20 Temmuz suikast girişimi
20 Temmuz suikast girişimi | |||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|
II. Dünya Savaşı | |||||||
Olay yerini gezen Mussolini ve Hitler | |||||||
| |||||||
Taraflar | |||||||
Ordu destekli Alman direnişi | |||||||
Komutanlar ve liderler | |||||||
Ludwig Beck |
Adolf Hitler | ||||||
Kayıplar | |||||||
7000 kişi tutuklandı 4980 kişi idam edildi | 4 ölü |
20 Temmuz suikast girişimi ya da Hitler'e suikast girişimi, 20 Temmuz 1944'te Almanya'da Adolf Hitler'e yönelik Schwarze Kapelle (Siyah Orkestra) üyelerince yapılan suikast ve darbe teşebbüsüdür. Doğu Prusya'da Rastenburg yakınlarındaki Wolfsschanze'de (Kurdun İni) gerçekleştirilen suikast girişiminde komplocular Hitler'i Wolfsschanze'deki bir toplantı sırasında bombalı saldırı ile öldürme girişiminde bulunmuş ve aynı gün Albay Claus von Stauffenberg ve diğer komplocular Berlin'de Hitler'in öldüğünü duyurarak daha önceden planlanmış ‘Valkyrie’ operasyonunu uygulamaya koyarak yeni hükûmeti kurmaya çalışmışlardır.
Komplocular, Hitler ve parti üyeleri var oldukça Almanya'nın savaşı kazanamayacağını, Hitler'in düşmanlarıyla masaya oturup antlaşma yapmayarak Almanya'yı felakete sürükleyeceğini anladığı anda harekete geçmiş, Nasyonal Sosyalist Parti yöneticileri ve SS'i ortadan kaldırıp hükûmet kontrolünü ele geçirerek Batılı Müttefikler ile anlaşma teşebbüsüne girişmişlerdir. Komplocuların barış girişiminde hangi şartları istedikleri hala bilinmemektedir.[2][3][4]
20 Temmuz 1944 tarihinde Hitler'e bulunduğu mevki nedeniyle oldukça yakın olan Albay Claus von Stauffenberg çantasında bombayı patlatarak suikast eylemini gerçekleştirip hızlıca Berlin'e dönmüş, komplocular Valkyrie operasyonunu harekete geçirerek Hitler'in öldüğünü duyurmuş ve hükûmete el koymuşlardır.
Fakat bomba Hitler'in iki metre uzağında infilak ettiği için Hitler çok küçük yaralar almış, Berlin'deki gelişmeleri takip ederek komplocuların yakalanıp infaz edilmesini emretmiştir. Aynı gece Schwarze Kapelle üyelerinin pek çoğu yakalanıp kurşuna dizilmiş, Hitler'de derin travma yaratan suikast girişimi nedeniyle Gestapo tarafından 7 bin kişi tutuklanıp bunların yaklaşık 5 bini infaz edilmiştir.[5]
Komplocuların yanı sıra doğrudan ilişkileri olmasa bile dolaylı olarak bu fikri destekleri için başta Erwin Rommel, Gunther von Kluge ve Erwin von Witzleben gibi Generalfeldmarschall rütbesindeki Wehrmacht komutanları da intihara zorlanmış veya infaz edilmişlerdir.
Arka plan
20 Temmuz 1944'e kadar Hitler'e birçok suikast ve darbe teşebbüsü olmuş fakat en büyük etkiyi yaratan 20 Temmuz girişimi olmuştur. 1938'den bu yana Hitler'in politik ve ordu için tasfiyeleri ayarlamak adına yaptığı komplolardan rahatsız olan Wehrmacht subayları ve generalleri başından beri Hitler'e karşı muhalifti.
Ordu içindeki generaller ve subaylar Alman halkı ya da ordu adına değil, bizzat Hitler'e yemin ettikleri için başından beri darbe girişinden kaçınmış, olası bir komploda her zaman Hitler'in yanında olmuşlardır.
Hitler'in savaş öncesi ordu tasfiyeleri arasında en dikkat çekeni 1938'de OKH komutanı Werner von Fritsch'e karşı yapılan eşcinsel iftiraların yanı sıra Generalfeldmarschall Werner von Blomberg'in eşinin geçmişte fuhuş yapan bir kadın olduğunu iddia eden Hermann Goering ve Heinrich Himmler karısını boşaması için Blomberg'e baskı yaptı. Olay Hitler'e kadar intikal ettiği halde Blomberg eşini boşamayı reddettiği için Goering ve Himmler'in komplosu ile karşı karşıya kaldı ve General Fritsch ile aynı iftiraya maruz kaldı.
Bu gibi olaylar Wehrmacht içindeki ordu muhaliflerinin de sayısını artırıyordu. Savaş yanlıları ve Hitler destekçilerinin sayısı bir hayli yüksek olduğu için darbe düşüncesi bir hayli zayıftı. Fakat 1938'de yaşanananlar darbe fikirlerini ortaya atıyordu. Hitler'in erken dönem muhalifleri arasında 20 Temmuz suikast ve darbe girişiminin kilit isimlerinden General Ludwig Beck, General Hans Oster ve Erwin von Witzleben gibi isimler vardı. Oster, Amiral Wilhelm Canaris'in başında olduğu Abwehr'in başkan yardımcısı olduğu için kuvvetli bir muhalif makamındaydı. Beck, OKH'nin eski genelkurmay başkanı ve Witzleben de Batı Orduları Komutanı gibi makamlardaydı.
Savaşın başlaması ve Almanya'nın Polonya ve Fransa Seferlerinde gösterdiği olağanüstü başarı Hitler adına mükemmel bir itibar sağlamış bu dönemde Hitler karşıtları Hitler'i tasfiye etmek adına muhalif bulmakta zorluk çekmişlerdir.
1941'de Barbarossa Harekatı ile Almanya Sovyetler Birliği'ne saldırdıktan ve 1942-1943 yıllarında ilk tökezleme durumları oluştuktan sona Hitler muhalifleri yeniden sessiz bir şekilde ortaya çıkmaya başlamıştır. Generalfeldmarschall Fedor von Bock'un yeğeni olan General Henning von Tresckow Doğu Cephesindeki önemli Hitler muhaliflerinden birisiydi. Cephede darbe ve komplo destekçisi bulmaya çalışmış ve burada önemli bir muhalif haline gelmiştir.[6]
Tresckow ve Oster Hitler'e karşı direniş organizasyonu oluşturmaya devam ederken önemli mevkilerde bulunan General Friedrich Olbricht de bu kadroya dahil edildi.
Tresckow, 1943'te Hitler'in Smolensk'teki Alman Ordu Grubunu teftiş ziyareti sonrası içki şişesinin içine yerleştiği saatli bombayı Hitler'in kafilesinde bulunan subaylardan birine verir ve bombanın uçaktayken patlamasını bekler. Fakat bomba infilak etmez ve bu suikast girişimi başarısız olur. Bu gibi olaylar komplocuları demoralize ediyordu.
Tresckow bu dönemde yanına üst düzey subayları çekmeye çalıştı. Bunlar arasında komutanı Generalfeldmarschall Günther von Kluge de Doğu Cephesinde işlerin yürümediği zamanda dolaylı olarak bu fikre destek verdi. Bu gibi durumlarda generaller ve mareşaller oldukça titiz davranıyor, kimisi darbeye direkt karşı çıkarken kimisi de dolaylı olarak onları görmezden geliyordu.
Darbe girişiminin sebepleri
Hitler karşıtları, Hitler'i doğrudan ortadan kaldırmak ve beraberindeki parti üyeleri ve SS gibi parti ideolojisiyle yetişmiş grupları tasfiye edip Almanya'da yeniden demokratik ortamı tesis etmek ve Hitler Almanya'ya savaşı kaybettirmeden önce Müttefiklerle anlaşma yapıp savaşa son vermek istiyordu.[7] Hitler generalleri tarafından defalarca telkin edilmesine rağmen düşmanlarıyla masaya oturmayacağını, iki taraftan biri yok oluncaya kadar bu savaşın süreceğini ve 'politika' kelimesini duymak istemediğini agresif bir şekilde defalarca beyan etmiş ve barış kapılarını ardına kadar kapatmıştı.
Özellikle 1944 yılına gelindiğinde Hitler yandaşı olan generaller bile bu savaşın açıkça kaybedildiğini görmüş, pek çoğu bunu yüzüne söyleyemese bile Hitler'i hayalperest olmakla itham etmiştir.
Bunlar dışında başta SS olmak üzere Alman ordusunun işgal altındaki halklara uyguladığı kötü muamele ve özellikle Yahudilere karşı yaptığı kıyımlar kesinliği kanıtlanmamış söylentiler olarak Alman komutanlarının açıkça kulağına gidiyordu. Bu gibi durumlar sağduyulu generalleri ve subayları rahatsız etmiş, 1944'den sonra bu kıyımlara gözleri ile şahit olduklarında ve bu suçları uygulayan unsurların açıkça Hitler tarafından korunduğunu anladıkları sırada Hitler'e olan tutumları belirgin bir şekilde değişmişti.
Komplocular, Hitler'i devirdikten sonra barış yapmak için uygun avantajlara sahip olmaları gerektiğini biliyordu. Bu yüzden darbe ve suikastın Alman topraklarına savaşın taşınmadan yapılması gerekiyordu.
6 Haziran 1944'de müttefikler Normandiya Çıkarmasını gerçekleştirdikten sonra hızla Fransa içlerine kadar ilerledi ve hemen pek çok subay savaşın kaybedileceğini anlayıp süreci hızlandırmaya koyuldu.
Suikastın ve darbenin planlanması
1943 ve 1944 yıllarında savaş açık bir şekilde Almanya'nın aleyhine döndü. Doğu cephesinde hızla geri çekilmeye başlayan Almanlar önce Kuzey Afrika'dan atıldı, daha sonra müttefiklerin Sicilya ve İtalya karasına yaptığı çıkarma ile İtalya'yı da savaş dışı bırakması batıda yeni bir cephenin açılması tartışılıyordu.
Tresckow, Ağustos 1943'de daha önce Afrika'da görev yapan ve burada ağır yaralar alan Albay Claus von Stauffenberg ile tanıştı.[8] Afrika'da tek kolunu ve tek gözünü kaybeden Albay Stauffenberg, General Tresckow ile tanışmadan önce Almanya için en büyük tehlikenin Hitler ve ideolojisi olduğunu düşünüyordu. Hitler'i öldürmeden darbenin gerçekleşmeyeceğini, Hitler öldürülse bile Himmler, Goering, Joseph Goebbels gibi üst düzey parti üyelerinin de tasfiye edilmesi gerektiğine inanıyordu.
Stauffenberg'in komploya karışması ile birlikte direniş hareketi daha ateşli bir hal aldı. Yaraları nedeniyle daire hizmetinde bulunan Stauffenberg, Tresckow'un doğu cephesine gönderilmesinden sonra darbenin ve suikastın planlaması ve uygulanması için yetki aldı.
General Olbricht suikast sonrası yapılacak askeri darbenin planlarını hazırlamaya başladı. Doğu cephesinde bulunan General Tresckow ile koordinat halindeydiler. Hitler'e yapılacak suikast sonrası Berlin'de bulunan Yedek Ordu ve Himmler'in SS'inin devre dışı bırakılması kritik önem teşkil ediyordu.
Valkyrie operasyonu fikrinin Stauffenberg'in olduğu düşünülse de 2007 yılında yayınlanan eski Sovyet belgelerinde General Tresckow'un planın tasarımında büyük etkisi olduğu belirtilmektedir.[9]
Olağanüstü hal durumlarında sivil karışıklığı engellemek adına Yedek Ordu'ya verilen 'Valkyrie' yetkisini yalnızca Yedek Ordu Komutanı Friedrich Fromm kullanabilirdi. Bu sebeple komplocular Fromm'u yanına çekmeye çalıştı ve Fromm dolaylı olarak Hitler'in ölmesi ve darbenin başarılı olması şartıyla komploculara katılabileceğini belirtse de genel anlamda nötr bir tutum gösterdi. Bu planları bildiği halde Fromm komplocuları ihbar etmedi.
Rommel
Afrika Kolordosu komutanı Erwin Rommel de Almanların Afrika'dan atılmasından sonra batı cephesine çağrılarak Fransa'ya yapılacak olası çıkartma için savunma önlemleri alıyordu. Almanya'nın en popüler generalini yanlarında görmek isteyen komplocular Rommel ile Paris'te sık sık görüştü.[10] Komplocuların Paris'teki en önemli adamı aynı zamanda Stauffenberg'in kuzeni olan Luftwaffe Generali Caesar von Hofacker'dir. Hofacker, Rommel ile bu konuyu tartıştıktan sonra açıkça komploya karışmasını istedi.
Almanya'da büyük bir itibar sahibi ve en popüler general olan Feldmarschall Rommel henüz müttefikler Fransa'daki Normandiya çıkarmasını gerçekleştirmemişken bile Almanya'nın savaşı kaybeceğini düşünüyor, Hitler'e sürekli olarak politika yapmasını ve barış görüşmelerine başlaması gerektiğini açıkça söylediği zaman Hitler'den sert tepkiler alıyordu. Hitler agresif bir şekilde Rommel'den askerliğine konsantre olması gerektiğini söyleyip olası çıkarma için planlar yapmasını emretmişti.
6 Haziran 1944'de müttefikler Normandiya çıkarmasına başladı ve hızlıca batı cephesi boyunca ilerlemeye koyuldu. Tüm Alman taarruzu boşa çıkınca durum ümitsiz bir hal almıştı.
Hitler'in politikalarına karşı çıkan ve generallerinin yetkilerini kısıtladığına inanan Rommel, General Erich Fellgiebel gibi yanında bulunan generallere bunu açıkça söylüyordu. Birkaç kez Hofacker ile görüşen Rommel suikast ve darbe planlarını alenen öğrenmiş, duruma göre yanlarında olacağını belirtmiş ve planları bildiği halde komplocuları Gestapo ya da yüksek komutaya ihbar etmemiştir.
20 Temmuz suikastı
Stauffenberg ve Tresckow sürekli olarak irtibat halindeydi. Tresckow ne olursa olsun suikastın ve darbenin gerçekleştirilmesi gerektiğini bildiriyordu. Stauffenberg de suikastı yapacak kişi olduğunu grup toplantısında açıkça bildirdi.
1 Temmuz'da Stauffenberg planları için oldukça önemli yer tutan Fromm'un Yedek Ordusuna atandı. Yedek Ordu'da bulunması sebebiyle Hitler'in de bulunduğu askeri toplantılara katılabilecekti.
Bu arada Rommel'in de bulunduğu Paris'te Almanya'nın Fransa'daki ordu komutanı olan General Carl-Heinrich von Stülpnagel de Hitler'in ölmesi durumunda müttefiklerle antlaşma yapacağını bildirmişti.
7 Temmuz'da General Hellmuth Stief, Salzburg'da Hitler'in de katıldığı yeni üniforma sergisinde başarısız bir suikast girişiminde bulunarak bombayı patlatamamıştır.
Suikastın 11 Temmuz'da yapılması kararlaştırıldı. Fakat SS şefi Himmler orada değidi. Komplocular Himmler ölmediği sürece Hitler'in öldürülmesinin anlamsız olduğunu düşünüyordu. Bu sebeple 11 Temmuz'da yapılması gereken suikast iptal edildi.
Stauffenberg,15 Temmuz günü Himmler ve Goering'in olduğu toplantıya çantasında zaman ayarlı bomba ile katıldı. Fakat ani bir gelişme ile Hitler odadan ayrıldı ve Stauffenberg bombayı durdurmayı başardı.
17 Temmuz günü Fransa'da Rommel'in aracı Spitfire uçakları tarafından saldırıya uğradı. Bu saldırı sonrasında ağır yaralar alan Rommel birkaç gününü ağır yaralı olarak hastanede geçirdi. 20 Temmuz'da yapılan saldırı sırasında Rommel hastanede bulunuyordu.
20 Temmuz'da Wolfsschanze'deki toplantıya katılan Stauffenberg toplantı öncesinde orda bulundu.Son anda Benito Mussolini'nin de toplantıya katılması sebebiyle programa uyulmadı ve başka bir salona geçilerek gecikmeli olsa da toplantı başladı. Stauffenberg toplantıda bir rapor okuyacaktı ve kendisini Hitler'in yakınında durması gerektiğini belirtti. Stauffenberg, Yedek Ordu hakkında Hitler'in birkaç sorusunu yanıtladıktan sonra Wilhelm Keitel'den izin alarak telefon görüşmesi yapmak için dışarı çıktı.
Çantanın Hitler'e oldukça yakınında durduğunu farkeden Albay Heinz Brand, Hitler'i rahatsız etmemesi için çantayı oradan alıp başka bir yere koydu. Bu arada rapor verme sırası Stauffenberg'e gelmişti. Keitel onun nerede olduğu sorunca yokluğu anlaşılmış fakat önemsenmemişti.
Stauffenberg dışarı çıktığında patlamanın gerçekleşmesini bekliyordu. Şiddetli bir patlama olduktan sonra hızlıca oradan uzaklaşıp Berlin'e gitti.[11]
Çantanın aynı yerde durduğunu düşünerek Hitler'in öldüğünü düşündü ve bu bilgiyi komplocularla paylaştı. Fakat Hitler'in ufak sıyrıklar dışında bir şeyi yoktu.
Darbe girişimi
Stauffenberg, General Olbricht'i telefonla arayarak Hitler'in öldüğünü bildirdi ve hızlıca Berlin'e geçti. Olbrich bu bilgiyi hemen Yedek Ordu komutanı Fromm ile paylaşınca buna inanmadı ve haberin doğrulanmasını istedi. Fromm, Keitel'i arayarak Hitler'in durumunu sorduğunda gayet sağlıklı olduğunu, Mussolini ile görüştüğünü bildirdi ve o an orada bulunan komplocular Keitel'in yalan söylediğini düşündü.
Komplocular hızlıca darbe planını devreye soktu. Fromm, Hitler'in ölmediğini öğrenince komplocuların karşısında durdu ve onlardan hemen intihar etmelerini istedi. Stauffenberg ve Olbricht onu derhal odaya hapsetti.
Berlin'de ne olduğu belli olmayan bir kargaşa hakimdi ve herkes tarafını seçmekte zorlanıyordu. Komplocular birkaç saat Berlin'de yönetimi ele geçirdi. Goebbel'in tutuklanmasını istediler fakat telefonda Hitler lle görüşen Goebbels kendisini tutuklamaya gelen Binbaşı Ernst Remer'e telefonu vererek Hitler ile görüştürdü. Hitler, Remer'e bütün komplocuların yakalanmasını emretti. Remer, Goebbels'ten özür dileyerek komplocuları yakalamak üzere harekete geçti.
Binbaşı Remer ve adamları hızla Stauffenberg'in bulunduğu Savunma Bakanlığı binasını ele geçirdi. Ufak çaplı silahlı çatışmadan sonra komplocular teslim oldu.
Tutuklanan Fromm odadan çıkartıldı ve komplocuların yanına giderek onları azarladı. Olası hükûmetin yeni başkanı General Ludwig Beck, Fromm'dan silahını isteyerek intihar etti. Aynı gece Albay Steuffenberg ve General Olbircht kurşuna dizildi.
Diğer komplocular ve yargılama
Esas komplocular aynı gece kurşuna dizildikten sonra Gestapo olaya dahil olan herkesi araştırmaya koyuldu. Yaklaşık 7 bin kişi bu soruşturmalar neticesinde tutuklanmış, bunların arasında üst düzey Alman komutanlar da olduğu anlaşılmıştır.
General Tresckow ertesi gün ormanlık arazide intihar ederek yaşamını yitirmiş, Mareşal Witzleben yargılanarak idam edilmiş ve bu yargılamalar neticesinde yaklaşık 5 bin kişi infaz edilmiştir.
Mareşal Gunther von Kluge de adının davaya karıştığını duyunca itibarını korumak adına intihar etmiş, yargılanan kişiler Rommel'in de bu olaya karıştığını doğrudan ya da dolaylı olarak iddia edince Hitler bu durum karşısında çılgına dönmüş fakat ihanetin affedilemeyeceğini, Rommel'in infazının fazlasıyla tepki çekeceğini ve onu intihara zorlamanın en iyi yol olacağını düşünmüştür.
Aldığı yaralar nedeniyle evinde istirahat eden Rommel'in yanına gelen General Burgdoff ondan intihar etmesini istemiş, Rommel de bunu gerçekleştirince adına resmi bir cenaze töreni düzenlenip 'aldığı yaralar' nedeniyle öldüğü halka bildirilmiştir.
Yedek Ordu komutanı Fromm'un da olaylardan birkaç ay sonra bu konuyla ilişiği olduğu ortaya çıkmış 12 Mart 1945'te idam edilmiştir.
"Schwarze Kapelle"nin önde gelen üyeleri
- Henning von Tresckow
- Ludwig Beck
- Hans Oster
- Claus von Stauffenberg
- Erwin von Witzleben
- Ulrich von Hassell
- Carl Goerdeler
- Dietrich Bonhoeffer
- Wilhelm Canaris
- Ernst von Weizsäcker
Planlanmış yeni kabine
Hitler'e karşı düzenlenen suikast başarılı olsaydı yeni kabine aşağıdaki şekilde oluşturulacaktı:[12]
- Generaloberst Ludwig Beck (Ordu) - Cumhurbaşkanı
- Carl Goerdeler (DNVP) - Başbakan
- Wilhelm Leuschner (SPD) - Başbakan Yardımcısı
- Paul Löbe (SPD) - Reichstag Başkanı
- Julius Leber (SPD) ya da Eugen Bolz (Zentrumspartei) - İçişleri Bakanı
- Friedrich Werner von der Schulenburg ya da Ulrich von Hassell - Dışişleri Bakanı
- Ewald Loeser - Maliye Bakanı
- Friedrich Olbricht (Ordu) - Savunma Bakanı
- Hans Oster (Ordu) - Reichskriegsgericht (Askerî Yargıtay) Başkanı
- Hans Koch (Bekennende Kirche) - Reichsgericht (Yargıtay) Başkanı
- Bernhard Letterhaus (Katolik sandikacı) - 'Yeniden Yaplanma' Başkanı
- Karl Blessing - Ekonomi Bakanı ya da Reichsbank Başkanı
- Paul Lejeune-Jung (DNVP) - Ekonomi Bakanı
- Andreas Hermes (Zentrumspartei) - Tarım Bakanı
- Josef Wirmer (Zentrumspartei) - Adalet Bakanı
Toplantı katılımcıları
- Adolf Hitler (hafif yaralı)
- Korgeneral Adolf Heusinger (hafif yaralı)
- General der Flieger Günther Korten (ağır yaralı, 2 gün sonra öldü)
- Oberst Heinz Brandt (öldü)
- General der Flieger Karl-Heinrich Bodenschatz (ağır yaralı)
- Generalleutnant Rudolf Schmundt (öldü)
- Oberstleutnant Heinrich Borgmann (ağır yaralı)
- Konteradmiral Karl-Jesco von Puttkamer (hafif yaralı)
- Stenograph Heinrich Berger (öldü)
- Kapitän zur See Heinz Assmann
- Generalmajor Walter Scherff (hafif yaralı)
- General Walther Buhle
- Konteradmiral Hans-Erich Voss
- SS-Gruppenführer Hermann Fegelein
- Oberst Nicolaus von Below
- SS-Hauptsturmführer Otto Günsche
- Stenograph Kurt Hagen
- Oberstleutnant Ernst John von Freyend
- Major Herbert Büchs
- Oberstleutnant Heinz Waizenegger
- Ministerialrat Franz Edler von Sonnleithner
- General Walter Warlimont
- Generaloberst Alfred Jodl (hafif yaralı)
- Generalfeldmarschall Wilhelm Keitel
Not
- ↑ Galante, Pierre. Operation Valkyrie. Harper and Row, 1981, ISBN 0-06-038002-0. Photo insert section.
- ↑ Hans Helmut Kirst "20th of July"
- ↑ Winston Churchill, War Annual Books, "1944"
- ↑ William L. Shirer "The Rise and Fall of the Third Reich", part IV, chapter "20th July"
- ↑ Shirer 1960, s. 1393.
- ↑ Kurtz, Harold. July Plot in Taylor 1974, s. 224.
- ↑ Encyclopedia of Contemporary German Culture, "The heroes of West German accounts at this time were the men involved in the largely conservative, nationalist resistance of the July Plot of 1944. It was not until much later that a new generation of left-liberal historians pointed out just how little many of those involved in the July Plot actually sympathized with or understood democratic ideas. John Sandford. 2013.
- ↑ Kaminski, Joseph. "The Plots to Kill Hitler".
- ↑ Hoffmann, Peter. "Oberst i. G. Henning von Tresckow und die Staatsstreichpläne im Jahr 1943".
- ↑ William Shirer, The Rise and Fall of the Third Reich (Touchstone Edition) (New York: Simon & Schuster, 1990)
- ↑ http://www.spiegel.de/panorama/0,1518,309271,00.html
- ↑ Joachim Fest, The History of German Resistance 1933-1945, s. 367.
Belgeseller
- Sie wollten Hitler töten (Onlar Hitler'i öldürmek istediler, ZDF, 2004)
İlgili filmler
- Es geschah am 20. Juli (Yönetmen: Georg Wilhelm Pabst, 1955)
- Der 20. Juli (Yönetmen: Günther Weisenborn, 1955)
- Generallerin Gecesi (Yönetmen: Anatole Litvak, 1967)
- Stauffenberg (Yönetmen: Jo Baier, 2004) Fragman
- Valkyrie (Yönetmen: Bryan Singer, 2008) Fragman
İlgili oyunlar
- Plot to Assassinate Hitler (Boardgame)
- Wolfschanze 1944 Calaris resmî web sitesi