Monumentum Ancyranum
Koordinatlar: 39°56′39.61″K 32°51′29.76″D / 39.9443361°K 32.8582667°D
Monumentum Ancyranum (Ankara Anıtı) adı, Ankara'nın Altındağ ilçesinin Ulus semtindeki Augustus ve Roma Tapınağı'nı ya da Res Gestae Divi Augusti olarak bilinen ve ilk Roma imparatoru Augustus'un yaptığı işlerin tekrar dökümünü yapan, tapınak duvarı üzerine kazınmış yazıtı kasteder. Bu yazıt Res Gestae Divi Augusti'nin dünya üzerinde bilinen en eksiksiz kopyasıdır. Yapı 14 Ekim 1972 tarihinde 1. derece kültür varlığı olarak tescillenmiştir.[1]
Augustus Tapınağı
Augustus Tapınağı, Ankara Ulus'ta Hacı Bayram Câmii bitişiğindedir. MÖ 25 yılından sonra, Frigya tanrısı Men adına yapılmış olan tapınak zamanla yıkılmıştır. Bugün kalıntıları bulunan tapınak ise son Galat hükümdarıAmintos'un oğlu kral Pilamenes tarafından Roma İmparatoru Augustus adına bir bağlılık nişanesi olmak üzere yaptırılmıştır.[2] Bizanslılar zamanında çeşitli eklemeler yapılıp, pencereleri açılarak kilise haline getirilmiştir.
Bu tapınak 1555 yılında İmparator Ferdinand'ın yolladığı Hollandalı Busbecque tarafından bulunmuştur. Türkiye Cumhuriyeti'nin kurulmasından sonra, 1930 yılında Dr. Hamit Zübeyr Koşay tarafından gerçekleştirilen kazılarda, tapınağın tüm mimari yapısı ortaya konmuştur.
Etrafı dört sütunla kuşatılmış dört duvar halindedir. Etrafını çevreleyen boyuna on beşer, enine altışar adet kırk iki, tapınağın kapısı önünde dört, arkada iki adet sütunun yerleri bulunmaktadır. Yalnız iki yan duvarı ile kenarları işlemeli olan kapı kısmı eski hali ile ayakta durmaktadır. Aslı roma tapınağında bulunan ve Agustus’un başardığı işleri gösteren Latince ve Yunanca dilleri ile yazılmış vasiyetnamesi (Res Gestae Divi Augusti)bir yazıt ile bu tapınağın türbeye bitişik duvarına konulmuştur. Günümüzde bu tapınağın, bakım, onarım ve temizlik çalışmaları devam ettirilmektedir.
Yazıtın aslı ve genel niteliği
Tapınak, M.Ö. 25 - M.Ö. 20 yılları arasında, Orta Anadolu'nun Roma İmparatorluğu tarafından fethi ve ardından Ancyra (modern Ankara) yönetim merkezi olacak şekilde Galatia eyaleti olarak düzenlenmesi anısına inşa edilmiştir. Ankara anıtı, "Res Gestae Divi Augusti" metninin günümüze ulaşmış en iyi ve eksiksiz örneği olup metnin orijinali şimdi kayıptır. Şimdi hala Roma'da Ripatta'da bulunan Augustus mozolesi'nin önyüzünde bronz levhalar üzerinde yazılıydı ama bu yazılı bronz levhalar çoktan nereye gittikleri belli olmadan kaybolmuşlardır.
Yazıtların tanınması
Ankara Anıtı Avrupa'ya ilk defa 1555'de Avusturya İmparatoru I. Ferdinand tarafından Osmanlı Devletine elçi olarak gönderilen Holandalı asıllı Ogier Ghiselin de Busbecq Kanuni Sultan Süleyman huzuruna çıkmak için Amasya'ya giderken görülmüştür. Busbecq yazıları okumuş; konusunu ve aslını anlamış ve bazı kısımlarının kopyasını almıştır. Ondan sonra yazıt Anadolu'da seyahat eden birçok Avrupalı tarafından kopya edilmiştir.
İlk tam ve inanılır kopya III. Napolyon tarafından Anadolu'yu araştırmakla görevlendirilen Georges Perrot ve Edmund Guillaume tarafından yapılmıştır. Bunlar yazıtların Latince metninin tamamını ve Yunanca metninin yetişebildikleri kısımlarının, alçı kopyasını değil, grafik kalemle tam kopyasını almışlardır. Bu kopyalar yazının 1865de Mommsen edisyonu tarafından basımının; 1873de Bergk edisyonu basımının ve Corpus İnscriptionum Latinarum adlı eldeki bütün Latince yazıları kapsayan eserin basımına temel olmuştur.
1859'da Berlin Akademisi Mordtmann'a yazıtın ıslatılmiş kağıttan (papier-mâché) mulajını alması için finansman tahsis etmiştir. Ancak Mordtmann bu tapınağın dış duvarındaki Yunanca metinleri kapatan evlerin sahiplerinden izin alamadığı için ve bu şekilde mülaj yapmanın kazılmış yazılara zarar vereceği nedeniyle bu işe girişmemiştir.
Ancak 1882'de Mommsen'in önerilerine uyarak Berlin Akademisi bu sefer yazıtların alçı mülajlarını almak için Carl Humann'ı finanse etmiştir. Carl Humann hem Latince metnin hem de, ev sahiplerine çok iyi tazminat vererek tatmin ettiği için, Yunanca metnin tamının mulajını almayı başarmıştır. Bu alçı mülajlar 1882de Berlin'e taşınmış olup Berlin Müzesinin en tanınmış eski eserlerinden biri olarak görülmektedir. Humann'ın mulajları bütün eski kopyalardan daha değerli olmuştur. Ancak daha eski kopyalar alındıktan sonra Humann'ın kopyası yapılmadan anıt duvarının bazı yerlerde biraz göçüklük göstermesi dolayısıyla eski kopyaların hala kullanılması gerekmektedir. 1883'de bu mülajları kullanarak Mommsen bu yazıt hakkında en otoriter kritik eserini yayınlamış ve mulaj aopyalarının gravürleri bu esere eklenmiştir. Mommsen'in bu eseri bu yazıt hakkındaki sonraki çalışmalara temel sağlamıştır.
Mommsen'in verdiği metinin baskılarından bu yazıtın Latince'den Türkçeye çevirisi Ankara Anıtı adı altında Prof. Hamit Dereli tarafından yapılmış ve Devlet Kitapları arasında bastırılmıştır.[3]
Bu metinin elimize geçmiş iki diğer kopyası yine Anadolu'da "Monumentum Antiochenum" adı ile Antiocheia in Psidia'da; (günümüzde Yalvaç, Isparta müzesinde) ve "Monumantum Apolloniense" adi ile "Apollonia (Sozopolis, Pisidia)" (Uluborlu, Isparta) kalıntılarında bulunmuşlardır. Ama bu kalıntılarda bulunan yazıt parçaları tam değildir ve daha kötü durumda bulunan yazıtlardır.
Şu anda araştırmalara ana odak Latince metinde bulunan bazı parçaların Yunanca metinde karşıt parçalara uymamasındadır. Mommsen bu şekilde karşılaştırmaları ve kendi düşüncelerini vermiştir. Ama yeni araştırmalarla bazı kısımlar için daha değişik ve daha uygun gelen sonuçlar ortaya çıkarılmıştır. Bazı kısımlar ise hala tartışmalara yol açmaktadır veya yeni bir Latince metin veya Anadolu'da bulunması çok olası olan diğer Yunanca çevirilerin bulunması ile bu sorunların da ortadan kaldırılacağı beklenmektedir.
Yazıtın aslı ve genel niteliği
Tapınak, M.Ö. 25 - M.Ö. 20 yılları arasında, Orta Anadolu'nun Roma İmparatorluğu tarafından fethi ve ardından Ancyra (modern Ankara) yönetim merkezi olacak şekilde Galatia eyaleti olarak düzenlenmesi anısına inşa edilmiştir. Ankara anıtı, "Res Gestae Divi Augusti" metninin günümüze ulaşmış en iyi ve eksiksiz örneği olup metnin orijinali şimdi kayıptır. Şimdi hala Roma'da Ripatta'da bulunan Augustus mozolesi'nin önyüzünde bronz levhalar üzerinde yazılıydı ama bu yazılı bronz levhalar çoktan nereye gittikleri belli olmadan kaybolmuşlardır.
Yazıtın ana metninin kaynağı
İmparator Augustus MS. 14 yılında ölmeden önce Vesta tapınağına Suetonius'a [4] göre üç rulo ( Cassius Dio'ya [5] göre dört parşömen rulo halinde mühürlenmiş vasiyetname bırakmıştı.
Bu rulolarda birincisinde şunlar bulunmakta idi:
- Cenaze töreninin nasıl yapılması gerektiği hakkında talimat:
- Latince olarak kendisinin şahsi ifadesi ile hazırlamış olduğu yaşam hikâyesi ([[Latince:ındex rerum gestarum). Bunların bronz levhalar üzerine aynen kazılmasını ve bu bronz levhaların Roma'daki anıtsal mezar önüne konulmasını istemiştir.
- Hükmü altında bulunan imparatorluğun tümündeki durum. İmparatorluk ordusunun büyüklüğü ve devlet hazinesi ve imparatorun hazinesi ve gelirlerinin birer bilançosu.
İkinci ruloya Latince "Res gastae" adı verilmektedir ve bu rulodaki metin Roma'da bulunan Augustus'un anıt mezarının önünde bulunan iki sütuna takılmış olan iki bronz tablet üzerinde bulunmaktaydı. Bu tabletlerde bulunan metinler geniş Roma İmparatorluğu arazilerinde sonradan yaptırılan Tanrısal Augustos Tapınaklarının duvarlarına da kazılmıştır. Günümüze kadar en eksiksiz olarak gelmiş olan böyle bir metin Ankara Anıt'nda bulunan metindir.
Tarihçiler arasında, Augustus ölmesinden günümüze kadar hala devam eden bir tartışma konusu Augustos'un Vesta Tapınağı'na verdiği belgelerde bir dördüncü parşomen rulo bulunup bulunmadığıdır. Örneğin antik Romalı tarihçilerden Suetonius bu dördüncü rulonun olmadığını; Cassius Dio ise bulunduğunu kabul etmektedirler. Eğer bu dördüncü parşomen rulo mevcut idiyse bu rulonun işlediği konunun Augustus'un kendini takip eden imparator Tiberius'a ve Roma Senatosu'na Roma İmparatorluğu'nun içsel ve dış politikalarının ne olacağına dair Augustus'un tavsiye ve nasihatlarını ihtiva ettiği belirtilmektedir.
Yazıtın metninin içeriği
Ankara Anıtı'nda hem Latince hem de Grekçe kazılı olan "Res gastae" belgesinin metninde önce bir kısa giriş kısmı; sonra 35 ana paragraf ve en son olarak Auguştus'iün ölümünden sonra hazırlanmış bir ekden oluşmaktadır. 35 tane ana paragrafın genellikle dört bölüme ayrılmış olduğu kabul edilmektedir ama bu paragrafları değişik bölümlere ayıran tarihçiler de bulunmaktadır.
- Birinci Bölüm (1.- 14. paragraf): Bu bölümde Augustus'un politik kariyerinden; ona verilen ve hayatta iken adına ihdas edilmiş olan özel şeref ünvanları, payeler ve şerefsel görevler sıralanmaktadır.
- İkinci Bölüm (15.- 24. paragraf): Bu bölümde, Romalı halka Augustus tarafından dağıtılan paralar, onlar için tertip edilen sirk gösterileri ve alaylar ile halk için inşa edilen anıtlardan söz edilmektedir.
- Üçüncü Bölüm (25.- 33. paragraf): Bu bölümde, Augustus'un gösterdiği büyük askeri başarılar ve diplomatik faaliyetlerle imparatorluğa sağladığı kazançlardan bahsedilmektedir.
- Dördüncü Bölüm (34.- 35. paragraf): Bu bölümde, Augustus adının ve "Ülkenin Babası" ünvanlarının aslının ne olduğunu açıklayan belgesel delillere yer verilmektedir.
- Ek: Daha önceki metinlerde kullanılan uslup birinci şahıs gözüyle hitap şekilde olmasına karşılık bu ekte üçüncü şahıs görüşüyle yazılma uslubu kullanılmaktadır. Bu nedenle bu metnin Augustus tarafından şahsen hazırlanmadığı kabul edilmektedir. Bu ek önce belgede bildirilen metinlerin tümünün bir özetini vermektedir. Sonra Augustus'un Roma devleti içinde gayet müstesna pozisyonundan bahsetmektedir. Son olarak da Augustus'un kendi şahsi mali fonlarını kullanarak yeniden yaptırdığı veye restore ettirdiği anıtların isimlerinin listesi verilmektedir. Bu anıtlar için Augustus'un kullandığı kendi mali fonların 600 milyon gümüş denarri olduğu yazılmaktadır. Bu meblağların günümüzdeki para birimlerine çevirilmesi hemen hemen imkansız olmaktadır. Ama bbir kıyas sağlanması için, Augustus'un imparatorluk döneminde Roma devletinin yaptığı yıllık kamu harcamalarının 200-300 bin gümüş denarii olduğu hesaplanmıştır.
Augustus'un M.S. 14'de ölümünün ardından "Res Gestae Divi Augusti" metninin bir kopyası, Ankara Anıtı'nın iç ve üç duvarına Latince olarak kazılmıştır. Bu altı sayfa olarak tertip edilmiştir. Altı sayfalık Latince yazıtın her bir sayfası 2,700 metre yükseklikte duvara kazılmıştır ve her duvar 4 metre endedir. Bu 6 sayfa Latince yazıtdan, girişin sol tarafında bulunan ilk 3 sayfasında 46 satır bulunur ve bunun bölümlerinin başlıkları her üç sayfanın üzerinde 2,5 satır olarak verilmiştir. Girişin sol tarafında bulunan 3 sayfa için ise her bir sayfa 54 satırdan oluşmaktadır. Şüphesiz bu şekilde tertip yazıtın şimdi kaybolmuş Roma'daki bronz orijinaline benzetilmek içindir. Bu 6 sayfada her bir satır ortalama olarak 60 Latince harfden oluşmaktadır. Paragrafları göstermek için pragraftaki birinci harf marjdan bir harf dışarı çıkar. Cümle sonlarında bulunması gerek nokta yerine 7 şeklinde bir senbol kullanılır.
Ankara Anıt'ındaki cella'nın Güneybatı dış duvarlarına ise Yunanca çevirisi kazınmıştır. Bu dış duvar kıyısından çok uzun zamandan beri Türk evleri inşa edildiği için Yunanca metini okumak ve bu metinlerin alçıdan kopyalarını almak çok zor hatta bazı kısımlar için imkânsiz olmuştur.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ↑ "Augustus Mabedi". envanter.gov.tr. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160304215447/http://www.envanter.gov.tr/anit/index/detay/31037. Erişim tarihi: 27 Ocak 2013.
- ↑ Şenyapılı, Önder (Aralık 2004) (Türkçe). Ne Demek Ankara; Balgat, Niye Balgat!.. Ankara: ODTÜ Yayıncılık. s. 40. ISBN 975-7064-87-4.
- ↑ Hamit Dereli (çeviri) ve Remzi Oğuz Arık (önsöz) (1949) Ankara Anıtı, M.E.B. Klasikleri Dünya Klasikleri - 68
- ↑ Gaius Suetonius Tranquillus (çev. Fato Felatar ve F. Gül Özaktürk) (2008), On İki Caesar'ın Yaşamı Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları (Yedinci Dizi) ISBN 978-975-16-2097-2 İkinci Kitap:Tanrısal Augustus
- ↑ [[ Cassius Dio (İng. çev.: Earnest Cary) (1914-1927) LacusCurtius'da Roma Tarihi, (İngilizce) Cilt:56, Bölüm:33, 1
Dış bağlantılar
- Hamit Dereli (çeviri) ve Remzi Oğuz Arık (önsöz) (1949) Ankara Anıtı, M.E.B. Klasikleri Dünya Klasikleri - 68
- Trieste Üniversitesi'nin İnternet sayfasında yazıt hakkında Türkçe bilgiler, Erişim:2008-16-02
- Res Gestae hakkında Türkçe bilgiler Erişim: 2011-08-22
- P. Botteri ve G. Fangi (2003). Ankara Projesi: Ankara Augustus ve Roma Tapınağı, ISPRS Arşivleri, cilt XXXIV bölüm 5/W12 Komisyon V, ss 84-88., (İngilizce)
| Ankara portali |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||