Şimdiki zaman
Şimdiki zaman, Türkçe dilbilgisinde şu an yaşanan veya süreklilik arzeden bir olayı veya durumu anlatan zaman yapısı. -yor ve -mekte ekleri ile bir haber kipi olan şimdiki zaman kipi oluşturulur.[1]
- Sınav sisteminin değişmesi konusunda ne düşünüyorsun?
- Şu an Türkiye'nin en sevilen radyo istasyonunu dinlemektesiniz.
-yor eki
Türkçede şimdiki zamanlı bir tümce kurabilmek için eylem kökünün sonuna “-yor” eki getirilir. Geniş Türkçe coğrafyası içinde yalnızca Türkiye Türkçesinde bulunan bu ek, tarihî nedenlerden ötürü tek şekillidir (-yor):
- geliyor, bakıyor, düşüyor, soruyor vb.
Bu ek Eski Türkçedeki "yörü-" eyleminden gelir. Örneğin "geliyorum" demek için Eski Türkçede "kel yörür men" denirdi. Burada "kel-", "gel-" anlamında "men" ise "ben" anlamındadır. Zaman için çok kullanılan bu yapı Türkçenin sondan eklemeli olması nedeniyle ekleşmiştir. Ancak her zaman "-yor" biçiminde kalır (ses uyumlarına uyacak şekilde değişiklik göstermez).[2]
Kullanımı
-yor ekinin Türkçede üç temel kullanımı vardır. Birincil kullanımı bir süre önce başlamış ve "şu anda gerçekleşen" eylemler için kullanımıdır:
- Kardeşim içeride uyuyor.
- Çocuklar sabahtan beri bahçede oynuyorlar.
Yükleme geniş zaman anlamı katar. Kesintilere uğramakla birlikte anlam olarak "sürekli" eylemler için kullanılır:
- Bir bankada güvenlik görevlisi olarak çalışıyorum.
- Her gün akşam yemeğini saat altı civarında yiyoruz.
Yükleme gelecek zaman anlamı katar. Bu kullanımda eylemin "şu an" gerçekleşip gerçekleşmediğine bakılmaz:
- Önümüzdeki haftasonu bizim takımın maçına geliyor musun?
- Yarın İstanbul'a gidiyorum.
NOT: Bu yapı genellikle gayrıresmî konuşmalarda kullanılır.
“-yor” eki, ünsüzle biten fiillere eklendiğine ek ile eylem arasına, büyük ve küçük ünlü uyumuna uyacak şekilde dar ünlülerden bir yardımcı ses alır:
- gel-i-yor, dur-u-yor, gör-ü-yor, al-ı-yor vb.
Ünlü ile biten eylemlerde, yardımcı sese gerek kalmaz. Bu durumda geniş ünlü daralır.
- de-yor > di-yor, başla-yor > başlı-yor vb.
Bu ünlü daralması olumsuzluk eki -me için de geçerlidir:
- gel-mi-yor, dur-mu-yor, gör-mü-yor, al-mı-yor vb.
Örnek tablo
| Kişi | git- | gel- | ara- |
|---|---|---|---|
| 1. Tekil Kişi (Ben) | gid-i-yor-um | gel-i-yor-um | arı-yor-um |
| 2. Tekil Kişi (Sen) | gid-iyor-sun | gel-i-yor-sun | arı-yor-sun |
| 3. Tekil Kişi (O) | gid-iyor | gel-i-yor | arı-yor |
| 1. Çoğul Kişi (Biz) | gid-iyor-uz | gel-i-yor-uz | arı-yor-uz |
| 2. Çoğul Kişi (Siz) | gid-iyor-sunuz | gel-i-yor-sunuz | arı-yor-sunuz |
| 3. Çoğul Kişi (Onlar) | gid-iyor-lar | gel-i-yor-lar | arı-yor-lar |
-mekte ve -makta ekleri
Türkçede -mekte -makta ekleri de tümceye şimdiki zaman anlamını kazandırır:
- Ders çalışmaktayım.
- Seni düşünmekteyim.
Bu ek aynı zamanda fıkra ve hikâye anlatırken geniş zaman ve bazen de geçmiş zaman anlamında kullanılır:
- Sıcak bir yaz günüdür. Çocuklar pilajda oynamaktadırlar. Birden gökyüzünde ışıltılar saçan, kocaman bir uzay gemisi belirir.
Bu ek, -yor ekinden farklı olarak, gelecek zaman anlamında kullanılmaz.
Örnek tablo
| Kişi | git- | gel- | ara- |
|---|---|---|---|
| 1. Tekil Kişi (Ben) | git-mekte-y-im | gel-mekte-y-im | ara-makta-y-ım |
| 2. Tekil Kişi (Sen) | git-mekte-sin | gel-mekte-sin | ara-makta-sın |
| 3. Tekil Kişi (O) | git-mekte-(dir) | gel-mekte-(dir) | ara-makta-(dır) |
| 1. Çoğul Kişi (Biz) | git-mekte-y-iz | gel-mekte-y-iz | ara-makta-y-ız |
| 2. Çoğul Kişi (Siz) | git-mekte-siniz | gel-mekte-siniz | ara-makta-sınız |
| 3. Çoğul Kişi (Onlar) | git-mekte-(dir)-ler | gel-mekte-(dir)-ler | ara-makta-(dır)-lar |
NOT: Parantez içindeki -dir ve -dır eklerinin kullanımı zorunlu değildir.
Olumsuz hâli
Şimdiki zaman kipinin olumsuz hâli şimdiki zaman eklerinden önce olumsuzluk eki -me'nin eklenmesi ile oluşturulur. -yor ekinden önce gelen -me/-ma ekleri -mi, -mü, -mı veya -mu'ya dönüşür.
- Sizi pek iyi duymuyorum.
- Hükûmet operasyon için orduya yetki vermemektedir.
Kaynakça
- ↑ Prof Dr. Muharrem Ergin. Üniversiteler için Türk Dili. sf 299. Bayrak Yayınevi. İstanbul. 2009.
- ↑
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||