Temmuz 2009 Urumçi başkaldırıları

2009 Urumçi başkaldırıları Urumçi Urumçi'nin Çin haritasındaki konumu
Bölge	Urumçi, Sincan Uygur Özerk Bölgesi  Çin Halk Cumhuriyeti
Tarih	5 Temmuz 2009
Ölü	En az 197
Yaralı	En az 1,721

Temmuz 2009 Urumçi başkaldırıları (Çince: 乌鲁木齐“7·5”骚乱事件), Çin Halk Cumhuriyeti'ne bağlı, Doğu Türkistan adıyla da bilinen, Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nin başkenti Urumçi'de 5 Temmuz 2009 günü başlayan olaylardır. Başkaldırının ilk gününde en az 1.000 Uygur'un katıldığı protesto olayları şiddetlenerek Çin'in en büyük etnik grubu olan Han halkına karşı bir şiddet eylemi haline gelmiştir. Polisin devreye girmesine rağmen yüzlerce Han Uygur'ların yanı sıra polisle de çatışmıştır. Başkaldırılar sonucunda resmi kaynaklara göre en az 197 kişi ölmüş^[1], 1.721 kişi yaralanmış^[2], birçok araç ve bina hasar görmüş olmakla birlikte Uygurlar tarafından ölü sayısının çok daha fazla olduğu ifade edilmiştir. Başkaldırıların arkasından polis tarafından yapılan operasyonlar sonucunda birçok kişi kaybolmuştur. İnsan Hakları İzleme Örgütü tarafından 43 kayıp kayda geçirilmiş, gerçek kayıp sayısının ise çok daha fazla olduğu belirtilmiştir.

Olayların gelişimi

<div style="position: absolute; z-index: 2; top: İfade hatası: / için eksik terim%; left: İfade hatası: * için eksik terim%; height: 0; width: 0; margin: 0; padding: 0;">

Shaoguan

<div style="position: absolute; z-index: 2; top: İfade hatası: / için eksik terim%; left: İfade hatası: * için eksik terim%; height: 0; width: 0; margin: 0; padding: 0;">

Urumçi

Temmuz 2009 ayaklanmasını ateşleyen olayın meydana geldiği Shaoguan şehri ile ayaklanmanın yaşandığı Urumçi şehrinin konumları.

Şiddet olayları Çin'deki en kalabalık etnik grubu oluşturan Hanlar ile Çin'deki etnik gruplardan biri olup köken olarak Türk halklarından biri olan ve çoğunluğu Müslüman olan Uygurlar arasında etnik çatışmaya dönüşmüştür.^[3]

Başkaldırının başlangıcı, 25 Haziran'ı 26'sına bağlayan gece Guangdong eyaletinin Shaoguan şehrinde bir oyuncak fabrikasında meydana gelen şiddet olaylarından birkaç gün sonrasına denk gelir. Oyuncak fabrikasındaki olayda, 2 Han kadın fabrika işçisinin 6 Uygurlu işçi tarafından tecavüze uğradığı^[4] dedikodusunun yayılmasının ardından Hanlar ve Uygurlar arasında etnik kökenli gerilim tırmanmaya başlamış ve iki Uygurlu işçinin ölümü ile sonuçlanmıştır^[5]. Uygurlu liderlerin iddiasına göre ölü sayısı çok daha fazladır^[6]. Yerel medyaya göre tecavüz dedikodusu işinden memnun olmayan bir Hanlı işçi tarafından uydurulmuş olup^[7] olaylar sonrasında resmi kaynaklar tarafından tecavüz olayı ile ilgili herhangi bir kanıta rastlanmadığı belirtilmiştir^[8]. Her ne kadar Resmi Çin Haber Ajansı dedikoduyu yayan kişinin tutuklandığını bildirse de Uygurlu liderler yetkililerin öldürülen Uygurları korumakta aciz kaldığı gibi katillerin yakalanması için yeterli çabayı göstermediğini iddia etmişlerdir. Buna dayanarak detaylı bir soruşturma açılması talebiyle Urumçi kentinde bir protesto gösterisi organize edilmiştir.

Protesto gösterileri bir noktadan sonra Han halkına karşı bir şiddet eylemine dönüşmeye başlamış, hükümet tarafından protestonun barışçı olmadığı açıklanmış^[9] ve şiddet olaylarının Dünya Uygur Kongresi tarafından internet üzerinden koordine edilerek yapıldığı iddia edilmiştir^[10]. Çin güvenlik güçleri gösterilere sert karşılık vermiştir.^[11]

Çin medyasına göre çıkan çatışmalarda 137'si Han, 46'sı Uygur, 1'i Hui olmak üzere 184 kişi hayatını kaybetmiş,^[12][13] 1.680 kişi^[14][15] yaralanmış, 1.434 kişi tutuklanmıştır.^[16][17] Dünya Uygur Kongresi lideri Rabiye Kadir ise; Washington'da yaptığı açıklamada "Edindiğimiz bilgilere göre ölü sayısı 1000'in üzerinde, kimileri de 3 bin rakamını telaffuz ediyor" demiştir.^[18]

Çin Haber Ajansı tarafından Uygur göstericilerin yüzlerce aracı ateşe verdiği ve 14 ev ve 200'ü aşkın dükkânı tahrip ettiği ileri sürüldü. Şincan yönetiminin yaptığı açıklamada, olayların Rabiye Kadir'in önderliğindeki, Dünya Uygur Kongresi tarafından düzenlendiği iddia edildi.^[19][20] Rabiye Kadir bu iddiaları yalanladı.^[21] Olayların 1989'daki Tiananmen Katliamı'ndan sonra Çin'de görülen en büyük çatışmalardan biri olduğu yorumları yapılmaktadır.^[22] Bazı uzmanlar Urumçi olaylarının büyümesinde Çin'in 1949'tan bu yana Uygurlara uyguladığı kötü muamele ve asimilasyon politikalarının^{[23][24][25][26]} etkisi olduğunu ifade etmiştir.^[27]

Olaylardan sonra Çinli yetkililer bölgedeki internet erişimini kapattı ve telefon servislerini sınırlandırdı.^[28][29][30] Bölge hükümeti tarafından Sincan'da gece sokağa çıkma yasağı ilan edildi.^[20][31] Polis Han Çinlileri ve Uygurların yaşadığı mahalleler arasında güvenlik koridoru oluşturdu. Hanların geceleri bu koridoru geçerek kendilerine saldırdığını ifade eden Uygurlar, ertesi gün protesto gösterisi düzenledi.^[32] Bu arada Han Çinlileri de Hanların tutuklanması nedeniyle polise tepki göstermek amacı ile kalabalık gruplar oluşturdu.^[33] Olayların sakinleşmemesi üzerine Urumçi'ye 20 bin takviye asker gönderildi.^[33][34] Hükümet yetkilileri olaylarda ölümlerin arkasındaki kişilerin idam edileceğini açıkladı.^[16][32][35] Çin Devlet Başkanı Hu Jintao, G8 zirvesi için bulunduğu Roma ziyaretini kısa keserek zirveye katılmadan 8 Temmuz'da Pekin’e döndü.^[16][34][35]

Ayrıca olaylar kısa sürede Kaşgar'a da sıçramış,^[36][37] Çinli yetkililer 10 Temmuz'da yabancı habercilerin şehri terk etmelerini istemiştir.^[38][39]

Tursun Gül isimli bir Uygur kadınının 7 Temmuz'da zırhlı araçların önünde tek başına dikilerek yaptığı eylem, Tiananmen Meydanı’nda tankların önüne çıkan Çinlinin hareketine benzetildi ve Urumçi başkaldırısının sembolü haline geldi.^[40][41]

10 Temmuz'da Urumçi'de Cuma namazı kılınmasını yasaklanmasına karşın tepkiler üzerine bazı camilerde ibadete izin verildi. Namaz sonunda olayları protesto etmek isteyen Uygurlara ise polis müdahale ederek bazı göstericileri gözaltına aldı.^[42][43][44]

13 Temmuz'da Urumçi polisi 2 Uyguru vurarak öldürdü, birini ise yaraladı. Bu üç kişinin sopa ve bıçaklarla başka bir Uygura saldırmakta olduğu ifade edildi.^{[14][45][46][47]}

Kanal D, olaylardan sorumlu tutulan 196 Uygur'un 18 Temmuz'da Çin yönetimi tarafından kurşuna dizildiği şeklinde bir haber yayımladı.^[48][49] Haberin Azerbaycan Basın Ajansı'nda yayımlanmasının ardından^[50] Çin elçisi bu kurumu ziyaret ederek Kanal D'nin haberini yalanladı.^[51]

Tepkiler

Uluslararası örgütler

• Birleşmiş Milletler - Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Yüksek Komiseri Navi Pillay, olaylarda can kaybı olmasından endişe duyduğunu söyledi.^[52]
• Avrupa Birliği - AB Dönem Başkanlığın yaptığı açıklamada, Urumçi'de yaşanan çatışmalardan “derin endişe” hisettiklerini can kaybını "esefle karşıladığını" belirtti ve tüm tarafların sakin olmaları telkin edilerek sorunun barışçıl yolla çözülmesi çağrısı yaptı.^[52]
• İslam Konferansı Örgütü - İKÖ ölçüsüz güç kullanılmasından derin endişe duyduğunu bildiren açıklamasında; Çin’den, ülkedeki Müslüman azınlığının sorunlarına, bunların köklerinde yatan nedenlerle mücadele edecek daha geniş bir bakış açısıyla yaklaşmasını istedi.^[52] İKÖ Genel Sekreteri Ekmelettin İhsanoğlu ise, Uygurların bir korku ikliminde yaşamaya zorlanmalarından derin üzüntü duyduklarını, Uygur halkının sorunlarının salt güvenlik önlemleriyle çözülemeyeceğini belirtti. İhsanoğlu, Çin'deki olayları teşkilat olarak yakından takip etmeye devam edeceklerini de sözlerine ekledi.^[53]

Devletler

• Amerika Birleşik Devletleri - Beyaz Saray sözcüsü Robert Gibbs, Doğu Türkistan'da yaşanan can kayıpları konusunda Birleşik Devletler'in duyduğu üzüntüyü ve derin kaygıyı dile getirerek,^[54] tarafları sakin olmaya davet etti.^[55] ABD Dışişleri Bakanı Hillary Clinton ABD'nin tüm taraflara itidal çağrısında bulunduğunu bildirdi ve Sincan'daki etnik çatışmalardan derin endişe duyduğunu söyledi.^[56]
• Fransa - Dışişleri Bakanlığı sözcüsü Eric Chevallier kontrolden çıkan olaylarla ilgili olarak endişesini belirtti ve "yaşananlara muhtemelen bir Avrupa tepkisinin olacağını" sözlerine ekledi.^[57]
• İsviçre - İsviçre Dışişleri Bakanlığı her iki tarafı da sükûnete davet ederek yaşananlardan endişe duyduğunu belirtti. Olaylarda hayatını kaybedenlerin ailelerine başsağlığı diledi ve Çin'in basın ve ifade özgürlüğüne saygı göstermesini istedi.^[58]
• Japonya - Dışişleri Bakan Yardımcısı Mitoji Yabunaka, olaylarla ilgili olarak "Japon hükümeti meseleyle yakından ilgileniyor ve yaşananlardan endişe duyuyor" dedi.^[59]
• Kazakistan - Çinli ve Kazak yetkililer, Sincan Uygur Özerk Bölgesi'ni ziyaret etmek isteyen Kazakistan vatandaşlarının vizelerini askıya alma kararı almışlardır.^[60] Ayrıca Kazakistan Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü 1,000'den fazla Kazakistan vatandaşının bölgeyi terk ettiğini söylemiştir.^[61]
• Rusya - Dışişleri bakanlığı, Sincan Uygur Özerk Bölgesi'ndeki çatışmaların Çin'in içişleriyle alakalı bir durum olduğunu savundu.^[62]
• Sri Lanka - Devlet, olaylardan endişe duyduğunu belirtirken, yaşananları Çin'in iç meselesi olarak gördüğünü ve Çin'in tekrar sükûneti sağlayacağına inandıklarını belirtti.^[63]
• Türkiye - Başbakan Recep Tayyip Erdoğan, Doğu Türkistan'daki olayların vahşet boyutuna vardığını ve olayların bir an evvel engellemesi ve sorumlularının adalet karşısında hesap vermesi gerektiğini kaydetti. Erdoğan ayrıca olayı Türkiye'nin geçici üyesi olduğu Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi'ne taşıyacaklarını duyurdu.^[64] Olayların "iç meselesi" olduğunu savunan ve konseyde veto hakkı bulunan Çin, Türkiye'nin bu girişimine karşı çıktığını açıkladı.^[65][66] Erdoğan, birkaç gün sonra İtalya'da düzenledeği bir basın toplantısında Çin'deki ölümler hakkında "adeta bir soykırım yaşanıyor" ifadesini kullandı.^[67]Çin Halk Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı sözcüsü Erdoğan'ın bu açıklamasını "akla ve mantığa uymayan sözler" olarak niteledi.^[68] Aynı gün Dışişleri Bakanlığı tarafından "Çin Halk Cumhuriyeti’nden de, aramızda bir dostluk köprüsü oluşturan Uygurların, barış, güven ve huzur içinde yaşamaları için gerekli ortamı sağlamasını bekliyoruz. Bunun, uluslararası toplum ve Türkiye için haklı bir beklenti olduğunu düşünüyoruz" şeklinde açıklama yapıldı.^[69]

Diğer organizasyonlar

• Uluslararası Af Örgütü - Örgütün Asya-Pasifik Yardımcı Direktörlüğü görevini sürdüren Roseann Rife, “Çinli yetkililer, ölen ve gözaltına alınanlar için hesap vermeliler. Barışçıl bir şekilde görüşlerini dile getirdikleri veya dernek kurma ve toplanma özgürlüklerini kullandıkları için gözaltına alınanlar derhal salıverilmelidir. Ölüm cezasına başvurmadan, uluslararası standartlara uygun adil mahkemelerin görevlendirileceği adil ve tam bir soruşturma başlatılmalıdır” dedi.^[70]
• İnsan Hakları İzleme Örgütü - Örgüt, Çin'in bölgedeki gerilimi yatıştırmasını istedi ve olaylar hakkında bağımsız bir soruşturma başlatmaya, Çin'i de bu soruşturmaya izin vermeye çağırdı. Örgüt ayrıca Çin'in uluslararası kurallara saygı göstermesini ve göstericilere orantısız güç kullanmamasını istedi.^[71]

Medya gafları

6 Temmuz'da, Reuters önceki gün meydana gelen olaylar ile ilgili olarak sunduğu, çok sayıda insanın silahlı güvenlik güçleri ile çevrelendiğini gösteren fotoğraf 2009 Shishou olaylarına ait olduğu ortaya çıktı. Bu fotoğraf ilk olarak 26 Haziran'da Southern Metropolis Weekly dergisinde kullanılmıştı.^[72] 7 Temmuz'da Rabiye Kadir katıldığı El Cezire televizyonundaki haberlerde, aynı fotoğrafı Urumçi olaylarında Çin polisinin aşırı güç kullandığını savunmak için kullandı.^[73] Daha sonra bir WUC temsilcisi hata için özür dileyerek resmin uzaktan çekilmiş olması gerekçesi ile yanlışlığın hemen farkedilemediğini açıkladı.^[74]

7 Temmuz'da Hürriyet, Milliyet, Posta, Radikal ve Sözcü gazetelerinin ilk sayfalarında çıkan 'katliam' fotoğrafının Çin’in Hangcou şehrinde Mayıs ayında gerçekleşen bir trafik kazasına ait olduğu ifade edildi.^[75] Fotoğrafı kullanan gazeteler henüz bir düzeltme yayımlamadı.^[76]

Kaynakça

1. Yan Hao, Geng Ruibin ve Yuan Ye  (18 July 2009).  "Xinjiang riot hits regional anti-terror nerve". Chinaview.cn. Xinhua.
2. "Initial probe completed and arrest warrants to be issued soon, Xinjiang prosecutor says". South China Morning Post. Associated Press. 17 July 2009. p. A7.
3. "Riots in Western China Amid Ethnic Tension". New York Times. 5 Temmuz 2009. http://www.nytimes.com/2009/07/06/world/asia/06china.html?_r=1&ref=global-home. Erişim tarihi: 14 Temmuz 2009. 
4. Wong, Edward (5 July 2009). "Riots in Western China Amid Ethnic Tension". The New York Times. Retrieved 5 July 2009.
5. "Man held over China ethnic clash". BBC News. 30 June 2009. Retrieved18 January 2010.
6. "China Says 140 Die in Riot, Uighur Separatists Blamed (Update2)". Bloomberg News. 5 July 2009.
7. "'No Rapes' in Riot Town". Radio Free Asia. 29 June 2009. Retrieved18 January 2010.
8. Beattie, Victor (8 July 2009). "Violence in Xinjiang Nothing New Says China Analyst". VOA news. Retrieved 18 January 2010.
9. "Çin Dışişleri Bakanlığı: Urumçi'de yaşananlar barışçı protesto değildi". Zaman. 7 Temmuz 2009. http://zaman.com.tr/haber.do?haberno=866969. Erişim tarihi: 14 Temmuz 2009. 
10. "Civilians, officer killed in Ürümqi unrest". China Daily. Xinhua. 6 July 2009.
11. "Sincan'da dehşet fotoğrafları". Hürriyet. 7 Temmuz 2009. http://arama.hurriyet.com.tr/arsivnews.aspx?id=12018029. Erişim tarihi: 14 Temmuz 2009. 
12. "Death toll from China's ethnic riots hits 184" (English). Associated Press. 11 Temmuz 2009. 16 Temmuz 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20090716001141/http://news.yahoo.com:80/s/ap/20090711/ap_on_re_as/as_china_protest. 
13. "Çin medyası: Şincan'da ölü sayısı 184". NTVMSNBC. 10 Temmuz 2009. http://www.ntvmsnbc.com/id/24982684/. Erişim tarihi: 11 Temmuz 2009. 
14. "Urumçi'de iki Uygur öldürüldü". BBC. 13 Temmuz 2009. http://www.bbc.co.uk/turkish/news/story/2009/07/090713_xinjiangviolence.shtml. Erişim tarihi: 14 Temmuz 2009. 
15. "Number of injured in Urumqi riot increases to 1,680" (İngilizce). BBC. 12 Temmuz 2009. http://news.xinhuanet.com/english/2009-07/12/content_11696865.htm. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2009. 
16. "Olaylara karışana idam". Milliyet. 9 Temmuz 2009. http://www.milliyet.com.tr/Dunya/HaberDetay.aspx?aType=HaberDetay&ArticleID=1115699. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2009. 
17. "Mass arrests over China violence" (İngilizce). BBC. 7 Temmuz 2009. http://news.bbc.co.uk/2/hi/asia-pacific/8137432.stm. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2009. 
18. "Ölü sayısı 1000'in üzerinde". Sabah. 10 Temmuz 2009. http://www.sabah.com.tr/Dunya/2009/7/10/olu_sayisi_1000in_uzerinde. Erişim tarihi: 11 Temmuz 2009. 
19. "Şincan'da çatışmalar : En az 140 ölü". BBC. 6 Temmuz 2009. 9 Temmuz 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20090709093252/http://www.bbc.co.uk:80/turkish/news/story/2009/07/090706_china.shtml. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2009. 
20. "Urumçi'de gece sokağa çıkma yasağı". BBC. 7 Temmuz 2009. 14 Temmuz 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20090714013941/http://www.bbc.co.uk:80/turkish/news/story/2009/07/090707_xinjiang_2.shtml. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2009. 
21. "Rabiya Kadir: Olayların sorumlusu ben değilim". Hürriyet. 9 Temmuz 2009. 2 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20150702212141/http://www.hurriyet.com.tr/dunya/12033197.asp. Erişim tarihi: 12 Temmuz 2009. 
22. "'Tiananmen'den sonra en kanlı müdahale'". NTVMSNBC. 8 Temmuz 2009. http://www.ntvmsnbc.com/id/24981858/. Erişim tarihi: 8 Temmuz 2009. 
23. "Çin'e insan hakları ihlali suçlaması". Zaman. 1 Kasım 2007. http://www.zaman.com.tr/haber.do?haberno=607976. Erişim tarihi: 12 Temmuz 2009. 
24. "Kızlarımızı geneleve satıyorlar". Hürriyet. 10 Temmuz 2009. http://arama.hurriyet.com.tr/arsivnews.aspx?id=12042129. Erişim tarihi: 12 Temmuz 2009. 
25. "Doğu Türkistan'da hayat". ntvmsnbc.com. 12 Temmuz 2009. http://www.ntvmsnbc.com/id/24982815/. Erişim tarihi: 14 Temmuz 2009. 
26. "Bir millet yok ediliyor". Zaman. 12 Temmuz 2009. http://www.zaman.com.tr/yazar.do?yazino=868518. Erişim tarihi: 14 Temmuz 2009. 
27. "Çinli profesörler bile Çin'in azınlık politikasını eleştiriyor". Zaman. 10 Temmuz 2009. http://www.zaman.com.tr/haber.do?haberno=867861. Erişim tarihi: 12 Temmuz 2009. 
28. "China tightens Web screws after Xinjiang riot" (İngilizce). Reuters. 6 Temmuz 2009. http://www.reuters.com/article/newsMaps/idUSTRE56513820090706. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2009. 
29. "Internet cut in Urumqi to contain violence: media" (İngilizce). AFP. 6 Temmuz 2009. http://www.google.com/hostednews/afp/article/ALeqM5jgCunmDsXkld2DigXwP4Lel290og. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2009. 
30. "Bu kez komple kapattılar". Hürriyet. 8 Temmuz 2009. http://www.hurriyet.com.tr/teknoloji/12027079.asp. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2009. 
31. "Sincan'da sokağa çıkma yasağı ilan edildi". Hürriyet. 7 Temmuz 2009. http://arama.hurriyet.com.tr/arsivnews.aspx?id=12021046. Erişim tarihi: 14 Temmuz 2009. 
32. "Sincan'daki olayları çıkaran kişileri idam edeceğiz". Zaman. 8 Temmuz 2009. http://www.zaman.com.tr/haber.do?haberno=867388. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2009. 
33. "Uygur'a gözdağı". Yeni Şafak. 9 Temmuz 2009. http://yenisafak.com.tr/Dunya/?t=09.07.2009&i=197346. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2009. 
34. "Urumçi'de sular durulmuyor". Zaman. 9 Temmuz 2009. http://www.zaman.com.tr/haber.do?haberno=867533. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2009. 
35. "Mağdura para sorumluya idam". Milliyet. 10 Temmuz 2009. http://www.sabah.com.tr/Dunya/2009/07/10/magdura_para_sorumluya_idam. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2009. 
36. "Xinjiang riots echo last year's Tibet unrest" (İngilizce). Associated Press. 6 Temmuz 2009. http://hosted.ap.org/dynamic/stories/A/AS_CHINA_RESTLESS_WEST?SITE=DCTMS&SECTION=HOME&TEMPLATE=DEFAULT. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2009. 
37. "China Ethnic Unrest Kills 156" (İngilizce). National Public Radio. 6 Temmuz 2009. http://www.npr.org/templates/story/story.php?storyId=106318388. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2009. 
38. "Foreign Reporters Ordered Out Of China's Kashgar" (İngilizce). Nasdaq. 14 Temmuz 2009. http://www.nasdaq.com/aspx/stock-market-news-story.aspx?storyid=200907100713dowjonesdjonline000421. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2009. 
39. "Mosques told to suspend prayers after China unrest" (İngilizce). TheStar.com. 10 Temmuz 2009. http://thestar.com.my/news/story.asp?file=/2009/7/10/apworld/20090710112856&sec=apworld. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2009. 
40. "Herkes kaçtı bir ben kaldım". Vatan. 9 Temmuz 2009. http://www9.gazetevatan.com/haberdetay.asp?Categoryid=1&Newsid=247991. Erişim tarihi: 14 Temmuz 2009. 
41. "Uygurların simgesi, o anı anlattı". Samanyolu Haber. 11 Temmuz 2009. http://www.samanyoluhaber.com/ShowNews.aspx?NewsId=305489&AspxAutoDetectCookieSupport=1. Erişim tarihi: 14 Temmuz 2009. 
42. "Uygurlar Cuma yasağını deldi". Zaman Online. 10 Temmuz 2009. http://www.zaman.com.tr/haber.do?haberno=868210. Erişim tarihi: 11 Temmuz 2009. 
43. "Cuma yasak: Namazı evinizde kılın !". Samanyoluhaber.com. 10 Temmuz 2009. http://www.samanyoluhaber.com/h_305405_cuma-yasak-namazi-evinizde-kilin-!.html. Erişim tarihi: 14 Temmuz 2009. 
44. "Cuma namazı sonrası Urumçi karıştı". Ntvmsnbc.com. 10 Temmuz 2009. http://www.ntvmsnbc.com/id/24982484/. Erişim tarihi: 14 Temmuz 2009. 
45. "Çin polisi, 2 Uygur Türk'ünü daha öldürdü". Zaman. 13 Temmuz 2009. http://www.zaman.com.tr/haber.do?haberno=868977. Erişim tarihi: 13 Temmuz 2009. 
46. "Police shoot dead two suspects, injure third in Urumqi" (English). Xinhua. 13 Temmuz 2009. http://news.xinhuanet.com/english/2009-07/13/content_11702598.htm. Erişim tarihi: 13 Temmuz 2009. 
47. "Chinese police kill two Uighurs" (English). BBC. 13 Temmuz 2009. http://news.bbc.co.uk/2/hi/asia-pacific/8147657.stm. Erişim tarihi: 13 Temmuz 2009. 
48. "Çin, 196 Uygur Türk'ünü kurşuna dizdi!". Zaman. http://www.zaman.com.tr/haber.do?haberno=871197. Erişim tarihi: 19 Temmuz 2009. 
49. "196 Uygur Türk'ü kurşuna dizildi". Hürriyet. http://www.hurriyet.com.tr/dunya/12102337.asp?top=1. Erişim tarihi: 19 Temmuz 2009. 
50. "Chinese government executes 196 Uighurs". Azerbaijan Press Agency. http://en.apa.az/news.php?id=105228. Erişim tarihi: 20 July 2009. 
51. "Reports on mass execution of Uighurs are not true” says Chinese Charge D’affaires in Azerbaijan". Azerbaijan Press Agency. http://en.apa.az/news.php?id=105266. Erişim tarihi: 20 July 2009. 
52. Bakır, Bahar (8 Temmuz 2009). "Dünyadan tepki yağıyor". Milliyet. 6 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160306110242/http://www.milliyet.com.tr/Guncel/HaberDetay.aspx?aType=HaberDetay&KategoriID=24&ArticleID=1115245&Date=08.07.2009&b=Dunyadan%20tepki%20yagiyor. Erişim tarihi: 8 Temmuz 2009. 
53. "Urumçi'deki olaylar İKT'yi hareketlendirdi". Zaman. 8 Temmuz 2009. 3 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160703151121/http://www.zaman.com.tr/haber.do?haberno=867389&title=urumcideki-olaylar-iktyi-hareketlendirdi. Erişim tarihi: 8 Temmuz 2009. 
54. "International reaction to Uyghur protest violence". Avustralya Radyosu. 7 Temmuz 2009. 19 Temmuz 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20090719120633/http://www.radioaustralia.net.au:80/connectasia/stories/200907/s2618918.htm. Erişim tarihi: 14 Temmuz 2009. 
55. Martin, Dan (6 Temmuz 2009). "China says over 1,400 arrested for Xinjiang riots". Jakarta Globe. 26 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20121126055405/http://www.thejakartaglobe.com/afp/china-says-over-1400-arrested-for-xinjiang-riots/316662. Erişim tarihi: 14 Temmuz 2009. 
56. "ABD'den Şincan tepkisi geldi". NTVMSNBC. 8 Temmuz 2009. http://www.ntvmsnbc.com/id/24981949/. Erişim tarihi: 8 Temmuz 2009. 
57. "France concerned over Xinjiang riots" ((İngilizce)). The International News. 7 Temmuz 2009. 10 Temmuz 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20090710034745/http://www.thenews.com.pk:80/updates.asp?id=82347. Erişim tarihi: 9 Temmuz 2009. 
58. "Foreign Ministry says it is worried about events in Xinjiang". Swissinfo. 8 July 2009. http://www.swissinfo.ch/eng/news_digest/Violence_in_Xinjiang_worries_foreign_ministry.html?siteSect=104&sid=10932763&cKey=1247064823000&ty=nd. Erişim tarihi: 14 Temmuz 2009. 
59. "Riots in China: 1400 people detained" ((İngilizce)). New Delhi Television. 7 Temmuz 2009. 30 Eylül 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20120930083324/http://www.ndtv.com/news/world/1400_people_detained_in_china_riots.php. Erişim tarihi: 9 Temmuz 2009. 
60. "China Suspends Visas To Kazakhs For Xinjiang". Radio Free Europe/Radio Liberty. 12 Temmuz 2009. 6 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20140106010832/http://www.rferl.org/content/China_Suspends_Visas_To_Kazakhs_For_Xinjiang/1771643.html. Erişim tarihi: 12 Temmuz 2009. 
61. "Kazakh Foreign Ministry: Above 1,000 Kazakh citizens leave Xinjiang due to riots". Central Asian News. 12 Temmuz 2009. 8 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20120308144443/http://en.ca-news.org/news/76911. Erişim tarihi: 12 Temmuz 2009. 
62. "Rusya: Sincan Uygur Özerk Bölgesi’ndeki olaylar Çin’in içişleri". Milliyet. 8 Temmuz 2009. http://www.milliyet.com.tr/Dunya/SonDakika.aspx?aType=SonDakika&ArticleID=1115424&Date=08.07.2009&Kategori=dunya&b=Rusya:%20Sincan%20Uygur%20Ozerk%20Bolgesindeki%20olaylar%20Cinin%20icisleri. Erişim tarihi: 8 Temmuz 2009. 
63. "Recent riots in Xinjiang region, China". Sri Lanka Ministry of Foreign Affairs. 10 July 2009. http://www.slmfa.gov.lk/index.php?option=com_content&task=view&id=2025&Itemid=75. Erişim tarihi: 14 Temmuz 2009. 
64. "Türkiye, Uygurların dramını BM Güvenlik Konseyi'ne taşıyor". Zaman. 8 Temmuz 2009. 31 Ağustos 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20090831042028/http://www.zaman.com.tr:80/haber.do?haberno=867380&title=turkiye-uygurlarin-dramini-bm-guvenlik-konseyine-tasiyor. Erişim tarihi: 8 Temmuz 2009. 
65. "Türkiye, Uygur bölgesindeki olayları BM'ye taşıyor". Zaman. 3 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160703151218/http://www.zaman.com.tr/haber.do?haberno=868209. Erişim tarihi: 11 Temmuz 2009. 
66. "China opposes Turkey's call for UN talks on Xinjiang". Xinhuanet. 9 Temmuz 2009. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160304001737/http://news.xinhuanet.com/english/2009-07/09/content_11681745.htm. Erişim tarihi: 11 Temmuz 2009. 
67. "Erdoğan: Adeta soykırım!". NTVMSNBC. 10 Temmuz 2009. http://www.ntvmsnbc.com/id/24982651/. Erişim tarihi: 10 Temmuz 2009. 
68. "'Erdoğan'ın sözleri akla-mantığa uymuyor'". BBC. 14 Temmuz 2009. 11 Haziran 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20140611114150/http://www.bbc.co.uk:80/turkish/news/story/2009/07/090714_chinaturkey.shtml. Erişim tarihi: 14 Temmuz 2009. 
69. "Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nde Meydana Gelen Olaylar Hk.". Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı. 10 Temmuz 2009. 13 Kasım 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20111113021141/http://www.mfa.gov.tr/no_120_-10-temmuz-2009_-sincan-uygur-ozerk-bolgesi_nde-meydana-gelen-olaylar-hk_.tr.mfa. Erişim tarihi: 14 Temmuz 2009. 
70. "Çin: Urumçi’de Adil ve Tarafsız Soruşturma Başlatılmalı". Uluslararası Af Örgütü. 7 Temmuz 2009. http://www.amnesty.org.tr/yeni/index.php?option=com_content&view=article&id=922:cin-urumcide-adil-ve-tarafsz-soruturma-balatlmal-. Erişim tarihi: 8 Temmuz 2009. 
71. "HRW: Çin Sincan İçin BM Heyetine Kapılarını Açsın". Bianet. 7 Temmuz 2009. 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160305073016/http://bianet.org/bianet/dunya/115708-hrw-cin-sincan-icin-bm-heyetine-kapilarini-acsin. Erişim tarihi: 8 Temmuz 2009. 
72. "石首“抢尸”拉锯战". 南都周刊网 (Southern Metropolitan Weekly). 26 Haziran 2009. http://nbweekly.oeeee.com/Print/Article/7988_0.shtml. 
73. "Sürgündeki Uygur Lideri olayları ateşlediğini yalanlıyor". El Cezire. 7 Temmuz 2009. http://english.aljazeera.net/news/asia-pacific/2009/07/20097784613273384.html. 
74. "Uyghur grup foto hatası sebebiyle 'üzgün'" (İngilizce). El Cezire. Temmuz 2009. 5 Haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20110605221522/http://english.aljazeera.net/news/asia-pacific/2009/07/200971052926395491.html. Erişim tarihi: 14 Temmuz 2009. 
75. "Hürriyet'in 'Katliam' fotoğraf skandalı!". İhlas.net. 10 Temmuz 2009. http://www.ihlas.net.tr/detail.asp?id=184022. Erişim tarihi: 14 Temmuz 2009. 
76. "Aptallar mevsimi". Yeni Şafak. 13 Temmuz 2009. http://yenisafak.com.tr/Yazarlar/?t=13.07.2009&y=TahaKivanc. Erişim tarihi: 14 Temmuz 2009. 

Dış bağlantılar

• Çin polisi ve zırhlı araçların önünde Uygur kadın: Tursun Gül
• Uluslararası haber ajanslarında olaylarla ilgili yayımlanan fotoğraflar
• Urumçi’de 30 yıl önce Uygur Türkleri ile geçen zaman..., Hasan Cemal, Milliyet, 12.07.2009