Büyük Hadron Çarpıştırıcısı

Koordinatlar: 46°14′K 06°03′D / 46.233°K 6.05°D

Büyük Hadron Çarpıştırıcısı'nın bir bölümü.

Büyük Hadron Çarpıştırıcısı (LHC, İngilizce Large Hadron Collider) dünyanın en büyük ve en güçlü parçacık çarpıştırıcısı, şimdiye kadar inşa edilmiş en büyük, en karmaşık deneysel tesis ve dünyadaki en büyük tek makine.^[1] Avrupa Nükleer Araştırmalar Merkezi (CERN) 1998 ve 2008 yılları arasına 100'ü aşkın ülkeden 10.000 bilim insanı ve mühendisin yanı sıra 100'ün üzerinde üniversite ve laboratuarın katılımıyla inşa edildi.^[2] Maddeyi yüksek sıcaklık ve yüksek yoğunlukta incelemek için tasarlanmıştır ve böylece Büyük Patlama'dan hemen sonra oluşan plazma ortamındaki kuark-gluon birleşimleri gerçekleşebilir ve bu sayede mezon ve baryonlar oluşabilir.^[3] 175 metre (574 ft) derinliğinde, Fransa-İsviçre sınırının altında ve Cenevre, İsviçre yakınlarında olup 27 kilometre (17 mi) uzunluğunda bir tünel çevresinde uzanır. İlk araştırması 30 Mart 2010 ve 13 Şubat 2013 arasında daha önceki çarpıştırıcı dünya rekorundan yaklaşık 4 kat daha fazla,^[4] demet başına 3.5 teraelektronvolt'luk (TeV) ( toplamda 7 TeV) bir enerji ile, 2012'den itibaren demet başına 4 TeV'e çıkarak (toplamda 8 TeV) gerçekleşti.^[5][6] 13 Şubat 2013'de LHC'nin ilk çalışması resmi olarak sonlandırıldı ve planlı yükseltmeler için faaliyeti sonlandırıldı. Yükseltilmiş çarpıştırıcıda 'test' çarpıştırmaları 5 Nisan 2015'te yeniden başladı,^[7][8] 20 Mayıs 2015'te demet başına 6.5 TeV'e ulaştı (toplamda 13 TeV, şimdiki dünya rekoru). İkinci araştırması 3 Haziran 2015'te başlamıştır.^[9]

Sistem iki yıllık modernizasyonun ardından, iki katına çıkartılmış enerji seviyesiyle, 5 Nisan 2015 tarihinde yeniden çalıştırıldı.^[10][11] Bilim insanları 20 Mayıs 2015'te protonları 13 TeV’ta çarpıştırarak ilk rekorunu kırdı. Daha önce 2012 yılında en yüksek 8 TeV’de çarpışma başarılmıştı.^[11]

Son olarak 2016 yılında bu projenin 300TB boyutunda verisi, halka açık hale getirilmiştir.^[12]

Galeri

• 
  Smilatör kullanılarak, LHC deneyinde higgs bozonu tespit edilmesi.
• 
  Deneyler ve önhızlandırıcılar.
• 
  Deneyler ve önhızlandırıcılar, oktan ile numaralandırılmış şekilde.
• 
  LHC tünelinin içten görünümü.
• 
  LEP'te (Üstte) ve LHC'de (altta) kullanılan 12500 amperlik normal ve süperiletken kablolar.

LHC'deki deneyler

1. Alice deneyi
2. ATLAS deneyi
3. CMS deneyi
4. LHCb deneyi
5. TOTEM deneyi

Kaynakça

1. "The Large Hadron Collider". home.cern. 28 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160528010725/http://home.cern/topics/large-hadron-collider. 
2. Highfield, Roger (16 Eylül 2008). "Large Hadron Collider: Thirteen ways to change the world". The Daily Telegraph (Londra, Birleşik Krallık). http://www.telegraph.co.uk/news/science/large-hadron-collider/3351899/Large-Hadron-Collider-thirteen-ways-to-change-the-world.html. Erişim tarihi: 24 Mayıs 2016. 
3. Lua error in Modül:Citation/CS1 at line 260: Argument map not defined for this variable.
4. "CERN LHC sees high-energy success". BBC News. 30 March 2010. http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/8593780.stm. Erişim tarihi: 2010-03-30. 
5. CERN Press Office (13 Şubat 2012). "LHC to run at 4 TeV per beam in 2012". CERN. 2 Ağustos 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20120802081129/http://press.web.cern.ch/press/PressReleases/Releases2012/PR01.12E.html. 
6. "LHC smashes energy record with test collisions". BBC News. 21 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160321221925/http://www.bbc.co.uk/news/science-environment-32809636. Erişim tarihi: 24 Mayıs 2016. 
7. Jonathan Webb (5 Nisan 2015). "Large Hadron collider restarts after pause". BBC. 13 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20151113172923/http://www.bbc.com:80/news/science-environment-32160755. Erişim tarihi: 24 Mayıs 2015. 
8. O'Luanaigh, Cian. "Proton beams are back in the LHC". CERN. 18 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20151018133337/http://home.web.cern.ch/about/updates/2015/04/proton-beams-are-back-lhc. Erişim tarihi: 24 April 2015. 
9. "Large Hadron Collider turns on 'data tap'". BBC News. 20 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20151120000022/http://www.bbc.co.uk:80/news/science-environment-32976838. Erişim tarihi: 24 Mayıs 2016. 
10. "Yüzyılın deneyi iki yılın ardından devam ediyor". BBC Türkçe. 6 Nisan 2015. 10 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20150410233711/http://www.bbc.co.uk:80/turkce/haberler/2015/04/150405_cern_hadron_carpistiricisi. Erişim tarihi: 6 Nisan 2015. 
12. "CMS releases new batch of LHC open data". CERN. 25 Nisan 2016. 26 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160426182026/http://home.cern/about/updates/2016/04/cms-releases-new-batch-lhc-open-data. Erişim tarihi: 23 Mayıs 2016. 

Dış bağlantılar

• CERN Büyük Hadron Çarpıştırıcısı resmi sitesi
• CERN'deki Türklerin sayfası