Kaşgar
Koordinatlar: 39°28′0″K 76°03′0″D / 39.466667°K 76.05°D
| Kaşgar قەشقەر Qeshqer 喀什 |
|
 Doğu Türkistan'da bir vaha şehri olan Kaşgar'da Iydgâh Camii. |
|
.png) |
|
| Koordinatlar: 39°28′0″K 76°03′0″D / 39.466667°K 76.05°D | |
| Ülke |  Çin Halk Cumhuriyeti |
|---|---|
| Özerk bölge | Sincan Uygur Özerk Bölgesi |
| Yönetim | |
| - Vali | |
| Yüzölçümü | |
| - Toplam | 294,21 km2 (113,6 mi2) |
| Rakım | 1.290 m (4.232 ft) |
| Nüfus (2003) | |
| - Toplam | 351.874 |
| Zaman dilimi | +8 () |
| - Yaz (YSU) | UTC () |
| Posta kodu | 844000[1] |
| Alan kodu | 0998 |
| İnternet sitesi: http://www.xjks.gov.cn/ (Çince) | |
Kaşgar ya da Ordu Kend, "hanın oturduğu şehir" demektir [2](Uygurca: قەشقەر, Qeshqer, Çince: 喀什噶尔 veya 喀什噶爾 Kāshéngáěr ya da 喀什 Kāshí) Doğu Türkistan'da Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nin batısında yer alan tarihi bir vaha şehridir.
İsim kökeni
Araştırmacılar Kaşgar adını Koşkar, Köşker veya Kaşkar oymağından aldığını ileri sürerler. Köşker oymağının ata yurdu Kırgızistan'ın güneyinde, Kırgızistan-Özbekistan sınırına yakın Celal-Abad İlinde bulunan Koşkar-Ata (Кочкората) şehridir. Bir başka varsayıma göre ise Kaşgar, adını şehrin civarından sık bulunan "Kaş Taşı" veya diğer adıyla "Yeşim Taşı"ndan almıştır.
Konumu
Batısında Kaşgar Kuna Şehir İlçesi, kuzeyinde Atuş İlçesi, doğusunda Feyzivat İlçesi ve güneyinde Yengisar İlçesi ile sınırdır. Taklamakan Çölünün batısında Tanrı Dağları'nın eteklerinde yer alan Kaşgar deniz seviyesinden 1290 metre yükseklikte konumlanır.
Kasaba ve köyler
Kaşgar şehri, dört mahalle komitesi (社区居民委员会; jūmínwěiyuánhùi), dört kırsal belde (乡 xiāng) gibi yerleşim birimlerinden oluşur.
Tarih
Şehrin kuruluşu tarihi Han Hanedanlığı dönemine kadar uzanmaktadır. Şehirde ilk hüküm süren Müslüman Türk hükümdarı Karahanlılar'dan Abdülkerim Satuk Buğra Han'dır. Divânu Lügati't-Türk'de, "قشغار Kaşgar" "Doğu Türk ilinde tanınmış şehir adı." olarak tanımlanır. Kutadgu Bilik'de; "Kent: Şeher. Bu kelmeden alınaraq Qaşqar üçün "Ordu Kend" derlər. Hanın oturduğu şeher demekdir. Çünki Afrasiyab, havası gözel olduğu üçün burada otururdu".
502 - 550 yılları arasında Hunlar, 552 - 648 yılları arasında Göktürkler, 648 - 649 yılları arasında Tang Hanedanı zamanında Çinliler, tekrar 659 yılından itibaren 744 yılına kadar Göktürkler, 790 ve 791 - tahminen 842 yılları arasında Tibetler ve 1006 yılından itibaren Karahanlılar 1032 - 1210 yılları arasında Doğu Karahanlılar, Doğu Karahanlıları yıktıktan sonra Karahitaylar, daha sonra; önce 1227 - 1370 yılları arasında Çağatay Hanlığı, daha sonra 1370 - 1514 yılları arasında Doğu Çağatay Hanlığı bu bölgede egemenlik sürmüştür. Kaşgar 1399 yılında kısa bir süre de olsa Timurlular Devleti'nin idaresine girdi. Timur Ankara Savaşı'ndan sonra Anadolu'dan getirdiği Kara Tatarların bir bölümünü Kaşgar'a yerleştirdi.
Yarkand Hanlığı dönemi
Doğu Türkistan'da 1514 ile 1680 yılları arasında Altışehir (Altıshahr) olarak bilinen Hotan, Yarkent, Yengihisar, Kaşgar, Aksu, ve Uçturfan gibi şehirleri içine alan bölgede Yarkand Hanlığı, (mamlakati Yarkand, mamlakati Moghuliya, mamlakati Saidiya) egemenlik sürmüştür.
Çin saldırıları
Kaşgar 1759'da Çin'lilerin eline geçti. Bu tarihten sonra bölgede yaşayan Müslümanlar Çin idaresine karşı mücadele başlattılar. Yakup Han (Yakub Beg Badawlat) bölgede bağımsız bir devlet kurdu ve 1872'den itibaren ülkesinde Osmanlı Sultanı Abdülaziz adına hutbe okutmaya başladı. Kaşgar, Yakup Han'ın hükümdarlığı kaynaklarında sık sık söz edilen Yettishahr ("Heptapolis") yedi şehir'den birisidir, diğerleri Hotan (Khotan), Yarkent (Yarkand), Yengihisar (Yangihisar), Aksu, Kuçar (Kucha) ve Korla'dır[3]. Yakup Han'ın ölümünden sonra Çin tekrar Kaşgar'ı ele geçirdi. Çin yönetimi 1884'te bölgede Sincan vilayetini kurdu. 1949 yılında Çin Halk Cumhuriyeti'nin kurulmasından sonra 1955' te Sincan Uygur Özerk Bölgesi kuruldu.
19. yüzyıldan itibaren birden bire jeopolitik önem kazanan Kaşgar , Büyük Oyun adı verilen İngiltere ve Rusya arasında Orta Asya'nın kontrolü için yaşanan çekişmede bir satranç taşıdır. Bu dönemde İngiliz ve Rus ajanları Orta Asya'nın kontrolü için birbirleriyle yarıştılar ve her ikisi birer konsolosluk açtılar. Bu yarışmayı tabiki İngilizler kazandı. Şimdi her iki Konsolosluk binaları Hotel olarak kullanılmaktadır.
İklim
| Kaşgar (şehir) Ortalama Veriler (Dönem 1961-1990) | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Aylar | Ocak | Şubat | Mart | Nisan | Mayıs | Haziran | Temmuz | Ağustos | Eylül | Ekim | Kasım | Aralık | |
| Ortalama En Yüksek °C | 0.2 | 4.2 | 13.9 | 22.1 | 26.5 | 30.3 | 32.1 | 30.8 | 26.2 | 19.7 | 10.1 | 1.5 | |
| Ortalama En Düşük °C | -10.7 | -6.5 | 1.6 | 8.6 | 12.8 | 16.0 | 18.6 | 17.4 | 12.0 | 4.7 | -1.9 | -8.1 | |
| Ortalama Yağış miktarı (mm) | 2.5 | 5.5 | 5.8 | 5.5 | 11.4 | 6.5 | 7.5 | 8.3 | 5.9 | 2.5 | 1.9 | 1.2 | |
| Ortalama Yağışlı Gün Sayısı | 0.8 | 1.3 | 1.0 | 0.9 | 1.4 | 1.5 | 1.3 | 1.7 | 1.2 | 0.6 | 0.4 | 0.3 | |
| Kaynak: Hong-Kong Gözlemevi | |||||||||||||
Ekonomi
İlk Çağ'dan beri Tarım havzasının ekonomik merkezi olan şehirde pamuk sanayisi gelişmiştir. Kaşgar'da pazar günü kurulan çarşı şehrin ekonomik hayatında önemli bir yer tutar. Binlerce çiftçi çevredeki verimli tarlalarda çeşitli meyve ve sebzeleri üretir. Hotan'dan getirilen ipek ve halılar, diğer el sanatlarına dayalı eşyalarla birlikte Kaşgar pazarında satılır.
Nüfus
Kaşgar'ın nüfusu 200.000'in üzerindedir. Şehrin nüfusunun büyük bir bölümünü müslümanlar oluşturur. Şehirdeki en kalabalık etnik grup Uygurlar'dır.
Tarihi ve kültürel yapılar
Çin'de 1960 yılında başlayan kültür ihtilali sırasında şehirde bulunan cami ve mescidlerin önemli bir bölümü yıkıldı. Günümüzde şehirde kültür ihtilali sırasındaki yıkımdan kurtulan 100 civarında mescid ve cami bulunmaktadır. Iydgâh Camii (艾提尕尔清真寺; Àidīgǎ'ěr qīngzhēnsì), Apak Hoca cami ve türbesi, Döng Mescidi, Kaşgarlı Mahmud türbesi ve Yusuf Has Hacib türbesi şehrin en önde gelen tarihi eserleri arasındadır. Mankent, Kaşgar yakınında bir şehrin adı; bugün haraptır.[4]
Ünlüler
- Yusuf Has Hacib ünlü eseri Kutadgu Bilig'i bu şehirde yazdı.
- Divân-ı Lügati't-Türk'ün yazarı Mahmud Kaşgar'da doğdu.
Notlar
- ↑ Area Code and Postal Code in Xinjiang Uygur Autonomous Region (İngilizce)
- ↑ "Atalay, Besim (2006). Divanü Lügati't - Türk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. ISBN 975-16-0405-2, Cilt I, sayfa 343
- ↑ Svat Soucek, A History of Inner Asia sayfa 265
- ↑ Mankent TDK Divanü Lugati't-Türk Veri Tabanı
Dış bağlantılar
- Kaşgar (şehir) İklim arşivi (İngilizce)
- Kaşgar (şehir) planı (Çince)
Resimler
Wikimedia Commons'ta Kaşgar ile ilgili çoklu ortam kategorisi bulunur.