Abel Ödülü

The Abel Prize
Açıklama	Matematiğe yapılan eşsiz bilimsel katkılara verilir.
Sunucu	Norveç Bilim ve Edebiyat Akademisi
Tarih	2003
Ülke	Norveç
Resmî sitesi	abelprisen.no

Abel Ödülü, Norveç Kralı tarafından her yıl bir ya da daha fazla matematikçiye verilen uluslararası ödül. Ödül adını Norveçli matematikçi Niels Henrik Abel'den almıştır. Çoğu zaman "metematikçilerin Nobel'i"^{[1][2][3][4][5][6]} olarak anılan Abel Ödülü, matematik alanındaki en prestijli ödüllerden biridir. Kazananlara altı milyon kron, yaklaşık 1 milyon ABD doları (2011), para ödülü verilmektedir.

Her yıl Abel Ödülü'nü kazanan kişi, beş matematikçiden oluşan uluslararası bir komite tarafından belirlenmekte ve daha sonra Norveç Bilim ve Edebiyat Akademisi tarafından duyurulmaktadır. Komitenin başkanlığını Ragni Piene yapmaktadır. Abel Komitesi'ne üye seçimlerine Uluslararası Matematik Birliği ve Avrupa Matematik Topluluğu öneri getirmektedir.^[7] Norveç 2001'de ödülün başlatılması için 200.000.000 Norveç kronu (yakaşlık 23.000.000 dolar) finansman sağlamıştır. Ödülün veriliş amacı matematiğin, özellikle gençler arasında, yaygınlaşması ve prestij kazanmasıdır.

Ödül yönetimi bunun yanında, Norveç Matematik Topluluğu tarafından organize edilen Abel sempozyumunu başlatmıştır.

Tarihçe

Abel Ödülü verilmesi fikri ilk olarak 1902 yılında, Abel'in doğumunun 100. yılı anısına ortaya atıldı.^[8] 1897'de Alfred Nobel'in matematik harici dallarda her yıl dağıtılacak bir ödül hazırlığında olduğunu duyan Sophus Lie, 1899'da, ölümünden hemen önce, Abel Ödülü önerisi getirdi. Kral II. Oscar Abel'in adına verilecek matematik ödülünün finansmanını üstlenmiş; matematikçiler Ludwig Sylow ile Carl Størmer de ödül statüsü ve kurallarını ortaya koymuştu. Ancak Lie'nin ölümüyle bu yöndeki çabalar azaldı. 1905'te İsveç ve Norveç Birliği'nin dağılmasıyla Abel Ödülü için yapılan ilk deneme sonuçsuz kaldı.

2001 yılında böyle bir ödüle ilginin tekrar artmasıyla, bir çalışma grubu tarafından hazırlanan teklif, mayıs ayında Norveç başbakanına sunuldu. Ağustos 2001'de Norveç hükûmeti Abel'in 200. doğum günü anısına 2002 itibariyle ödülün dağıtılacağını açıkladı. İlk ödül 2003'te verilebildi.

Bunun yanında, her beş yılda bir yayınlanacak kitaplarla, Abel Ödülü sahipleri ve çalışmaları anlatılmaktadır. Bu serinin ilk cildi^[9] 2003-2007 dönemini konu almıştır.

Kazananlar

Yıl	Kazanan(lar)	Üniversite	Milliyet	Açıklama
2003	Jean-Pierre Serre	Collège de France		“topoloji, cebirsel geometri ve sayılar teorisi gibi matematiğin birçok bölümünde modern yapının şekillendirilmesinde oynadığı anahtar rol dolayısıyla”
2004	Michael F. Atiyah Isadore M. Singer	Edinburgh Üniversitesi MIT		“indeks teoremini buluş ve ispatları, topoloji, geometri ve analizi bir araya getirmeleri ve matematik ile teorik fizik arasında yeni köprüler kurulmasında oynadıkları benzersiz rol dolayısıyla”
2005	Peter D. Lax	Courant Enstitüsü	/	“kısmi diferansiyel denklemler teorisi, bu denklemlerin uygulamaları ve çözümleri konusunda yaptığı çığır açıcı katkılar dolayısıyla”
2006	Lennart Carleson	KTH		“harmonik analiz ve düzgün dinamik sistemler teorisine yaptığı büyük katkılar dolayısıyla”
2007	S. R. Srinivasa Varadhan	Courant Enstitüsü	/	“olasılık teorisine yaptığı temel oluşturan katkıları ve özellikle birleşik büyük dağılımlar teorisini oluşturması dolayısıyla”
2008	John G. Thompson Jacques Tits	Florida Üniversitesi Collège de France	/	“cebirde, özellikle modern grup teorisinin şekillendirilmesinde ulaştıkları büyük başarılar dolayısıyla”
2009	Mikhail Gromov	IHÉS Courant Enstitüsü	/	“geometride devrim yaratan katkıları dolasıyla”
2010	John T. Tate	UT Austin		“sayılar teorisindeki büyük ve kalıcı etkisi dolayısıyla”
2011	John Milnor	Stony Brook Üniversitesi		“topoloji, geometri ve cebirde keşiflerin öncülüğünü yapması dolayısıyla”
2011	Endre Szemerédi	Rutgers Üniversitesi Alfréd Rényi Institute of Mathematics		"Kuramsal bilgisayar bilimi ve Ayrık matematik konularına temel katkıları dolayısıyla ve bunların toplanır sayılar teorisi ve ergodik teori konularındaki kalıcı ve derin etkilerinin takdiri amacıyla"
2013	Pierre Deligne	Institute for Advanced Study		"Cebirsel geometri ye yaptığı çığır açan katkılarından ve bunların sayılar teorisine, temsil teorisine, ve bunlara bağlı alanlara devinim yollları açan etkileri dolayısıyla"
2014	Jakov G. Sinaj	Landau Institute for Theoretical Physics ve Princeton University		"Devingen sistemler, ergodik teory, ve mathematiksel fizik konularındaki temel katkıları dolayısıyla"
2015	John Forbes Nash ve Louis Nirenberg	Princeton University ve MIT; Courant Institute		"Non-linear parsiel diferansiel denklemler ve bunların geometrik analiz konusunda uygulamaları konularındaki yaratıcı katkıları dolayısıyla"

Ayrıca bakınız

• Madalyalar ve ödüller listesi - matematik
• Chern Madalyası
• Fields Madalyası
• Matematikte Nemmers Ödülü
• Nevanlinna Ödülü
• Schock Ödülü
• Matematikte Wolf Ödülü

Kaynakça

1. Cipra, Barry (2009-03-26). "Russian Mathematician Wins Abel Prize". Science. 31 Mart 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20090331092444/http://sciencenow.sciencemag.org:80/cgi/content/full/2009/326/1?. Erişim tarihi: 2009-03-29. 
2. Geometer wins maths 'Nobel', nature.com, Mart 2009.
3. El revolucionario geómetra Gromov, 'Nobel' de matemáticas, El Pais, March 2009
4. Russian-born mathematician wins math's version of the Nobel, Scientific American blog, Mart 2009.
5. Abel Prize Awarded: The Mathematicians' Nobel, Keith Devlin, maa.org, Nisan 2004.
6. Foderaro, Lisa W. (1 Haziran 2009). "In N.Y.U.'s Tally of Abel Prizes for Mathematics, Gromov Makes Three". New York Times. 4 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20151104065316/http://www.nytimes.com/2009/06/01/nyregion/01nyu.html. 
7. Abel Komitesi
8. History of the Abel Prize
9. H. Holden; R. Piene, ed. (2010), The Abel Prize 2003–2007, Heidelberg: Springer, DOI:10.1007/978-3-642-01373-7, ISBN 978-3-642-01372-0, http://www.springer.com/math/history+of+mathematics/book/978-3-642-01372-0 

Dış bağlantılar

• Abel Ödülü resmi web sitesi (İngilizce) (Norveççe)
• Abel Sempozyumu web sitesi (Norveççe)
• Eric W. Weisstein, Abel Ödülü (MathWorld)