Nuri Dersimi

Nuri Dersimi (Kürdistan Tarihinde Dersim kitabını yazarken)

Mehmet Nuri Dersimi (mezar taşında Muhammed Nûrî Dêrsimî îbn el-Molla Îbrahîm Colikoxlî, lakabı: Baytar Nuri, 1890; Akpınar, Hozat, Dersim Sancağı - 22 Ağustos 1973, Halep), Koçgiri İsyanı ve Dersim İsyanına adı karışmış Alevi-Kürt[1] (kendi anlatımı ve bazı kaynaklara göre Kurmanc[2][3][4]; bazı kaynaklara göre ise Zaza kökenli[5]) olan Kürt milliyetçi ideolog ve veteriner hekim.

Gençliği ve öğrenimi

Hatıratım adlı eserine göre, Colıkzadelerden Mehmet Ali'nin oğlu Mıla İbrahim'in oğlu olarak Ağzunik (Akpınar) köyünde Karabal aşiret reisi Gangozade Mehmet Ağa'nın odasında doğdu.[6] Baba tarafı Mılan kabilesinden, anne tarafı Ağuçan sülalesindendi.[6] 1899'da Sorpiyan köyünde amcası Mıla Hasan tarafından ilk öğretimine başlatıldı.[7] Önce Harput Askerî Rüştiyesi'ne kaydoldu, fakat 1904'te o okulu bırakarak yatılı Harput İdadi Mektebi'ne (lise) başladı.[8] İdadiden mezun olduktan sonra İstanbul'a geçti ve Ekim 1911'de İstanbul Sultanahmet'teki Mülkiye Baytar Mektebi Alisi'ne (Veteriner Okulu) kaydoldu.[9]

İstanbul'da önce Kürt Tabele Hevî Cemiyeti'ne girdi ve 1912'de kurulan Kürdistan Muhiban Cemiyeti'nin umumi kâtipliğini (genel sekreterlik) yaptıktan sonra Kürdistan Teali Cemiyeti'ne katıldı.

1914'te I. Dünya Savaşı'nın başlamasından son sınıf öğrencilerinin askere alınması üzerine okulu bitirmeden Harp Okulu'na gönderilerek iki aylık bir askeri eğitimi aldı. Ordan İstanbul Beykoz'da nakliye tabur Baytar Yüzbaşısı Mustafa Bey'in yanına görevlendirildi ve daha sonra 4. Ordu Baytar Müfettişliği emrinde subay vekili rütbesiyle Erzincan'da veteriner hekim olarak hizmet etti. Askerlik döneminde görev nedeniyle Dersim'e giderek aşiret liderleriyle tanıştı. Askerliğini tamamladıktan sonra 1916'da İstanbul'a dönerek okula devam etti. 22 Eylül 1918'de okuldan mezun olup diplomalı veteriner oldu ve "Baytar Nuri" olarak anılmaya başladı.

Savaş bittiğinde Kürdistan Teali Cemiyeti hakkında yapılan bir ihbar üzerine Divan-ı Harb'e verildi. Ancak Divan-ı Harp reisi Nemrut Mustafa Paşa (Mustafa Yamulki) "Haydi gidiniz oğlum, yolunuz açık olsun", "Dersimliler'e ve hassaten Seyid Kasım Ağa'ya selam söyle" diyerek suçsuz kararı verdi.

Koçgiri İsyanı

Kangal, Divriği, Zara mıntıka veterinerliği görevini almak için Seyit Abdülkadir tarafından Ziraat Vezaretine tavsiye yazıldı ve Haziran 1919'da Koçgiri aşiretlerinin reislerinden Mustafa Paşazade Haydar ile birlikte İstanbul'dan ayrılarak Karadeniz yoluyla Giresun'a, ordan Sivas'ın Zara kazası Ümraniye (bugünkü İmranlı ilçesi) nahiye merkezine ve ordan Boğazviran (bugünkü İmranlı ilçesi Boğazören) köyüne geçti. Boğazviran'da Mustafapaşazade Haydar, kardeşi Alişan ve Alişan'ın kâtibi Alişer ile görüşerek örgütü kurmaya karar verdiler. 20 Aralık 1920'de faaliyetleri nedeniyle tutuklandı. Fakat Hasan Hayri'nin araya girmesiyle serbest bırakıldı.

Koçgiri İsyanına katıldıktan sonra 15 Mayıs 1921'de Dersim'e iltica etti. Sakallı Nurettin komutasındaki Merkez Ordusu tarafından kurulan Divan-ı Harp'te 25 Haziran 1921'de gıyaben mahkûm edildi.

Doğulu milletvekillerinin girişimlerinin sonucu Mustafa Kemal affettiyse de Dersimli Nuri Dersimi ve Koçgirili Alişer'i istisna tuttu.

Ovacık aşiretlerinden Arslan, Binsan, Maksudan, Pergoran, Koçan, Şemikan, Laçinan ve Reşıkan aşiretlerin Seyit Rıza ile ittifak kurmasını sağladı.

Dersim İsyanı

Yurt dışına çıkmak için Elaziz'den İstanbul'a gitti ve Sirkeci'de Elaziz Otelinde kaldı. Sirkeci İstasyonu'ndan Rumeli treniyle Edirne'ye gitmek bahanesiyle Yunanistan'a geçmeyi planladı. Ancak Makrı köyüne geldiğinde tesadüfen görüştüğü Sabri Bey'in Yunanistan - Türkiye arasındaki iç anlaşmasından dolayı yakalanarak Türkiye'ye teslim edileceğini duyunca vazgeçti ve İstanbul'a döndü.

Rumeli yoluyla iltica etmenin imkânsız olduğunu anlayınca Fransız Suriye Mandası'na iltica etmeye karar verdi ve önce Mersin'e ordan da Adana'ya geçti. Adana'dan Elaziz'e (Elazığ) bir telgraf yazarak Mardin'e gideceğini bildirdi ve 11 Eylül 1937'de İstanbul'dan gelip Suriye yoluyla Mardin ve Bağdat'a gidecek olan ekspres trenine bindi. Aynı vagona tesadüfen binen Sultan Hamit'in varislerinin avukatı olan Suriye'li avukat Kâmil Sinno'nun yardımıyla Suriye'ye iltica etti.

Suriye

Kırıkhan (bugün Hatay iline bağlı bir ilçe)'da Haco Ağa'nın yanında "Hüseyin Mazlum" olarak kalan Nuri Dersimi, Fransız albay Kole (Robert Collet)'nin 'Dersim'li Baytar Nuri'nin Türkiye'ye teslim edileceği'ne dair kararı bilgisini aldı ve Türk askerlerinin Antakya'ya girmesinden üç gün önce, 1 Temmuz 1938'de Halep'e geçmek zorunda kaldı. Halep'te bulunan Dersim'li Şemikan aşiretlerinden Gazioğullarından Ali Ağa'nın kızı Feride ile nişanlanan Dersimi, aynı günlerde Hoybûn Cemiyetine üye oldu.

Ürdün

Fransa Dışişleri Bakanlığının Dersimli Baytar Nuri isminde bir şahsın Türkiye'ye teslimine karar vermiş olduğunu duydu ve Ürdün'de bir baytar doktoruna lüzum görüldüğünü öğrendiği için Eylül 1938'de Ürdün'e geçmeye karar verdi. 14 Ekim 1938'de Amman'da Umum Baytar Reisliğine tayin edildi ve 24 Aralık'ta Suriye'den ayrılarak Ürdün'e geçti. 2 Temmuz 1939'da nişanlısı Feride de Halep'ten Amman'a geldi ve 6 Temmuz'da evlendi. 27 Kasım 1939'da Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlığından ayrılarak Suriye vatandaşlığına geçti. Melik Abdullah'ın Türk cariyesinden olan oğlu Emir Nilf'in Türkiye'yi ziyaret ettiğinde İsmet İnönü'nün

"Kardeşim, babanıza söyleyin, biz dostuz; fakat yurdumuzdan firari hain Dersimli Baytar Nuri'ye bizden bir miralayın maaşını vererek vazifede istihdam ediyorsunuz ve devletler nezdinde Türkiye aleyhindeki yalan yanlış suçlama ve iftiralarına da açıktan açığa meydan veriyorsunuz." demesinden sonra 27 Ekim 1940'da Amman'dan ayrılarak Halep'te Paşa mahallesindeki eşi Feride'nin yanına geldi.

Suriye'ye dönüş

6 Ağustos 1941'de Ezez (Arapça: أعزاز A'zāz) kaymakamlığı baytarlığına tayin edildi. Fakat Türkiye'nin Halep Başkonsolosluğu Ezez'in Türkiye sınırına yakın olmasından dolayı itiraz etti ve 23 Ağustos 1941'de Hama merkezine nakledildi. 1942 başlarında İdlip (Arapça: إدلب Idlib), Muarra, Cısır Sur, Harım baytarlıklarına, 1946'da Halep merkezine tayin edildi. 10 Şubat 1948'de Cebel Druz (جبل الدروز Jebel ed Drūz; bugünkü Süveydağ (السويداء As-Suwaidāʾ) iline denk gelir) merkezinde görevlendirildi. Fakat, sonra Komünist olarak itham edildi ve 2 Mayıs 1950 tarihli bir kararla görevinden alındı. Cezire Derik mıntıkasında Mustafapaşazade Naif'ten Robarye adlı köyü yeniden inşa ederek Cello Saffan adlı köyü de satın alarak Ahmet Nafiz ile birlikte tarımla meşgul olmaya başladı.

22 Ağustos 1973'te Halep'te öldü ve naaşı Afrin (Arapça: عفرين)'de defnedildi.

Kaynakça

  1. ↑ Vet. Dr. M. Nuri Dersimi, Hatıratım, Geliştirilmiş Yeni Basım (İlk baskı: Roja Nû Yayınları, İsveç, 1987), Öz-Ge Yayınları, Ankara, 1992, s. 79.
  2. ↑ Nuri Dersimi, Kürdistan Tarihinde Dersim, Halep 1952, s. 27 "Ağuçanan.— Bu kabilenin ceddi, Ağuçan adında bir Bektaşi halifesidir. Dillen kurmancidir. Dersimliler bunlara seit ve mürşit derler. Bu kabile mensupları silah taşımazlar."
  3. ↑ Alevilik, Kurmanci-Kırmancki (Zazaki) Ve Dersim Üzerine Kimi Yanlış Görüşler, Deng Yayınları, 1996 "...Mılanlar Dersim'de Alevi Kurmanc, Viranşehir taraflarında Sünni-Kurmanc, Bextiyaran, Şadiyan ve Izoliyanlar Dersim'de Alevi-Kurmanc, Dersim'in hemen çevresinden başlayarak öteki birçok yörede Süni-Kurmancdırlar."
  4. ↑ Zazalar kimdir, Zazaca nedir ? (Munzur Çem ile roportaj) "Sêy Rıza'nın lehçesi Kırmanccaydı ama en yakın mücadele arkadaşları olan Alişêr ile Baytar Nuri gibi aydınlar Kurmanci konuşan Kürtlerdi."
  5. ↑ Şeyh Said Zaza ve Sünnî idi, Nuri Dersimi Zaza ve Alevi idi. Bedirhani ve Cemilpaşazade kardeşler Sünnî ve Kurmanc idiler, Hamit Bozarslan, "Kürd Milliyetçiliği ve Kürd Hareketi (1898-2000)", (Haz.) Tanıl Bora, Murat Gültekingil, Milliyetçilik, İletişim, 2002, ISBN 975050088, s. 843.
  6. 1 2 Dersimi, a.g.e., s. 21.
  7. ↑ Dersimi, a.g.e., s. 22.
  8. ↑ Dersimi, a.g.e., s. 25.
  9. ↑ Dersimi, a.g.e., s. 31.

İlgili kitaplar

Dış bağlantılar

This article is issued from Vikipedi - version of the 11/29/2016. The text is available under the Creative Commons Attribution/Share Alike but additional terms may apply for the media files.