Kuyaş
Kuyaş (Tatarca: Кояш veya Qoyaş, Başkurtça: Ҡояш, Özbekçe: Quyosh, Uygurca: قۇياش) - Türk ve Altay mitolojilerinde Güneş Tanrı. Koyaş Ata, Gün (Kün) Ata ya da Güneş (Küneş) Ata yahut Yaşık Ata olarak da bilinir. Moğollar Nar (Nara) Etzeg derler. Yeryüzüne gönderdiği yaşam enerjisi nedeniyle Türk kültüründe Güneş’e saygı duyulur ve Yaşam verici bir unsur olarak kabul edilir. Güneş’in doğduğu yön saygıyı hak eder. Avrupa ve Batı medeniyeti “Eks Oriente Luks” (“Işık Doğudan Yükselir” yani uygarlığın kökeni doğudadır,) diyerek aynı anlayışı farklı bir biçimde vurgulamışlardır. Anadolu sözcüğü Güneş’in doğduğu yer demektir eski Yunan dilinde. Türkler doğan Güneşi üç veya dokuz kez selamlarlar. Hakanın çadırın kapısı doğuya bakar. Evlerin kapıları hep doğuya açılır. Moğolca söyleyişi Macarların Güneş Tanrısı Napkiraly’yi anımsatmaktadır. Tüm kültürlerde güneş dünyaya gönderdiği ışıklar, yani yaşam enerjisi nedeniyle saygı duyulmuştur. Verdiği ısı onun gücü olarak görülmüştür. Bu nedenle de neredeyse tüm uygarlıklarda ve tüm topluluklarda eril olarak algılanarak Baş Tanrı konumuna getirilmiştir. Göğün yedinci katında oturur. Türklerle de bağlantılı bazı ön Asya kültürlerinde dişil olarak algılanmıştır. Günümüzde kızlara Güneş adının verilmesinin nedenlerinden birisi de budur. Türklerde güneş sıcağın ay ise soğuğun sembolüdür. Ural Batır (Ural Han) söylencesinde Gök Tanrısı Samrav’ın iki karısı vardır birisinin adı Kuyaş Ana’dır. (Diğeri de Ay Ana’dır.) Gün Han ile karıştırılmamalıdır.
Divan-ı Lügati’t Türk’te sözcüğe Usıtgan kuyaş kapsadı (Bunaltıcı güneş bastırdı) şeklinde rastlanır.
Etimoloji
- Kuyaş: (Kuy/Kuz) kökünden türemiştir. Güneş demektir.
- Gün: (Gün/Kün) kökünden türemiştir. Gündüz ve ayrıca Güneş demektir.
Kaynakça
- Türk Söylence Sözlüğü, Deniz Karakurt, Türkiye, 2011, (OTRS: CC BY-SA 3.0)
Dış bağlantılar
- Mongolian & Turkic Gods (İngilizce)
- Kuyash Ham Alav, H.B. Paksoy (İngilizce)
- Gunes de Alevdir