlerdir.
Tarih
Küresünniler 17. ve 18. yüzyılda Azerbaycan'da bulunan Makü hanlığına bağlı yerleşik yaşam biçimine geçen tek boydu.[3] Makü hanlığına bağlı Karadere bölgesindeki Akbulak, Muhur, Mahlemli köylerinde yaşayıp, çiftçilik ve hayvancılıkla uğraşıyorlardı. Daha sonra Orta Asya ve Hazar bölgesinden gelerek İran’ın Urmiye civarına yerleşmişlerdir.
Anadolu'ya göç
24 Eylül 1925 tarih ve 2086 numaralı Şark Islahat Planı kararnamesiyle Küresünnilerin Van'a yerleşmelerine izin verilmiştir. Kararnamede: "Van şehri ile Midyat arasındaki hattın garbında Ermenilerden metruk araziye Türk muhacirleri (Küresünni) yerleştirilecektir." denmektedir. Ayrıca bölgeye yerleştirilecek Küresünniler'e iaşe yardımı için yine kararnamede: "Şarka yerleştirilecek muhacirin (Küresünni) ve yerli Türklerin iskan edilecekleri mıntıkalara kadar hükümetin vesait-i seriası ile nakilleri ve esnay-i nakilde iaşeleri ve evlerinin taraf-ı hükümetten inşası bir senelik iaşelerinin temini, hayvanat ve alat-ı ziraiyelerinin de kezalik taraf-ı hükümetten itası lazım gelir." belirtilmiştir.[4]
Küresünniler cumhuriyet döneminde gruplar halinde Türkiye'ye geçerek Van iline yerleşmişlerdir. Küresünnilerin İran'dan göç edip Türkiye'ye yerleşmelerinin çeşitli sebepleri arasında; İran'daki Şii yönetiminin Sünni Küresünnilere olan baskıları, İran'a saldıran Rusya ile birlikte hareket eden Ermenilerin baskıları, İran’ın Kotur Deresi civarında bulunan bir Kürt aşiretinin (Evdoi-Abdüvî) lideri Simko (İsmail) Ağa’nın bölgede (özellikle Hoy ve Urmiye şehirleri civarında) bir güç oluşturarak, aşiret mensupları ve bölgeden zorla toplatıp kendine bağlı oluşturduğu silahlı bir güçle köylere baskınlar düzenlemesi gibi başlıca nedenlerdir.[3]
Küresinlilerin Anadolu’ya göçü ile ilgili yazılı kaynaklarda: "Türk askerinin Van’a girip ortalığı sükûnete kavuşturmasıyla Kuzey İran’da bulunan Azeri Türkleri’nin bir kısmı da Van’a getirilip değişik yerlere yerleştirildikten sonra, bu insanlar Van’ın ahalisiyle kaynaşarak bir bütünlük sağlamışlardır. Bu da zaten Azeri Türkçesi’nin hâkimiyeti altında bulunan bölge ağzının değişmeden varlığını devam ettirmesini sağlamıştır." [5]
2010 yılında çalışmalarına başlanan ve İletişim uzmanı ve kültür araştırmacısı Prof. Dr. Sedat Cereci tarafından yönetilen Yestikan'dan Van'a adlı belgesel filmin çekimleri sırasında bu göç anlatılmaktadır.[6]
Yerleşim birimleri
Güney Azerbaycan
Küresünnilerin çoğunluğu Güney Azerbaycan'da Urmiye gölünün batısında Urmiye, Salmas ve Hoy kentlerinde yaşamaktadırlar.[7][kaynak güvenilir mi?]
Urmiye: Gulunci (Quluncu), Gecin, Velinde, Heneye(Xeneye), Balov, Mirava, Neybin, Balaniş, Dol Dize, Kehriz ve Kultepe.
Hoy: Estiran, Yestikan, Babekan, Dize, Geretepe, Kotur(Qotur), Mehin(Mexin), Raviyan, Zeri, Kukut, Almali, Zeyve, Hindivan ve Körpiran.
Salmas: Şekeryazi, İstisu, Kaniyan, Verdan, Ala Sürme, Şireki, Silav, Höder, Hakveran(Haqveran), Çiçek ve Mafkendi.
Ayrıca Rikava, Seremerih, Şeydan, Gulan, Yengice, Ağziyaret ve Şorik köylerinde meskun haldedirler.
Türkiye
Van şehir merkezi: İskele Mahallesi, Yalı Mahallesi, Beyüzümü Mahallesi (Şahbağı), Sıhke Mahallesi.
Van köyleri: Alaköy, Karagündüz, Kasımoğlu, Bardakçı, Lamizgirt, Yumrutepe, Köprüler (Gem)
Van ilinin ilçeleri: Özalp, Aksorguç (Velicani)köyü Saray, Sırımlı Köyü, Beyarslan (Serfhane) Çaldıran, Başkale, Edremit.
Bitlis: Ahlat ilçesi. Adilcevaz ilçesi, Erikbağı köyü.
Kültür
Küresünni kültürü Anadolu kültürüyle büyük yakınlık gösterir. Yallı oyun havası yaygındır. Küresünniler'de düğünlere "toy" adı verilir. İran'da yaşayan Küresünnilerin toylarında şamanizmden etkiler görülür. Evlenecek kızın eline doğurgan olsun diye tavuk verilmesi buna bir örnektir.
Dil
Küresünniler Azeri Türkçesi ve Türkçe kullanmakla birlikte bir kısmı Farsça da kullanır.[3]
Türkiye'de yaşayan Küresünniler kullandıkları kelimelere birkaç örnek:
| Azeri Türkçesi | Türkçe |
|---|---|
| Toy | Düğün |
| Aba | Anne |
| Apar | Götür |
| Küçe | Sokak |
Kaynakça
- ↑ Habertürk arşivi | http://i.imgur.com/P4cFX.jpg
- ↑ Iranica
- 1 2 3 http://kuresunniler.com/tarih/turkiyede-kuresunniler/65-kresinliler8217in-tarihzesi-ve-anadolu8217ya-gcz.html
- ↑ http://kuresunniler.com/tarih/turkiyede-kuresunniler/93-kresnnilerin-trkiyeye-yerlejumeleri-izin.html | Şark Islahat Planı Kararnamesi
- ↑ Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yayınları, Van Kütüğü, (1993:260)
- ↑ http://www.lpghaber.com/%60yestikan%60dan-Van%60a%60-Belgeselinin-Cekimleri-Suruyor--haberi-375186.html
- ↑
