Tûsî çifti
Tusi çifti bir matematik terimidir. Küçük bir daire onun çapının iki katı çapa sahip daha büyük bir dairenin içinde döner. Dairelerin dönüşü, küçük daire üzerindeki bir noktanın büyük dairenin çapı boyunca ileri geri hareket etmesine yol açacaktır.[1]
Ay'ın, yani küçük daire üzerindeki bir noktanın üzerinde dolandığı küçük merkezli taşıyıcı küre, çapı bu kürenin çapının iki katı olan bir küre ile çevrelenmiştir. İçte bulunan taşıyıcı kürenin hareketi, dışta bulunan kürenin hareketine eşit ve ters yöndedir; bu nedenle, düzenek devinime geçtiğinde, küçük daire üzerindeki noktanın , yani Ay, büyük daire içerisinde çap boyunca ileri ve geri gidecek ve sonuçta bir kapalı eğri oluşturacaktır. Böylece, "Tûsî Çifti" olarak adlandırılan bu matematiksel düzenek aracılığıyla, Nasîrüddin Tûsî, Batlamyus Dizgesi'nin aksine, Yer'i Evren'in merkezinden kaydırmadan, yani Aristoteles fiziğine karşı olan dış merkezli düzeneği kullanmadan gezegen hareketlerini açıklayabilmiştir.
Tarih
Tusi çifti ilk olarak 13. yüzyıl'da İslam alimi ve fizikçi Nasîrüddin Tûsî tarafından önerilmiştir,[3]
Diğer Modeller
Tusi çifti nin geliştirilmesiyle pek çok yeni matematik terimide oluşmuştur. Örneğin büyük dairenin çapı 10, küçük dairenin çapı 6 ve küçük dairenin merkezinden 5 birim uzaklığında bir nokta dikkate alınırsa bu sefer bir doğru üzerinde hareket eden bir nokra yerine, bir yıldız şekli üzerinde hareket eden bir nokta elde edilir (hypotrochoid).
Notlar
- ↑ http://www.mathcurve.com/courbes2d/lahire/lahire.shtml
- ↑ Vatican Library, Vat. ar. 319 fol. 28 verso math19 NS.15, fourteenth-century copy of a manuscript from Tusi
- ↑ George Saliba (1995), 'A History of Arabic Astronomy: Planetary Theories During the Golden Age of Islam', pp.152-155
Ayrıca bakınız
- Hypocycloid
Dış bağlantılar
- Dennis W. Duke, Ancient Planetary Model Animations 2 dış bağlantı:
- George Saliba, "Whose Science is Arabic Science in Renaissance Europe?" Nasir al-Din al-Tusi ve bazı astranomlar üzerini bir araştırma .