Tabanca
Tabanca; kısa namlulu ateşli silah.
Tabancalar, çalışma prensiplerine ve mermi muhafaza bölümlerinin şekline göre, şarjörlü (pistol) veya toplu (revolver) olarak adlandırılırlar ve kullanılan mermilerin çaplarına göre sınıflandırılırlar.
Şarjörlü tabancaların kendine göre; toplu tabancaların da kendilerine göre avantaj ve dezavantajları vardır.
Şarjörlü tabancalar
Şarjör ve çalışma prensibi
Şarjör; içi mermiyle doldurulan bir nevi mermi kutusudur. Bu kutuya mermiler üst üste sırayla dizilir ve şarjör, tabancanın kabza denilen, elle tutulan kısmının içindeki yuvaya yerleştirilir. Silah her ateşlendiğinde mermi çekirdeği barutun genleşmesiyle kovandan ayrılarak namludan çıkarken, kovan da tepkimeyle silahın sürgüsünü geri iter ve sürgü geri geldiğinde boş kovanı dışarı atar ve yeni gelecek mermiye yer açar. Sürgü tepme kuvveti ile boş kovanı dışarı attıktan sonra irca yayının ileri itmesi esansında şarjörün yay ile beslediği yeni ateşe hazır bir fişek alıp namlu yatağına yerleştirir.
Şarjörlü tabancanın sürgüsü her atışta geri gelip, ileri gitme hareketi yapar. Bu hareket hem patlamış fişeğin kovanını dışarı atıp, yeni ateşe hazır bir fişeği namlunun fişek yatağına beslerken, aynı zamanda silahın ateşleme iğnesi ve horozunun yeniden kurulmasını sağlar.
Şarjörlü tabancalar, yapısı gereği hızlı ve etkin atış olanağı sağlar, ayrıca kolay doldurulma avantajı vardır. Şarjörlerin fişek kapasitesi yüksektir. Şarjörlü tabancaların fişek kapasiteleri 6+1’den 16+1’e kadar değişir.
Şarjörlü tabancaların fişek kapasitesi ifade edilirken (Örneğin: 12+1, 14+1, 15+1, 16+1, 8+1, ...) Artı bir (+1) tabiri kullanılır. Bu şunu ifade etmektedir. Şarjörlü bir tabancadaki toplam fişek adedi şarjördeki fişek adedi artı namlu yatağında atışa hazır bekleyen fişek adedinin toplamı olarak ifade edilir. Örneğin belli bir atış yaptıktan sonra şarjöründe 6 adet fişek kalmış olan bir şarjörlü tabancanın içinde toplam 6 adet şarjörde olmak üzere artı bir tanede namlu yatağında atışa hazır bekleyen toplam 7 adet fişek bulunur. Yani şarjörlü tabancanın sadece şarjörünü çıkarmakla tabanca boşalmaz. Yatakta hazır bekleyen fişeği sürgüyü çekmek suretiyle dışarı almak gerekir.
Sonuç olarak şarjörlü tabancanın fişek kapasitesi şarjörün alabileceği maksimum fişek adedi artı namlu yatağında atışa hazır bekleyen fişekten oluşur. Bu sebeple şarjörü 12 adet mermi alan bir şarjörlü tabancanın fişek kapasitesi 12+1 şeklinde ifade edilir.
Ancak boş içinde hiç fişek olmayan bir silah doldurulurken, sadece şarjörün içindeki fişek kadar silahın içine fişek yüklenmiş olur. Örneğin 12+1 kapasiteli boş bir tabancaya şarjörde 12 adet fişek ile yükleme yapıldığında silaha 12 adet fişek yüklenmiş olur. Artı bir kapasitesinden yararlanmak için silahın sürgüsünü çekip, kurmak ve şarjördeki bir adet fişeği namlu yatağına sürdükten sonra şarjörü yeniden çıkartıp bir fişek daha eklemek gerekir. Bu işlem yapıldığında silahın içinde 13 adet fişek yüklenmiş olur.
Toplu (revolver) tabancalar
Tabancanın bünyesinde fişeklerin dizildiği silindirik tambur şeklindeki, yapıya toplu denir. Toplu üzerinde fişeklerin dizildiği toplu merkezine göre eşit açı ile delinmek suretiyle oluşturulmuş fişek yatakları mevcuttur. Genellikle toplular altı adet fişek aldığı için halk arasında bu silaha Altıpatlar denilir. Ancak toplusu 5 ile 8 arasında değişen fişek kapasitesi olan silahlar da mevcuttur. Özellikle .22 kalibre gibi küçük çaplı fişekler için toplu kapasitesi 12 adet fişeğe kadar çıkabilir. Silahın toplusu bir mandal vasıtasıyla genellikle yana devrilmek suretiyle açılır. Bazı eski model silahlarda (Ör: Smith Wesson Model 3 Schofield gibi.) silah kırılmak suretiyle toplu açılır. Toplu açılmak suretiyle topluya fişek yükleme ve boş fişek kovanlarını boşaltma işlemi yapılır. Bu işlemden sonra toplu kapatılarak silah kullanıma hazır hale getirilir. Toplu tabancayı doldurmak zaman aldığı için zaman kazanmak amacıyla fişekler tabla adı verilen metal klipse dizlebilir. Tabla üzerine dizili fişekler bir seferde silaha yüklenebilir. Ancak toplu bir tabancayı doldurmak her zaman şarjörlü bir tabancaya göre zaman alır. Bu durum toplu tabancaların dezavantajı olarak karşımıza çıkar.
Toplu tabanca iki şekilde kullanım olanağı sunan bir mekanizma özelliğine sahiptir. Birinci kullanım şekline çift hareketli(Double Action) denilir. Bu kullanım şeklinde silahın tetiği çekilmek suretiyle direkt ateş edilir. Tetik çekilirken önce horoz kalkar sonra tetik bir sınır noktasına dayanır. Bu noktadan sonra tetik çekilmeye devam edilir ise horoz düşer ve silah ateş eder. Bu Kullanım şeklinde horoz kalkarken toplu döner ve ateşe hazır bir fişek yatağı namlu ağzına gelir. Her tetik çekildiğinde, mermi ister ateş alsın, ister almasın, yuva dönerek diğer mermi namlunun ağız hizasına gelir ve horozun iğnesi bu merminin kapsülüne vurarak mermiyi ateşler. Bu kullanım şekili acil olarak ateş etmek gerektiğinde kullanılır. Ancak bu kullanım şeklinde keskin nişan almak zordur. Tetik iki işlemi birden tek hareket ile gerçekleştirdiği için aşırı tetik kuvveti sarf edilir. Bu durum keskin nişan almayı güçleştirir. İkinci kullanım şekline tek hareketli(Single Action) denilir. Bu kullanım şeklinde önce baş parmak ile horoz kurulur. Daha sonra işaret parmağı ile tetik çekilerek ateş edilir. Bu kullanım şeklinde düşük tetik kuvveti sarf edildiği için hassas nişan alma olanağı mecuttur.
Toplu tabancaların genellikle emniyet kilidi yoktur ve tetik çekildiği anda ateş alır. Bu bakımdan toplu tabancalar acil olarak silah çekip ateş etmek gerektiğinde, şarjörlü tabancalara göre daha avantajlı hale gelir. Ancak emniyet açısından silahı kullanan kişinin dikkatli olması gereklidir. (Not: Yeni model toplu tabancalarda bazı üreticiler emniyet mandalı koymaya başlamıştır.)
Toplu ve Şarjörlü Tabancaların Karşılaştırılması
- Toplu tabanca her zaman ateşe hazırdır. Bunun sonucu olarak acil olarak silah çekip ateş etmek gerektiğinde üstünlüğü tartışılmaz hale gelir. İlk atışı yapma olanağını sağlar. Şarjörlü tabancanın ateşe hazır hale gelmesi için sürgünün çekilip kurulması ve emniyet mandalının açılması gerekir. Bu sebepten dolayı acil bir durumda silah toplu tabancanın karşısında zayıf kalır genellikle şarjörlü bir tabanca ilk atışı yapana kadar toplu tabanca 3, 4 atış yapmış olur. Şarjörlüde mermi namludaysa bu olay tersine döner.
- Şarjörlü tabanca ilk atışı yapma konusunda toplu tabancanın gerisinde kalsada, çatışmanın ilerleyen safhalarında seri ateş etme ve hızlı doldurulma avantajı ile toplu tabanca karşısında tartışmasız bir üstünlük yakalar.
- Toplu tabancaların balistik gücü tartışmasız üstündür. şarjörlü bir tabancaya göre daha uzun bir menzile ve vuruş gücüne sahiptir. 102mm(4 inç) namlu boyu olan bir şarjörlü tabanca kullanılan fişeğin cinsine bağlı olarak 50 ile 75 metre arası değişen bir menzile sahipken, aynı menzili toplu bir tabanca ile elde etmek için 50mm(2 inç) 'lik namlu boyu yeterlidir. Ayrıca Şarjörlü bir tabancanın kurşunu bir insana isabet edince genellikle mermi vücut içinde kalır. Ancak toplu bir tabancanın mermisi genellikle insanı delip geçer. Bu bakımdan toplu bir tabanca genellikle vücut içinde mermi çekirdeği bırakmadığı için balistik olarak incelenecek kanıt bırakmaz.
- Etki gücü mermiye, namlu uzunluğuna bağlı olsa da esas olan artık çekirdek tipi ve materyalidir. Teflon ve NATO ince çekirdek tipi bir mermi 20 kat kevlar ve 1,6mm'den oluşan çelik yeleklerde etkilidir.
- Şarjörlü tabanca ateş ettikçe patlamış fişek kovanlarını etrafa döker. Bu kovanlar adli bir kanıt olup silahın tespit edilmesine olanak sağlar.
Çaplar
Tüm ateşili silahlarda silah çaplarına kalibre (Cal.) denir. Silah çapları Metrik Kalibrasyon, Anglo-Amerikan Kalibrasyon ve Nato Kalibrasyon sistemleri denilen üç ayrı sistemde ifade edilir.
Metrik Kalibrasyon sisteminde silahın ateşlediği mermi çapı ve kovan boyu milimetre cinsinden ifade edilir. Bu sistemde Tabanca ve Tüfek fişeklerinin ifadesi hep aynı sistemle yapılır. (Örnek: 9x19 mm, 9x21 mm, 7x57 mm, 7x57R mm, 8x57 mm, 8x57JRS mm, 9.3x74R mm, vb.)
Bu kalibrasyon sisteminin notasyonu şu şekilde ifade edilir.
Önce mermi çekirdeğinin çapı milimetre cinsinden yazılır, sonra 'x' harfi konulur, Kovan boyu milimetre cinsinden yazılarak fişek ifade edilmiş olur.
(Örneğin: 9x19 fişeğinin açılımı şu anlama gelir. Mermi çapı 9mm, Kovan boyu 19mm) Bazı fişekler standart fişeklerden farklılık gösterir. Bu durumda Söz konusu farklılığı ifade etmek için kalibrasyon sonuna bazı harfler ilave edilir. Örneğin: 7x57 fişeği 7mm çekirdek çapı, 57mm kovan boyu anlamına gelir. Ayrıca 7x57R fişeği mevcuttur. Bu fişek standart 7x57 fişeğinden biraz farklıdır. Sonundaki 'R' harfi fişeğin tabanında bulunan tırnak yuvasının içe doğru çevresel kanal şeklinde değil, Dışa doğru çevresel tırnak şeklinde olduğunu ifade eder. Bu kalibrasyon sisteminde kullanılan bazı harfler ve anlamlarını kısaca aşağıdaki gibi özetliyebiliriz:
- J Harfi: Almanca 'Jinfanter' kelimesinden gelmektedir. Fişeğin Piyade dolumu olduğunu ifade eder. Yani piyade tüfeğinin üzerinde bulunan standart gez ile metraj ayarı ve sapma ayarı ile rahatlıkla hedef vurulabiceğini ifade eder. Normalde piyasada değişik gramajda çekirdeği ve barut yükü olan aynı kalibrede birçok fişek mevcuttur. Bu fişeklerin ateşlediği mermi çekirdekleri hep değişik atış yörüngeleri çizerler. Örneğin gramajı yüksek çekirdeklere yerçekimi kuvveti fazla etki ettiği için atış mesafesi uzadıkça daha çok nişan alınan noktanın altına isabet eder; ya da gramajı hafif olan çekirdekler rüzgardan dolayı daha fazla yatay sapma gösterir. Bu durumu standart altına almak daha basit atış olanağı sağlar ve askerlerin cephede daha kolay metraj ayarı yapmasına olanak sunar.
- I Harfi: 'International' harfinin kısaltmasıdır. Uluslararası piyasada en çok satılan standart dolumu ifade eder.
- S Harfi: Almanca 'Spitzer' kelimesinden gelmektedir. Mermi çekirdeğinin sivri burunlu olduğunu ifade eder.
- SE Harfi: Fransızca 'Sportive Enternational' kelimesinden gelmektedir. Söz konusu kalibredeki fişeğin uluslararası atış müsabakalarında kullanıldığını ifade eder. (Ör: 6.5x55SE )
Kalibre cinsinden ifade edilenler 22 Cal, 30 Cal, 38 Cal, 45 Cal, .338 Cal, .50 Cal.
Kalibreyle (Cal.) ifade edilenlerin kaç milimetreye eşdeğer olduklarını hesaplamak için belirli bir kalibreyi 0,254 ile çarpmak yeterlidir[1]. Örnek: 38 kalibrenin kaç mm’ye eşdeğer olduğunu anlamak istersek;
| 38 x 0,254 = 9,652 mm buluruz. |
Kalibre cinsinden ifade edilen silahlar genellikle Toplu (Revolver) tabancalardır. Şarjörlü tabancalar ise genellikle mm cinsinden ifade edilirler.
.357 Magnum olarak tabir edilen silahların mermi çapları yaklaşık .38 kalibre olup, .38 kalibre mermiye göre barut hakkı daha fazla ve mermileri .38 kalibreye göre daha uzundur. .357 Magnum bir silahta .38 kalibrelik mermi kullanımı mümkün olup bunun tersi mümkün değildir. Yani .38 kalibrelik bir silahta .357 Magnum mermi kullanılamaz.
Dış bağlantılar
- Beretta resmi sitesi (tabancalar)
- Smith & Wesson resmi sitesi
- Browning resmi sitesi
- Interactive Illustrated Pistol
- Handgun Database
- Handgun Database Video and Review
- Ballistics By The Inch - Relationship between barrel length and bullet velocity.
Referanslar
Etimoloji
- Eski Türkçede taban kökünden türeyip taban gibi el tokadı anlamında kullanılmıştır. Tokat ve şamar anlamına kullanılır.