Kuzey Irak İç Savaşı
| Kuzey Irak İç Savaşı | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| 200px | |||||
| |||||
| Taraflar | |||||
| Kürdistan Demokrat Partisi (KDP) | Kürdistan Yurtseverler Birliği (KYB) | ||||
| Komutanlar ve liderler | |||||
| Mesut Barzani | Celal Talabani | ||||
| Kayıplar | |||||
| 5,000[1] | |||||
Kuzey Irak İç Savaşı (Kürtçe: Birakujî), 1990'ların ortalarında Irak'ın kuzeyindeki Kürdistan Bölgesel Yönetimi içinde Kürdistan Demokrat Partisi (KDP) ile Kürdistan Yurtseverler Birliği (KYB) arasında yaşanan ve İran, Türkiye, ABD ile Irak'ın da (Bağdat) dahil olduğu silahlı çatışma.
Önceli
1970'te Bağdat yönetimiyle Irak'taki Kürt topluluğunun liderleri arasında varılan anlaşmayla oluşturulmasına karar verilen Kürdistan Bölgesel Yönetimi ancak 1992'de, Körfez Savaşı'ndan sonra hayata geçebildi. Aynı yıl bölgesel parlamentonun oluşturulması için yapılan seçimlerde Kürdistan Demokrat Partisi (KDP) oyların yüzde 45'ini, Kürdistan Yurtseverler Birliği (KYB) ise oyların yüzde 43.6'sını aldı. Sandalyeler tabanı iki aşirete dayanan iki parti arasında neredeyse eşit olarak bölündü.[2]
Bağdat yönetiminin Kürt yönetimine uyguladığı yaptırım nedeniyle bu bölge için dünyayla bağlantı yalnızca Habur sınır kapısı ile Türkiye üzerinden sağlanıyordu. Çatışmanın nedeni Iraklı Kürt grupların Habur sınır kapısından geçen kamyonlardan alınan gelirin paylaşılması gibi gözükse de asıl neden temelde iki büyük aşiretin bölgeye egemen olma çabasıydı.
Savaş
Bu anlaşmazlık Mayıs 1994'te iki taraf arasında bir iç savaşa (bırakuji) dönüştü ve Saddam Hüseyin yönetimine karşı Kuzey Iraklı Kürtlerin işbirliğine dayanan ABD politikası tehlikeye düşürdü. Bu gelişme üzerine, ABD devreye girdi ve iki tarafı Ağustos 1995'te Dublin'de biraraya getirdi. Burada yapılan görüşmelerde Türkiye de gözlemci statüsüyle yer aldı. ABD'nin girişimleriyle taraflar arasında uzlaşma sağlanırken, Türkiye'nin ısrarıyla, karar metninde, Türkiye'nin güvenliğinin de göz önünde bulundurulacağı hükmü yer aldı.
Fakat ABD'nin bu girişimleri başarılı olmadı, hatta İran da Kuzey Irak'taki etkinliğini artırmaya başlayıp ve iki Kürt grup arasındaki ateşkesi sağlamak amacıyla bölgeye “Bedir Tugayı” adıyla 10,000 kişilik bir kuvvet gönderdi. Bu gelişmeden rahatsızlık duyan ABD tekrar girişimde bulundu ve Türk yetkililerin de bulunduğu bir heyeti bölgeye göndererek iki tarafı biraraya getirdi ve ateşkesi sağladı.
1995 yazında sağlanan ateşkes ancak 1 yıl sürdü; Ağustos 1996 sonunda, İran'dan yardım ve destek alan Celal Talabani'nin liderliğindeki KYB'nin Erbil'e girerek burayı ele geçirmesi üzerine bölgedeki dengeler yine bozuldu. Fakat bu kez çok değişik bu durum oluştu, çünkü zor durumda kalan ve hem İran'la hem de Talabani'yle karşı karşıya kalan Mesut Barzani'nin Bağdat yönetiminden (Saddam Hüseyin) yardım istemesi sonucu Irak birlikleri, Çekiç Güç'ün göreve başladığı 1991'den beri ilk kez bölgeye girdiler ve Talabani kuvvetlerini Erbil'den çıkardılar.
Ancak Saddam Hüseyin'in Irak'ın kuzeyinde tekrar hakim olacağından endişe eden ABD 3-4 Eylül 1996 tarihlerinde Irak'ın güneyindeki hava savunma mevzilerini bombaladı. Ayrıca 1991'de ABD tarafından Irak hava taşıtları için ilan edilen uçuşa yasak bölge sınırı 32. paralelden 33. paralelin güneyine çıkarıldı.
Bu sırada Kuzey Irak'ta bulunan ve ABD (muhtemelen CIA) için çalışan, aileleriyle birlikte 6,700 kadar Kuzey Iraklı Kürt Türkiye üzerinden bölgeyi terk ederek Pasifik Okyanusu'ndaki ABD'ye bağlı Guam adasına gönderildi. Bu gelişme Türkiye'de ABD'nin bölgeye yönelik planları konusundaki kuşkuları artırırken hem bölgedeki ABD politikası, hem Kuzey Irak'taki dengeler, hem de Türkiye'nin politikası açısından önemli değişiklikler yarattı.
Ekim 1996'da Türkiye, ABD ve Birleşik Krallık yetkilileri ile KDP, KYB ve Türkmen temsilcileri Ankara'da toplandılar. Böylece Dublin'de başlayan süreç, Ankara'ya taşındı. Fakat KYB'nin tekrar PKK'ya yaklaşması ve KDP'nin ise Türkmenlerin siyasi sürece sokulmasından rahatsızlık duyarak işbirliğinden uzaklaşması bu sürecin önemini azalttı. Ankara toplantıları Mayıs 1997'ye kadar sürdü.
Bu dönemde Türkiye, 1997 yılının mayıs-ekim ayları arasında Talabani'nin yanında olan PKK'nın Kuzey Irak'taki kamplarına yönelik iki askeri harekât (Çekiç Harekatı ve Şafak Harekâtı) gerçekleştirdi.
ABD, Kürt grupları Eylül 1998'de Washington, D.C.'de biraraya getirerek süreci kendi denetimine aldı. Bu görüşmelerde iki grup arasında ateşkes antlaşması yapıldı. Kürdistan Bölgesel Yönetimi içinde meydana gelen iç çatışma 1991-2003 arasındaki dönemde çevre ülkelerin ve ABD'nin bölgeye dönük politikalarında değişikliklere neden oldu.
Kaynaklar
- Türk Dış Politikası, Cilt II: 1980-2001, Editör: Baskın Oran ISBN 975-05-0002-4