Doğu Kanada İnuitçesi

Doğu Kanada İnuitçesi
Inuktitut ᐃᓄᒃᑎᑐᑦ
Ana dili olanlar	Kanada (Nunavut, Quebec (Nunavik), Kuzeybatı Toprakları, Newfoundland ve Labrador (Nunatsiavut))
Konuşan sayısı	35.000  (tarih gerekli)
Dil aileleri	Eskimo - Aleut Eskimo İnuit Doğu Kanada İnuitçesi
Yazı sistemi	İnuit hece yazısı ve Latin
Dil kodları
ISO 639-1	iu
ISO 639-2	iku
ISO 639-3	ike

İnuit dilleri coğrafyası

Doğu Kanada İnuitçesi (kendilerince ᐃᓄᒃᑎᑐᑦ Inuktitut ; İngilizce Inuktitut, Eastern Canadian Inuktitut ^[1], East Inuktitun), Kanada'da Doğu Kanada İnuitleri tarafından konuşulan İnuit dilleri kolundan bir Eskimo dili.

Kuzeybatı Topraklarında 11 resmi dilden biri

Nunavut'ta 4 resmi dilden biri

Eskimo dilleri içindeki yeri

• Eskimo - Aleut dilleri
  • Aleut dilleri
  • Eskimo dilleri
    • Yupik dilleri
      • Sirenik Yupikçesi
      • Öz Yupik dilleri
        • Sibirya Yupikçesi
        • Naukan Yupikçesi
        • Alaska Yupikçesi (Yupikçe & Çupikçe)
        • Supikçe
    • İnuit dilleri
      • İnyupikçe
      • Batı Kanada İnuitçesi
      • Doğu Kanada İnuitçesi
      • Grönland İnuitçesi

Diyalekt ve kabileleri

3 ana lehçe grubu oluşturur: Kivalliq-Aivilik, Qikiqtaaluk (Baffin), Nunavik-Labrador^[2].

• Kivalliq-Aivilik İnuitçesi
  • Kivalliq İnuitçesi (kendilerince ᑭᕙᓪᓕᕐᒥᐅᑦ Kivallirmiut, Kivallirmiutut, Kivallirmiutun, Inuktitun; İngilizce Kivalliq, Keewatin dialect, Caribou dialect, Caribou Inuit (sensu stricto)). (Nunavut)'da ᖃᒪᓂᑦᑐᐊᖅ (Qamanittuaq/Baker Lake) ile ᑎᑭᕋᕐᔭᖅ (Tikirarjuaq/Whale Cove) şehirlerinde konuşulur.
    • Qaernermiut şivesi (İngilizce Qairnirmiut subdialect). Konuşan kabileler: Qaernermiut, (?) Harvaqtormiut
    • Hauneqtormiut ya da Kangiqliniqmiut (İngilizce Hauniqturmiut subdialect)
    • Padlermiut (İngilizce Paallirmiut subdialect)
    • Ahiarmiut (İngilizce Ahiarmiut subdialect)
  • Aivilik İnuitçesi (kendilerince Aivilingmiutut, Inuktitut; İngilizce Aivilik dialect, Walrus Inuit). ᓴᒡᓕᖅ (Sagliq/Southampton Island), ᐃᒡᓗᓪᓕᒑᕐᔪᒃ (Igluligaarjuk/Chesterfield Inlet) ve ᑲᖏᖅᖠᓂᖅ (Qangiqłiniq/Rankin Inlet) şehirlerinde konuşulur.
    • Southampton şivesi (İngilizce Southampton subdialect)
    • Rankin şivesi (İngilizce Rankin subdialect). Konuşan kabileler: Aivilingmiut, (?) Amitormiut
• Qikiqtaaluk İnuitçesi
  • Kuzey Qikiqtaaluk İnuitçesi (kendilerince Qikiqtaaluk uannangani, Inuktitut; İngilizce North Baffin dialect, North Qikiqtaaluk dialect). (Nunavut)'da ᐃᒡᓗᓕᒃ (Iglulik/Igloolik), ᓴᓂᕋᔭᖅ (Sanirajaq/Hall Beach), ᒥᑦᑎᒪᑕᓕᒃ (Mittimatalik/Pond Inlet), ᑲᖏᖅᑐᒑᐱᒃ (Kangiqtugaapik/Clyde River), ᐃᒃᐱᐊᕐᔪᒃ (Ikpiarjuk/Arctic Bay), ᓇᓂᓯᕕᒃ (Nanisivik), ᖃᐅᓱᑦᑐᖅ (Qausuittuq/Resolute) ve ᐊᐅᔪᐃᑦᑐᖅ (Aujuittuq/Grise Fiord) şehirlerinde konuşulur.
    • Tununirmiut şivesi (İngilizce Tununirmiut subdialect). Konuşan kabileler: Nedlungmiut, Tununirusirmiut, Tununermiut, Mittimatalingmiut (halk) Mittimatalingmiutut (dil), Aggomiut, (?) Pilingmiut
    • Iglulirmiut (İngilizce Iglulingmiut subdialect)
  • Güney Qikiqtaaluk İnuitçesi (kendilerince Qikiqtaaluk nigiani, Inuttitut; İngilizce South Baffin dialect (sensu lato), South Qikiqtaaluk dialect). (Nunavut)'da ᑲᖏᖅᑐᒑᐱᒃ (Kangiqtugaapik/Clyde River), ᕿᑭᖅᑕᕐᔾᔪᐊᖅ (Qikiqtarjuaq/Broughton Island), ᐸᖕᓂᖅᑐᐅᖅ (Pangniqtuuq/Pangnirtung), ᐃᖃᓗᐃᑦ (Iqaluit/Frobisher Bay), ᑭᖕᒥᕈᒃ (Kingmiruk/Lake Harbour) ve ᑭᙵᐃᑦ (Kinngait/Cape Dorset) şehirlerinde konuşulur.
    • Güneydoğu şivesi (İngilizce Southeast Baffin subdialect, East Baffin dialect). Konuşan kabileler: Akudnirmiut, Padlimiut, Qinguamiut, Saumingmiut, Kingnaitmiut, Qinguamiut, Okomiut, Talirpingmiut
    • Güneybatı şivesi (İngilizce Southwest Baffin subdialect, South Baffin dialect (sensu stricto)). Konuşan kabileler: Kingarmiut ya da Sikosuilarmiut (İngilizce Cape Dorset dialect), Akuliarmiut, Nugumiut, Qaumauangmiut
• Nunavik-Nunatsiavut İnuitçesi
  • Nunavik İnuitçesi (kendilerince Inuttitut, Nunavimmiutitut, Nunavimiut; İngilizce Nunavik dialect, Arctic Quebec Inuit). ᑰᑦᔪᐊᕌᐱᒃ (Kuujjuaraapik/Great Whale River), ᐅᒥᐅᔭᖅ (Umiujaq), ᐃᓄᑦᔪᐊᖅ (Inujjuaq/Inukjuak), ᐳᕕᕐᓂᑐᖅ (Puvirnituq), ᓴᓂᑭᓗᐊᖅ (Sanikiluaq), ᒣᓚᓯᒃᑯᑦ (Mailasikkut/Chisasibi), ᐊᑯᓕᕕᒃ (Akulivik), ᐃᕗᔨᕕᒃ (Ivujivik), ᓴᓪᓗᐃᑦ (Salluit), ᑲᖏᖅᓱᔪᐊᖅ (Kangiqsujuaq), ᖁᐊᖅᑕᖅ (Quaqtaq), ᑲᖏᕐᓱᒃ (Kangirsuk), ᐊᐅᐸᓗᒃ (Aupaluk), ᑕᓯᐅᔭᖅ (Tasiujaq), ᑰᑦᔪᐊᖅ (Kuujjuaq/Fort Chimo), ᑲᖏᖅᓱᐊᓗᑦᔪᐊᖅ (Kangiqsualujjuaq), ᑕᕐᐸᖓᔪᖅ (Tarpangajuq) ve ᑭᓪᓕᓂᖅ (Killiniq/Port Burwell) şehirlerinde konuşulur.
    • Tahagmiut ya da Tarramiut (halk) , Tarramiutut ya da Taqramiutut (dil). Konuşan kabileler: Nuvugmiut, Ungavamiut, Tahagmiut
    • Siqinirmiut. konuşan kabileler: Koksoakmiut, Kangiqsualujjuamiut, Kidlinungmiut
    • Itivimiut
    • Qikirtamiut (İngilizce Belcher Islands Inuit)
  • Nunatsiavut İnuitçesi ya da Labrador İnuitçesi (kendilerince Inuttut, Inuttitut, Nunatsiavummiutut, Labradorimiutut; İngilizce Labrador Inuttut, Labrador Inuttitut). Naini (Nain), Hopedale, Maqûvik (Makkovik), Ukkusitsalik (Davis Inlet), Vaali (Goose Bay–Happy Valley), Nutâk (Nutak), Hebron†, Tikirarsuarusik (Rigolet) şehirlerinde konuşulur.
    • Kuzey Nunatsiavut İnuitçesi (İngilizce Northern Labrador subdialect, Labrador Inuttut (sensu stricto)). Konuşan kabileler: Kongithlushuamiut, Chuckbuckmiut, Nunenumiut, Avitumniut
    • Rigolet İnuitçesi (İngilizce Rigolet subdialect, Rigolet Inuttut). konuşan kabileler: Aivitumiut, (?) Netcetumiut, (?) Puthlavamiut

Linguist List 3 child dialect groups ve 6 child dialects olarak alt bölümlere ayırır. Kivalliq İnuitçesi kısmen Doğu Kanada İnuitçesi (ike-che → Chesterfield Inlet; Igluliagaarjuk) kısmen de Batı Kanada İnuitçesi (ikt-car → Caribou; Caribou Eskimo; Keewatin; Kivalliq) içine dahil edilir:^[3]

• child dialect groups
  • ike-arq → Arctic Quebec
  • ike-nba → North Baffin
  • ike-sba → South Baffin
• child dialects
  • ike-rep → Repulse Bay; Naujat; Southampton
  • ike-rig → Rigolet; Tikiraqsuarusik
  • ike-cor → Coral Harbour; Sagliq
  • ike-lab → Labrador; Labrador Eskimo; Inuktitut (Quebec-Labrador)
  • ike-che → Chesterfield Inlet; Igluliagaarjuk
  • ike-aiv → Aivilik; Kangiqłniq; Aivillirmiut

Alfabe

İnuit hece yazısı:

kısa	uzun	karşılığı		kısa	uzun	karşılığı		kısa	uzun	karşılığı		sonda	karşılığı
ᐃ	ᐄ	i (ii)		ᐅ	ᐆ	u (uu)		ᐊ	ᐋ	a (aa)		ᐦ	h
ᐱ	ᐲ	pi		ᐳ	ᐴ	pu		ᐸ	ᐹ	pa		ᑉ	p
ᑎ	ᑏ	ti		ᑐ	ᑑ	tu		ᑕ	ᑖ	ta		ᑦ	t
ᑭ	ᑮ	ki		ᑯ	ᑰ	ku		ᑲ	ᑳ	ka		ᒃ	k
ᒋ	ᒌ	gi		ᒍ	ᒎ	gu		ᒐ	ᒑ	ga		ᒡ	g
ᒥ	ᒦ	mi		ᒧ	ᒨ	mu		ᒪ	ᒫ	ma		ᒻ	m
ᓂ	ᓃ	ni		ᓄ	ᓅ	nu		ᓇ	ᓈ	na		ᓐ	n
ᓯ	ᓰ	si		ᓱ	ᓲ	su		ᓴ	ᓵ	sa		ᔅ	s
ᓕ	ᓖ	li		ᓗ	ᓘ	lu		ᓚ	ᓛ	la		ᓪ	l
ᔨ	ᔩ	ji		ᔪ	ᔫ	ju		ᔭ	ᔮ	ja		ᔾ	j
ᕕ	ᕖ	vi		ᕗ	ᕘ	vu		ᕙ	ᕚ	va		ᕝ	v
ᕆ	ᕇ	ri		ᕈ	ᕉ	ru		ᕋ	ᕌ	ra		ᕐ	r
ᕿ	ᖀ	qi		ᖁ	ᖂ	qu		ᖃ	ᖄ	qa		ᖅ	q
ᖏ	ᖐ	ngi		ᖑ	ᖒ	ngu		ᖓ	ᖔ	nga		ᖕ	ng
ᙱ	ᙲ	nngi		ᙳ	ᙴ	nngu		ᙵ	ᙶ	nnga		ᖖ	nng
ᖠ	ᖡ	łi		ᖢ	ᖣ	łu		ᖤ	ᖥ	ła		ᖦ	ł

Bazı gramer özellikleri

Doğu Kanada İnuitçesi, Eskimo - Aleut dillerinin tipik görünümünü sergiler:

• Kelimelerde üç sayı vardır: tekil, ikil, çoğul

tekil	ikil	çoğul	anlamı
ᐃᖃᓗᒃ iqaluk	ᐃᖃᓘᒃ iqaluuk	ᐃᖃᓗᐃᑦ iqaluit	balık
ᐃᕐᖑᓯᖅ irngusiq	ᐃᕐᖑᓰᒃ irngusiik	ᐃᕐᖑᓰᑦ irngusiit	fincan
ᓵ saa	ᓵᒃ saak	ᓵᑦ saat	masa
ᑎᑎᕋᐅᑦ titiraut	ᑎᑎᕋᐅᑏᒃ titirautiik	ᑎᑎᕋᐅᑏᑦ titirautiit	kalem
ᐅᑳᓚᐅᑦ uqaalaut	ᐅᑳᓚᐅᑏᒃ uqaalautiik	ᐅᑳᓚᐅᑏᑦ uqaalautiit	telefon

• Kelimeler yalın halde çoğu zaman nominatif eki alırlar : daha çok -q ya da -k, daha az olarak da -n
• Kelimeler (ya da cümleler) 4 bölümden oluşur:
  • kök (İng. stem)
  • yapım eki (İng. postbase)
  • çekim eki (İng. ending)
  • bağlaç (İng. enclitic)
• Tamlama (isim ya da sıfat) bulunmaz

Örnekler

• ...ujunga ...ᐅᔪᖓ Adım...
• aagga ᐋᒡᒐ Hayır
• aatsuu ᐋᑦᓲ Bilmiyorum
• qanuippit? ᖃᓄᐃᑉᐱᑦ? Nasılsın (İyi misin) ?
• qanuinngittunga ᖃᓄᐃᙱᑦᑐᖓ İyiyim
• nakurmiik ᓇᑯᕐᒦᒃ Teşekkür ederim
• nakurmiimmarialuk ᓇᑯᕐᒦᒻᒪᕆᐊᓗᒃ Çok teşekkür ederim
• aput ᐊᐳᑦ kar
• anaana ᐊᓈᓇ anne
• ataata ᐊᑖᑕ baba
• qallunaatitut ᖃᓪᓗᓈᑎᑐᑦ İngilizce
• uivititut ᐅᐃᕕᑎᑐᑦ Fransızca

Dipnotlar

1. http://www.sil.org/iso639-3/documentation.asp?id=ike
2. http://www.languagegeek.com/inu/inuktitut.html
3. http://multitree.linguistlist.org/codes/ikt

Kaynakça

• Alana Johns (2007), Ergativity in Inuktitut: Varying Views

Dış bağlantılar

• Inuktitut Living Dictionary
• Tusaalanga Inuktitut (Learning Inuktitut Online)