Salé

Koordinatlar: 34°02′N, 6°48′W

Salé Sla / ⵙⵍⴰ / سلا‎
—  Vilayet  —
Salé
Koordinatlar: 34°02′K 6°48′B / 34.033°K 6.8°B
Ülke	Fas
Bölge	Rabat-Salé-Zemmour-Zaer
Yönetim
- Tür	Monarşi
- Kral	Muhammed VI
- Vali	Noureddine Lazrek
Yüzölçümü
- Toplam	695 km^2 (268,3 mi^2)
Nüfus (2004)
- Toplam	814.871
- yoğunluğu	1.172/km² (3.035,5/sq mi)
Zaman dilimi	BAZD (+0)
- Yaz (YSU)	UTC (+1)
Nüfus bilgisi 2004 sayımından[1]; Yüzölçümü bilgisi 2009 değerleridir.[2]

Salé (Berberice: Sla / ⵙ ⵍ ⴰ, Arapça: سلا; Berberice ASLA, "kaya" anlamına gelir), Bou Regreg nehrinin (akışına göre) sağ kıyısında, kuzey-batı Fas'ta bir şehir, başkent Rabat'ın tam karşısında (Rabat nehrin sol yakasında bulunur) ve Rabat için bir banliyö kasabası olarak hizmet vermektedir.
Fenike kolonisi olarak antik zamanda kurulan, Alaout Fas'a dahil edilmeden önce bağımsız bir cumhuriyet olan kent; korsanlar için bir güvenli bir sığınaktı. Salé kolonisi (veya Chellah) Fenikelilerin ardından Kartaca egemenliğine girmiş, ancak en müreffeh dönemini Roma İmparatorluğu altında iken yaşamıştır.
Salé; karayolu ile limanı sayesinde, ticaret merkezi olmuş; Marakeş, Fes bağlantısı üzerindeki stratejik konumu, ayrıca Fas'ın Avrupa güzergahına liman bağlantısı ile; Muvahhidler (onikinci yüzyıl) ve Meriniler (ondördüncü yüzyıl) döneminde büyük bir gelişme göstermiştir.
On sekizinci yüzyıla dek ticari faaliyetleri ile Salé ülkede (ve hatta en ücra bölgelerde) nüfuzunu genişletmiştir. Onyedinci yüzyılda, İspanya'dan Müslüman göçmenlerin gelmesiyle şehirde yeni bir hayat başlamış ve komşu şehir Rabat ile bir rekabet oluşturmuştur. Hıristiyanlara karşı intikam ruhunu ateşleyen Endülüs Mağribileri ( Fransızca: Les Morisques andalous), Cornwall'a kadar varan seferler gerçekleştirmiş Bouregreg Cumhuriyeti adında güçlü bir siyasi varlık teşkil etmişlerdir. Salé'nin cesur ve kurnaz mağribileri İngilizlerin dimağlarında Sallee korsanları görüntüsü yerleştirmiştir.
On dokuzuncu yüzyılda şehir sahip olduğu ticari rolünü kaybetmeye başlamıştır. Ondokuzuncu yüzyılda ve Fransız, İspanyolca sömürge döneminde kültürün, isyanın ve dini hayatın Mekke'si olduğu bir dönemi geçirmiştir. Kentin medinesi (şehir merkezi) birçok anıt, riadlar, zaviyelerden, dervişler ve özel kütüphaneler gelen Hispanik-Mağribi ilham ile yaşayan bir açık hava müzesi haline gelmiştir. Salé Rabat'ın kardeş şehri haline gelirken, kendi gelenekleri ve geçmişi ile varlığı sürdürmüştür. Yirminci yüzyılın sonlarında Salé prestijini düşüşe geçiren yoğun bir göç dalgasının etkisinde kalmıştır.

İsminin kökeni

Salé adının 13. yüzyılda Bouregreg nehrine verilen Arapça: oued Sala ("Tuzlu nehir") isminden almıştır. Bouregreg ise Berberi kökenli "regrag" "çakıl" isminden geldiği düşünülmektedir. Tarihçiler bu yaklaşımı doğru kabul etmezler.^[3] Tarihçi, uzmanlık dalı Salé tarihi olan Leyla Maziane Fenike dilindeki "sala" ("kaya") sözünden şehrin isminin geldiğini söylemektedir.^[4]
Diğer teoriler Chellah kelime kökünün Eski bir Fenikeli isminden geldiğini önerirler. Bölgede yapılan arkeolojik kazılarda birçok yeni-Kartaca dönemine ait yerleşimlerine rastlanmıştır. Antoninus Pius güzergahında bulunan eski Roma şehri Sala Colonia, mevcut Chellah akropolisinin üzerine denk gelmektedir. Sala ve Challah aynı isim olabilirler. Gerçektende Kartaca okunuşu Sala veya Shala şeklinde olabilir. İslam tarihçisi Evariste Lévi-Provençal'e göre "Sala" sözcüğü "Shala"'nın latinceleştirilmişidir. Kelimeler birbirinin yerine kullanılmaya başlanması ile Roma şehri de müslümanlaşmaya başlamıştır.^[5]
Diğer dil kökeni önerileri, arap tarihçilerine göre şehrin adı Sala, Nuhun oğlu Ham'ın oğlu'ndan geldiğidir. Bazı efsanelere göre Büyük İskender tarafından şehrin kurulduğu iddiası bulunmaktadır. Fas'lı tarihçi An Nasiri (1834/5-1897), Fas'ın eski şehirlerinin kuruluşunu Avrupalılara veya onların devamı Kartacalılara dayandırmaktadır. Yahudilere göre ise Justinianos'dan kalan gelenekler uyarınca Salé Süleyman'ın bir şehridir.^[5]

Tarih

Atlantik kıyısndaki en eski şehir olup Fenikeliler tarafından o zamanki adıyla Sala (modern challah) olarak kurulmuştur. Banu İfran hanedanı tarafından daha sonra Bou Regreg nehrinin diğer tarafında tamamlanmıştır. Bu yüzden 17. yüzyılda şimdiki Rabat, Yeni Salé veya Salé la neuve (Fransızca) olarak bilinirdi. 10. yüzyılda Banu İfran berberi kabilesi bölgeye gelmiş ve şimdiki Salé yerleşimini kurmuştur. Aynı zamanda Büyük Salé Camisi Banu İfran döneminde inşa edilmiştir.

Ekonomi

Salé şehrinin ekonomisi, ağırlıklı olarak endüstri, ticaret ve hizmet sektörlerine dayalıdır. Aslında Salé, istihdam, cirıo ve üretim açısından bölgesinde birinci şehirdir. Yine de çalışan nüfus Rabat'da, özellikle yönetim kademelerinde, çalışmaktadır.^[6]

Sağlık hizmetine ilişkin göstergeler

Salé	İl bazında	Bölge bazında	Ülke bazında
Hane halkı sayısı / sağlık merkezi başına	34.546	21.225	11.826
Hane halkı sayısı / özel muayenehane başına	6.304	2.183	5.127
Hane halkı sayısı / hastane yatağı başına	1.411	537	905
Hane halkı sayısı / doktor başına	1.981	651	1.678
Hane halkı sayısı / dişçi başına	10.405	5.033	12.159
Hane halkı sayısı / eczane veya ecza deposu başına	4.340	3.105	4.713
Kaynak: Ministère de la Santè[7]

Gecekondu gelişimi Belediye Yerleşim 1992 Hane 1992 Hane 1998 Rabat 39 5.206 6.970 Salé 14 6.699 8.300 Toplam 53 11.905 15.270 Kaynak: Ministère de la Prévision Economique et du Plan[6]

Gecekondulaşma

Diğer Fas kentleri gibi, yeni mahalleler taşınmak isteyen orta ve üst gelir gruplarının eski tip konut modelinden vazgeçme ve köklü ekonomik faaliyetlerde değişme ve zanaat işçi göçü; iki Medinenin (sömürge öncesi şehrin eski mahalleleri) bazı parçalarında bozulmaya yol açmıştır. Bu çift yönlü kayıp bazı mahalleleri fakirleştirmiştir. Arap baharına kadar gerçekleşmeyen özel veya kamu yenileme hareketinin yoksunluğu, evlerin bakım eksikliği, oda başı kiralanan evler hızlı bir bozulmaya yol açmıştır.
Ancak, hem ticari ve hizmet faaliyetlerin bazıları, hem de zanaat faaliyetleri bir kısmı önemini kaybetmeden devam edebilmiştir. Böylece, Medinelerde izinsiz, düzensiz ve geçici bir istihdam kaynağı sağlamak için yoksul nüfusun orada barınmasına kaynak olmaya devam etmiştir. Medineler yoksul nüfusun göçünü çekmiş, ancak yaygın yasadışı inşa edilmiş mahalleler bu fonksiyonu üstlenmiştir.^[8]

İklimi

Salé'de Atlantik kıyısı olması hasebiyle okyanus etkisinde Akdeniz iklimi (Köppen iklim sınıflandırması)hüküm sürmektedir. Salé bölgesi yarı kurak ve nemli olan yarı-kurak biyoklimatik değişiklikler gösterir. Kıtasal ve okyanussal etkilerle yağış beklentisi 500 ve 600 mm/yıl arasında değişmektedir. Yağışlı sezon Ekim — Mart arası, kurak sezon Nisan — Eylül arası hüküm sürer. Yağış yılda ortalama 70 ila 90 gün arası sürer.

En çok yağış Kasım ve Aralık aylarında düşer. (Bakınız alttaki iklim tablosu.) Salé'nin iklimi Atlantik Okyanusu'nun serin akımlarından etkilenmektedir; bu sayede sıcaklık dalgalanmaları, orta ve küçük mevsimsel sıcaklık değişimler oluşmakta; aşırı sıcak ve aşırı soğuk değişimleri gerçekleşmeyip son derece ılıman bir iklim görülmektedir. Yerel rüzgarlar, özellikle deniz meltemi, şehri yarı kurak iklimsel düzene sokar.

Rabat ve Salé iklimi
Aylar	Ocak	Şubat	Mart	Nisan	Mayıs	Haziran	Temmuz	Ağustos	Eylül	Ekim	Kasım	Aralık	Yıl
En yüksek sıcaklık rekoru,  °C	17	18	19	20	22	24	27	27	26	24	21	18	25,0
Ortalama sıcaklık, °C	12,5	13,3	14,7	16,4	18	20,5	22,5	23	21,9	19,7	16,4	13,6	17,7
En düşük sıcaklık rekoru,  °C	8	9	9	10	13	15	18	18	17	14	11	9	14,2
Ortalama yağış, mm	76	70	62	65	21	6	1	1	5	46	90	108	551
Kaynak: Climatedata.eu sitesi (30 yıllık gözlem değerleri)[9]

İdari yapı

Şehir idari olarak aşağıdaki şekilde bölümlenmiştir:^[10]

İsim	Coğrafi kodu	Tip	Hane	Nüfus (2004)	Yabancı nüfus	Faslı nüfus	Notlar
Bab Lamrissa	441.01.03.	İlçe Fransızca: Arrondissement	31.744	140.383	194	140.189
Bettana	441.01.05.	İlçe	21.200	103.165	261	102.904
Hssaine	441.01.06.	İlçe	34.971	163.672	97	163.575
Layayda	441.01.07.	İlçe	21.238	118.233	35	118.198
Tabriquet	441.01.09.	İlçe	49.107	234.733	227	234.506
Shoul	441.03.01.	Kırsal belediye Fransızca: Rural commune	3.304	19.706	1	19.705
Sidi Bouknadel	441.03.03.	Kırsal belediye	6.933	43.593	20	43.573	9.314 Bouknadel adında merkezde ikamet ederken; 34.279 kişi daha kırsalda yaşar.

Popüler kültür

Black Hawk Down filmi kısmı olarak Salé'de (kıyı şeridi boyunca helikopterden çekilmiş geniş açı şehir görüntüleri) çekilmiştir.
Ayrıca Daniel Defoe'nun ünlü romanı Robinson Crusoe'nun aynı adlı kahramanı korsanların (Sale korsanları) elinde tutsak olarak Salé'de tutuklu kalır ve özgürlüğüne Salé nehri ağzından okyanusa açılarak kavuşur.

Kardeş şehirler

• Rabat, Fas
• Portalegre, Portekiz; 21 Ekim 1997^[11]
• Tlaxcala, Meksika
• Aryana, Tunus; 1982^[12]
• Guande, Senegal; 20 Aralık 2009^[13]
• Grand Yoff, Senegal; 20 Aralık 2009
• Soçi, Rusya; 2010

Dış bağlantılar

• LexicOrient'de Salé maddesi

Kaynakça

1. 2004 Fas Nüfus sayımı
2. "Prefectures of Morocco" (İngilizce). statoids.com sitesi. 9 Mart 2009. 4 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20151204121037/http://www.statoids.com:80/yma.html. Erişim tarihi: 4 Ekim 2012. 
3. "Bouregreg, vingt siècles d'histoire". rabat-maroc.net internet sitesi. 12 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20150512141445/http://www.rabat-maroc.net:80/bouregreg.htm. Erişim tarihi: 4 Ekim 2012. 
4. "Les villes corsaires du Maghreb..." (Fransızca). sala-almoustaqbal.com sitesi. 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160305164537/http://sala-almoustaqbal.com/fr/index.php/categoryblog/81-sale. 
5. Brown, Kenneth. "Chellah-Salé-Rabat. La période préislamique". Selwane.com internet sitesi. 13 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160413054946/http://www.selwane.com/index.php?option=com_content&task=view&id=106&Itemid=372. Erişim tarihi: 4 Ekim 2012. 
6. Direction de la Statistique (1999) (Fransızca). Données Communales, Localités urbaines, Rabat-Salé-Zemmour-Zaer, Rabat. Rabat: Ministère de la Prévision Economique et du Plan. 
7. "Préfecture de : Salé, Principaux indicateurs de desserte". rapor. Ministère de la Santè. 2007. 6 Mart 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20090306210135/http://www.sante.gov.ma:80/Departements/DPRF/OffreSoinsJuin07/FichiesPDF/DonneesDetaillees/RepertoireOffreSoins/10-5-PrefSale.pdf. Erişim tarihi: 05 Ekim 2012. 
8. Navez-Bouchanine, Francoise (2003). "The case of Rabat - Salé, Morocco". UNDERSTANDING SLUMS: Case Studies for the Global Report 2003 - UN Habitat reports. UN Habitat; University College London-The Bartlett Development Planning Unit. 21 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160421225953/http://www.ucl.ac.uk/dpu-projects/Global_Report/home.htm. Erişim tarihi: 05 Ekim 2012. 
9. "Climate Rabat - Morocco". climatedata.eu internet sitesi. 10 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160310124059/http://climatedata.eu/climate.php?lang=fr&loc=moxx0007. 
10. "Recensement général de la population et de l'habitat de 2004 (Türkçe: Nüfus ve konut Sayımı, 2004)" (Fransızca). rapor. Haut-commissariat au Plan (Türkçe: Fas Krallığı Planlama Yüksek komserliği). 1 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20150501072416/http://www.lavieeco.com:80/documents_officiels/Recensement%20population.pdf. Erişim tarihi: 4 Ekim 2012. 
11. Municipalité du Portugal: Jumelage des villes (Portekizce), Erişim tarihi: 4 Ekim 2012
12. Jumelage entre Salé-Ariana (Fransızca), Erişim tarihi: 4 Ekim 2012
13. Jumelage de plusieurs villes et collectivités marocaines et africaines