Tatyos Efendi
| Tatyos Efendi | |
|---|---|
| Doğum |
1858 İstanbul, Osmanlı İmparatorluğu |
| Ölüm | 16 Mart 1913 (55 yaşında) |
| Meslekler | Besteci |
Tatyos Efendi (Ermenice: Թադեոս Էքսերճյան ya da Քեմանի Թադեոս) 1858 yılında İstanbul'da Ortaköy'de doğdu. Gerçek adı Tateos Eñserciyan (اكسرجيان)'dır.
Osmanlıca yazımda Türkçedeki artdamak n'si kef üzerine üç nokta ile yazılırdı, elyazısında bu noktalar konmazdı, bu yüzden kef ( ك ) harfi ince k, artdamak n'si ( ñ, ng) ve ince g için kullanılan ortak harf olduğundan, kimilerince yanlışlıkla Ekserciyan diye yanlış okunduğu olur. Eñser, bir tür çivinin adıdır. 16 Mart 1913 tarihinde hayatını kaybetti.
Babası Monakyan Ortaköy Ermeni kilisesi musikişinaslarındandır. Ortaköydeki Ermeni okulunu bitirdi. Zanaatkar olması için bir çilingire ve bir saatçiye çırak olarak verildi. Musikiye düşkünlügü sebebiyle dayısı Movses Papazyan'dan Kanun ders almaya başladı. Amatör topluluklarda bir süre kanun çalmasının ardından kanunu bıraktı. Kemanî Kör Şebüh'dan keman çalmasını öğrendi. Andon ve Civan kardeşlerden ve Hanende Asdik Ağa'dan ders aldı. Hanende Karakaş, Tanburî Ovakim Kanunî Şemsi gibi sanatkârlarla Galata'daki Pirinççi Gazinosu başta olmak üzere, uzun yıllar fasıllar yönetti. O zamanki gazino sözü günümüz gazinolarıyla karıştırılmamalıdır.
Ünlendikten sonra Ahmet Rasim Bey, Civan ve Andon kardeşler, Şevki Bey, Kemençeci Vasilaki, Tanburi Cemil Bey ile arkadaşlık yaptı ve beraber çaldı. Bu arkadaşlıkların olumlu etkisiyle saz eserlerinde de başarılı oldu.
Eserlerinin çoğu kayıt altına alınamadığı için nota bilmesine rağmen unutulmuştur. Tatyos Efendi birçok eserine de güfte yazmıştır. Çağının gerekleri ve sanat anlayışına göre güzel saz ve söz eserleri bestelemiş Klasik Türk müziği makamlarının geleneksel ifade özelliklerini başarı ile yansıtmıştır. Tatyos Efendi'nin, saz eseri olarak bestelediği karcığar, suzinak, rast peşrevleri; hüseyni, suzinak, rast saz semaileri ile birlikte bazı şarkıları meşhurdur.
Sağlığı bozulduktan sonra Tatyos Efendi, Ahmet Rasim gibi birkaç dostunun dışında yalnız kaldı. Ölüm kaydı kilise defterine Türk müziğinde önemli bir sanatçı olmasına rağmen "Çalgıcı" olarak kaydedilmiştir. Sanatçının cenazesi Ahmet Rasim Bey'le beraber on-onbeş kişi tarafından kaldırılmış ve Kadıköy Uzunçayır Ermeni mezarlığına gömülmüştür.
Yakın dostu Ahmet Rasim Bey, sözlerini de kendisinin yazdığı uşak makamındaki:
Gamzedeyim devâ bulmam
Garibim bir yuva kurmam
Kaderimdir hep çektiğim
İnlerim hiç rehâ bulmam
güfteli eseri için "onun ömrünün hâsılasıdır" demiştir.
Tatyos Efendi'nin, çatık kaşlı, pos bıyıklı, kısa boylu, tıknaz yapılı, kalender yaradılışlı, hafif şehlâ gözlü bir kişi olduğu söylenir.
Türk Mûsikî repartuvarında, sekiz peşrev, altı saz semaisi, bir beste denemesi, muhtelif makam ve usûllerden bestelediği kırk yedi şarkısı bulunmaktadır.
Atatürk'ün sevdiği şarkılardan "Mani oluyor halimi takrire hicabım" şarkısı da Tatyos Efendi'nindir.
Tatyos Efendi'nin çok bilinen 'Gamzedeyim Deva Bulmam' şarkısını Barış Manço, Müzeyyen Senar, Cansu Koç, Kubat gibi sanatçılar seslendirmiştir.
| Makam (mode) | Türü | Şarkı adı | Usul |
|---|---|---|---|
| Bestenigar | Peşrev | Bestenigar Peşrev | Fahte |
| Hicaz | Şarkı | Bilsen ne bela geçti şu bi–çare serimden | Sengin Semai |
| Hicaz | Şarkı | Gülşen–ı zevk–ı hayatın şimdi mehcurlardan | Ağır Aksak |
| Hicaz | Şarkı | Nev–bahar–ı dehr içinde harsız gül mü olur | Aksak |
| Hicaz | Şarkı | Neydi maksudun senin bu hale koymaktan | Aksak |
| Hicaz | Şarkı | Şu mahzun gönlümü yar şad eylesin | Curcuna |
| Hicazkar | Şarkı | Ben çare ararken dil–ı bi–çareye senden | Sengin Semai |
| Hicazkar | Şarkı | Mani oluyor halimi takrire hicabım | Curcuna |
| Hicazkar | Şarkı | Tir–ı çeşmin ta ciğer–gahımda hançerler vur | Ağır Aksak |
| Hicazkar | Şarkı | Yok mudur ey mah–peyker zerre insafın ban | Türk Aksağı |
| Hüseyni | Şarkı | Çektim elimi gayrı bu dünya hevesinden | Curcuna |
| Hüseyni | Şarkı | Gönül düştü yine gülzar–ı zevka | Curcuna |
| Hüseyni | Peşrev | Hüseyni Peşrev | Devr–i Kebir |
| Hüseyni | Saz Semai | Hüseyni Saz Semaisi | Aksak Semai |
| Hüseyni | Şarkı | Meskenim kuşe–ı zillet olalı şam–u seher | Aksak |
| Hüseyni | Şarkı | Ölürüm terk edemem ey gül–ı nev–reste seni | Curcuna |
| Hüseyni | Şarkı | Sakı–ı bezm–ı elest–ı ruh iken şirin–güvar | Düyek |
| Hüseyni–Aşîran | Saz Semai | Hüseyni–Aşiran Saz Semaisi | Aksak Semai |
| Hüzzam | Şarkı | Açtım yüzünü talat–ı didarına baktım | Curcuna |
| Hüzzam | Şarkı | Gözüm hasretle giryandır | Aksak |
| Isfahan | Şarkı | Akl–u sabrım gitti mahzun oldum ah | Aksak |
| Karcığar | Şarkı | A gözüm bakma hevayi sözüne | Aksak |
| Karcığar | Şarkı | Göz süzüp yan bakışınlaa yine aldatma beni | Aksak |
| Karcığar | Şarkı | Güldün eğlendin perişan hal–u kaalimle bug | Ağır Aksak |
| Karcığar | Şarkı | Hatırım rahatsız etmezse seni | Curcuna |
| Karcığar | Peşrev | Karciğar Peşrev | Çifte Düyek |
| Karcığar | Saz Semai | Karciğar Saz Semaisi | Aksak Semai |
| Karcığar | Şarkı | Kemend–ı zülf esiri zülf–ı yar oldum | Aksak |
| Karcığar | Beste | O mah–tabı aceb gösterir mi bana felek | Zencir |
| Karcığar | Şarkı | Söyle çeşm–ı ela sen nur–ı imanım mısın | Ağır Aksak |
| Kürdilihicazkâr | Şarkı | Ehl–ı aşkın neşvegahı kuşe–ı meyhanedir | Ağır Aksak |
| Kürdilihicazkâr | Şarkı | Hoş geçen eyyamı cana her nefes ah özlerim | Aksak |
| Kürdilihicazkâr | Şarkı | İltiyam–ı zahm–ı aşkın ah doktor çaresi | Aksak |
| Kürdilihicazkâr | Peşrev | Kürdi'li Hicazkar Peşrev | Devr–i Kebir |
| Kürdilihicazkâr | Saz Semai | Kürdi'li Hicazkar Saz Semaisi | Aksak Semai |
| Kürdilihicazkâr | Şarkı | Sohbetinle hoş geçen eyyamı cana özlerim | Aksak |
| Muhayyer | Şarkı | Uyandı bahtım artık etmem şekva felekten | Sengin Semai |
| Müstear | Şarkı | Tağyir olunmuş guya havası | Türk Aksağı |
| Neva'da Uşşak | Şarkı | Gam–zedeyim deva bulmam | Sofyan |
| Nihavend | Şarkı | Cana firkatinle sinemi ben dağlarım | Aksak |
| Nihavend | Şarkı | Geçtikçe demler sehharelendi | Sengin Semai |
| Nihavend | Şarkı | Meftunu gönül oldu o şuhane nigahın | Sengin Semai |
| Rast | Şarkı | Beni dilgir ederken ah visali | Aksak |
| Rast | Şarkı | Bir gönlüme bir hal–ı perişanıma baktım | Sengin Semai |
| Rast | Şarkı | Çeşm–ı celladın ne kanlar döktü | Kağıdhane Ağır Aksak |
| Rast | Şarkı | İftirak–ıy can kederinle senin ey gül–beden | Ağır Aksak |
| Rast | Şarkı | Mavi atlaslar giyersin | Türk Aksağı |
| Rast | Şarkı | Mey–ı lalinle dil mestane olsun | Curcuna |
| Rast | Peşrev | Rast Peşrev | Düyek |
| Rast | Saz Semai | Rast Saz Semaisi | Aksak Semai |
| Segah | Şarkı | Nice feryad edeyim ah aşk senden | Aksak |
| Suzinak | Şarkı | Afet misin ey hüsn–i mücessem bu ne halet | Sengin Semai |
| Suzinak | Şarkı | Atf etme sakın hançer–ı müjganını nagah | Sengin Semai |
| Suzinak | Şarkı | Cevher–ı ruhum musun ey melek | Aksak |
| Suzinak | Şarkı | Çeşm–ı celladı boyandı girdi artık kaanıma | Ağır Aksak |
| Suzinak | Şarkı | Efendim nev–civanımsın | Sengin Semai |
| Suzinak | Şarkı | Gel ela gözlüm efendim yanıma | Müsemmen |
| Suzinak | Şarkı | Gülşen–ı zevk–ıy hayatın şimdi mehcurlarda | Ağır Aksak |
| Suzinak | Şarkı | Güzelim gözlüğünü çeşmine tak | Aksak |
| Suzinak | Şarkı | Hasretinle gün–be–gün olmakta halim ah bet | Curcuna |
| Suzinak | Peşrev | Suzinak Peşrev | Çenber |
| Suzinak | Saz Semai | Suzinak Saz Semaisi | Aksak Semai |
| Suzinak | Şarkı | Suznak–ı ateş–ı gam yetiş feryada gel | Aksak |
| Suzinak | Şarkı | Suznak–ı fasl–ı aşkın söyleyim dinle yeter | Aksak |
| Şehnaz | Şarkı | Sevdi bir şuh–ı cihanı kim gönül | Devr–i Hindi |
| Uşşak | Şarkı | Bu akşam gün batarken gel | Aksak |
| Uşşak | Şarkı | Nail–ı vuslat olan zinet–ı dünya bilmez | Müsemmen |
| Uşşak | Şarkı | Ol kadar ağlattın ki gülmek bana oldu haram | Ağır Aksak |
| Uşşak | Şarkı | Rahmi yok bir yare düştüm el–aman gonca | Ağır Aksak |
| Uşşak | Şarkı | Ruhum musun ey ruh–ı safa–bahş–ı cihanın | Türk Aksağı |
| Uşşak | Peşrev | Uşşak Peşrev | Devr–i Kebir |
| Uşşak | Saz Semai | Uşşak Saz Semaisi | Aksak Semai |