Palyaço
Palyaço, İtalyanca (Pagliaccio) kökenli bir sözcük olup, Türk Dil Kurumuna göre tanımı; "Kendisini seyredenleri güldüren ve eğlendiren, acayip kılıklı, yüzü aşırı ve komik biçimde boyalı oyuncu" şeklindedir.
İlk görülüşü MÖ 1600'lere dayanan palyaçoluk, bugün dünyanın birçok yerinde bir sanat dalı olarak algılanmakta olup, eğlence ve çocuk kavramlarıyla birlikte anılmaktadır. Bazı kaynaklara göre 18. yüzyıla kadar saraylarda palyaço (ya da soytarı) bulundurulması geleneği sürdürülmüştür.
Palyaçolar, grotesk görünümüyle kişiliklendirilmiş, komik tipli sanatçılardır. Bunu sağlamak için, renkli ve abartılı peruklar, değişik biçemde makyajlar, olağandışı büyük ayakkabılar ve garip kostümler kullanılır. ABD'li sosyolog Peter Berger, bu konuyla ilgili olarak; "Bu maskaralık ve şaklabanlıkların, din ve sihir gibi, insan topluluğunun bazı derin ihtiyaçlarını yerine getirmesi mantıklı görünüyor." demektedir.[1] Bu nedenle palyaçoluk, fiziksel performans gerektiren eğitimin bir parçası olarak kabul edilmektedir. İlk palyaçoluk türlerine Antik Yunanistan'da, İtalyan Sokak tiyatrosunda (Commedia dell'Arte), Fransız kökenli pandomim ve Japon Kabuki geleneklerinde ve Avrupa'da rastlanmaktadır. Türkiye tarihinde de Osmanlı'da padişahı eğlendiren "dalkavuk" vb. kişilikler görülür.
Genel olarak çalışma alanları sirkler olan palyaçolar, bunun dışında sokaklarda, özel toplantılar, davetler, eğlence ve parti vb. oluşumlarda, şirket tanıtımlarında etkinlik gösterirler. İtalya'da "Arlecchino" (Harlequin) karakteri, aşk nedeniyle başı dertten kurtulmayan bir uşak rolüyle ün kazanmıştır. İngiltere'de William Kempe ve Robert Armin ile belirginleşen palyaçoluk sanatı, Almanya ve Fransa'da farklı şekillerde belirginleşmişse de (Fransa'da kaba ve budala Pedrelino gibi), genel olarak biçimsel değişiklik göstermemiştir. İngiltere'de doğarak ünlenen "Şarlo" tiplemesinin ünlü oyuncusu Charlie Chaplin ise, önce Avrupa'ya, sonra da dünyaya yayılan ünüyle unutulmaz bir karakter oluşturmuştur.[2]
Dayak yemek, düşmek, ıslanmak, şaşırmak, komik hareketler yapmak palyaçoların doğasında vardır, sıradan olaylardır. Gösterileri genellikle 5-10 dakika sürer. Sirklerde ise ara gösteriler için 1-3 dakika süreyle geçiş oyunları sergilerler.
Bazı palyaçolar
İlk gerçek sirk palyaçosu olarak bilinen Joseph Grimaldi, İngiltere'de 1850'te sahneye çıktı. İlerleyen süreçte, birçok palyaçonun takma adı haline gelen "Joey" adıyla tanındı.
ABD'de ilk palyaçolarından biri, Amerikan İç Savaşı sürecinde (1861-1865) ünlenen Dan Rice oldu. Rice'ın ABD ordusunu simgeleyen Sam Amca'ya esin kaynağı olduğu sanılmaktadır.
Avrupa'da ise Coco (Raoul Jouin), Toto (Armando Novello), Grock (Charles Adrien VVettach), ve SSCB'nin en sevilen palyaçolarından Oleg Popov sayılabilir.
Palyaço türleri
Beyazyüz
En bilinen palyaço tiplemesidir. Yüzünü beyaz boyayla kaplayan palyaço, burnunu büyük ve kıpkırmızı yuvarlak şekilde çizer. Ağzı da kırmızı ve yayvan çizimli renkle belirginleştirilmiştir. Kel görünmek amacıyla, başını sıkıca saran ve ten renginde bir başlık giyer.
Şapşal (Auguste)
Şapşal palyaçonun da burnu kırmızı renkte ve yayvandır. Abartılı büyük giysileri, yüksek siyah kaşları, kocaman bir ağzı vardır. Sakar ve dağınıktır. 1865'te ortaya çıkan ve Auguste olarak bilinen bu palyaço adını, bu türün ilk örneğini sergileyen Fransız palyaçosu Auguste'ten aldı. Genellikle ikili olarak gösteriye çıkan Auguste palyaçolardan biri aklı başında adamı, şapşal ise ortalığı karıştırarak gülünç duruma düşen iyi ve saf kişiyi temsil eder.
Karakter palyaço
Tanınmış ABD'li oyuncu Emmett Kelly'nin yarattığı kederli serseri, maddi çıkarlara değer vermeyen, insancıl bir tiptir. Uzun bir palto, çok renkli eski ve yamalı pantolon, yamuk bir şapka ve yırtık ayakkabı giyer.
Diğer türler
- Amatör palyaçoluk
- Kızılderili palyaço
- Rodeo palyaço
- Sokak palyaçosu
Becerileri
- Bir parça iple yaptığı hareketlerle, izleyenlere bir boa yılanıyla güreşiyormuş hissi verebilir.
- Bir ata, zebraya, eşek, fil hatta bir devekuşuna bile binebilir.
- Aslan terbiyecisi rolünü iyi bir şekilde komikleştirerek oynar.
- Bir orkestrada önemli bir noktada öenmli bir enstrüman kullanabilir.
- İzleyicilerin arasında yer alıp, bir orkestranın önemli bir yerinde rol oynayabilir.
- Boyutları çok çok küçük bir araba ya da bisiklete ustalıkla binerek kullanabilirler.
- 3 top ya da labut gibi materyalleri döndürerek gösteri yapabilirler.
- Sosis balon denilen ince uzun balonlardan yeteneklerine göre çeşitli şekiller yapabilirler.