Menemen Katliamı

Menemen Katliamı 16-17 Haziran 1919'da Yunan askerleri ve Rum yerlileri tarafından Türk sivillere karşı yapılan bir katliamdır. İtilaf Devletleri Kontrol Komisyonu Menemen'de yaşanan bu olayı katliam olarak teyit etti.^[1]

Batı Anadolu

16 Haziran 1919 günü, işgal esnasında halka itidal telkin etmiş bulunan Menemen Kaymakamı Kemal Bey ve maiyetindeki 6 jandarma Yunan askerlerince öldürüldü. Bu olayda ölenler Menemen'de Türk sivillere karşı yapılacak katliamın ilk mağdurlarıydı. Yunan askerleri ayrıca Bergama Baskını'nda aldıkları mağlubiyetin intikamını 17 Haziran'da Menemen'de Türk sivillere karşı bir katliam gerçekleştirerek aldılar. Belediye makamlarının ve inceleme yapan İngiliz subaylarının bildirdiğine göre 1.000'den fazla Türk öldürülmüş fakat sonradan bir Fransız subayı tarafından yapılan tahkikata göre 200 ölü ve 200 yaralı Türk'ün olduğu saptanmıştır.^[2][3]

Tarihçi Justin McCarthy katliamın önceden planlandığını savunur. Saldırıdan önce şehirde bulunan bütün Yunan yerlilerin evleri beyaz haçla işaretlenmişti ve yağmalamadan ve yıkımdan zarar görmemişlerdi.^[4] Ayrıca Yunan tarafından sivil ve askerlerde hiçbir ölü veya yaralı yoktu.

Celâl Bayar hatıralarında Menemen'de yaşanan zor günleri yöre tüccarından Çerkes Sefer Efendi'nin ağzından şu şekilde aktarır:^[5]

Çarşı kahvesinde eşraftan birkaç kişi oturuyorduk. Öğleye doğru Rum mahallesinden silah sesleri gelmeye, herkes dükkânlarını kapayıp evlere doğru koşmaya başladı. Ben de derhal kendimi evime attım. Şehrin üzerine mermi yağıyordu. Saat yarımda başlayan bu ateş öğleden sonra dörde kadar sürdü. Ne olup bittiğini anlamak üzere kendimi dışarıya attım. Sokağa adımımı atar atmaz önümde üç kadının cansız yattığını gördüm. Bir iki adım ilerledim. Bir yanda on yaşında bir erkek çocuk yatıyordu. Biraz daha ilerledim. Dizinden vurulmuş bir kız çocuğu kapı önünde yuvarlanmış, korkudan rengi uçmuş, imdat bekliyordu. Artık daha ileriye gitmeye cesaret edemedim. Komşum İshak Efendi de evinin önünde öldürülmüştü. Tekrar eve döndüm. Bir süre sonra kasaba yakınındaki çiftlik bahçemde çalışan hizmetçim Todori geldi, ağlayarak yardımcısı Ahmet'in öldürüldüğünü, sığırların da Yunanlar tarafından alındığını anlattı. 18 Haziran Çarşamba gününe kadar evimden çıkmadım. O gün asayiş sağlandı. İzmir'den İngiliz ve Fransız mümessilleri geldi dediler. Biraz cesaret alarak çıktım. Mahallemizin İslam mezarlığı yönünde arabalarla Türk ölülerinin götürülerek gömüldüğünü gördüm.

İngiliz Amiral Calthorpe Londra'ya gönderdiği bir bildiride, bazı Menemen'li Türklerin olaydan sağ kurtulabilmelerini böyle yorumladı:

Benim görüşüme göre bu olayın suçluları tamamen Yunanlardır... Onların basiretsizliği yaptıklarının tamamen başarıya ulaşmasına engel oldu. İngiliz görgü tanıklarının da olay yerinde bulunması onları biraz da olsa sakinleşmelerinde etkiledi.

—  Somerset Gough-Calthorpe

, Calthorpe Curzon'a^[6]

Ayrıca bakınız

• Bergama Baskını
• Müslüman - Türk katliamları

Kaynaklar

1. Çağrı Erhan, Inter-Allied Commission of Inquiry into the Greek Occupation of Smyrna and Adjacent Territories, SAM (Center), Turkey. Dışişleri Bakanlığı: Greek occupation of Izmir and adjoining territories: Report of the Inter-Allied Commission of Inquiry (May-September 1919), SAM (Sam papers: no. 2/99), 1999, sayfa 34-35 (İngilizce).
2. Talat Yalazan: Türkiye'de vahşet ve soy kırımı girişimi (15 Mayıs 1919 - 9 Eylül 1922), Genelkurmay Basımevi, 1994, sayfa 50.
3. Report of the Inter-Allied Commission of Inquiry (May-September 1919) by the Members of the Commission; Adm. Bristol, the US Delegate - Gen. Hare, the British Delegate - Gen. Bunoust, the French Delegate - Gen. Dall'Olio, the Italian Delegate. The statements in defense of the Greek government presented by Alexandros Mazarakis-Ainian. (İngilizce)
4. Justin McCarthy, Death and Exile: The Ethnic Cleansing of Ottoman Muslims, 1821-1922, Darwin Press, 1996, ISBN 0-87850-094-4, sayfa 270. (İngilizce)
5. Celâl Bayar: Ben de yazdım: Millî mücadeleʼye gidiş, Baha Matbaası, 1972, sayfalar 2532-2536.
6. Foreign Office document FO 371/4220, № 112194, Calthorpe to Curzon, Constantinople, 22 July 1919. (İngilizce)