Başvekil

Bu madde veya bölüm Türkiye başbakanı maddesine çok benzemektedir ve bu iki maddenin tek başlık altında birleştirilmesi önerilmektedir. Birleştirme işlemi yapıldıktan sonra sayfaya {{Geçmiş birleştir}} şablonunu ekleyiniz.

Başvekil, Osmanlı İmparatorluğu'nda XIX. yüzyılda sadrazamlar, Türkiye Cumhuriyeti'nde ise bir müddet hükümet başkanları için kullanılan resmi unvan.

Tarihi

Osmanlı Dönemi

1. Dönem

Sultan II. Mahmud devlet teşkilâtında giriştiği ıslahat sırasında Sadrazam Ra­uf Paşa'nın unvanını 30 Mart 1838 ta­rihli bir hatt-i hümâyunla "başvekil" olarak değiştirdi. Bu unvan padişahın ölümünden sonra 3 Temmuz 1839'da Hüsrev Paşa'nın sadrazam tayin edilmesiyle sona erdi.

2. Dönem

Sultan II. Abdülhamid'in 4 Şubat 1878'de Ahmed Vefik Paşa'yi "baş­vekil" tayin etmesi ise Osmanlı Devleti'nde 1876'dan beri yürürlükte bulunan Meşrutiyetin bir gereği sayılabilir. Gerçekten Ahmed Vefik Paşa bu makamı "mes'ûliyyet-i vükelâ" usulünün mem­lekette yerleşmesi için sadâretin başve­kâlete değişmesi şartıyla kabul etmişti. Ancak padişah 14 Şubat 1878'de Meclis-i Meb'ûsan'ı dağıttığı halde "başve­kil"'liği kaldırmadı.

3. Dönem

18 Nisan 1878'de Ahmed Vefik Paşa'nın yerine tayin ettiği Sâdık Paşa da aynı unvanı kullandı. 28 Mayıs 1878'de Mütercim Rüşdü Paşa sadrazam tayin edildiği zaman başvekiilik unvanı kaldırıldı. Sultan Abdülhamid, Tunuslu Hayreddin Paşa'yi "mes'ûliyyet-i vükelâ" usulüne taraftarlığı yüzünden sadâretten uzaklaştırdığı halde halefi Ârifî Paşa'yı 29 Temmuz 1879'da "baş­vekil" sıfatıyla tayin etti. Ondan sonra ta­yin edilen Said, Kadri, Abdurrahman ve Ahmed Vefik paşalar da "başvekil" unva­nını kullandılar. "Başvekil" unvanının kul­lanılması bu üçüncü dönemde öncekile­re nisbetle daha uzun sürmüş ve Küçük Said Paşa'nın 3 Aralık 1882'de sadra­zamlığa tayinine kadar üç buçuk yıl de­vam etmiştir.

Kurtuluş Savaşı Dönemi

I. Dünya Savaşı'nda Osmanlı Devleti'nin yenilmesi üzerine İstanbul hüküme­tinin ülke bütünlüğünü korumada âciz kalması, Anadolu'da Mustafa Kemal Paşa'nın öncülüğünde Millî Mücadele'nin başlamasına sebep olmuştur. 23 Nisan 1920'de Ankara'da Türkiye Büyük Millet Meclisi açılmış ve işleri yürütmek için üyeleri meclis tarafından seçilen İcra Ve­killeri Heyeti kurulmuştur. Meclis reisi İcra Vekilleri Heyeti'nin de başıydı. Bu hükümet tarzı, 10 Ocak 1921 tarihli Teşkilât-ı Esâsiyye kanunu ile düzenlendi.

Cumhuriyet Dönemi

Millî Mücadele zaferle neticelendikten sonra 29 Ekim 1923'te Cumhuriyetin ilan edildiği gün, Türkiye Büyük Millet Meclisi Teşkilât-ı Esâsiyye kanununun bazı maddelerini değiştirdi. 12. maddeye gö­re reisicumhur tarafından atanan ve İcra Vekilleri Heyetine başkanlık eden Başvekalet makamı kurulmuştur.[1] 10 Ocak 1945 tarihinde, 20 Nisan 1924 tarihli Teşkilâtı Esasiye Kanunu'nun anlamda değişiklik yapılmaksızın Türkçeleştirilmiş hali olan 4695 sayılı Anayasa kabul edilerek İcra Vekilleri Heyetinin adı Bakanlar Kurulu, Başvekaletin adıysa Başbakanlık olarak değiştirilmiştir.[2] Ancak 1952 yılında, 4695 sayılı Anayasa ilga edilerek 1924 Anayasasının ilk hali tekrar yürürlüğe konulmuş; Başbakanlık makamının adı yeniden Başvekalet olmuştur.[3] 1924 Anayasını yürürlükten kaldıran 1961 Anayasasının kabulünden beri Başbakanlık ve Bakanlar Kurulu kavramları kullanılmaktadır.[4]

Başvekiller (1838-1945)

Osmanlı İmparatorluğu Başvekilleri (1838-1882)

# İsim
(Doğum-Ölüm)		 Resim Seçim Göreve Başlama Görevden Ayrılma Dönemi
1 Mehmed Emin Rauf Paşa
(1780-1860) 		33 Mart 1838 3 Temmuz 1839 1. Dönem
2 Ahmed Vefik Paşa
(1823-1891) 		4 Şubat 1878 18 Nisan 1878 2. Dönem
3 Mehmed Sadık Paşa
(1825-1901) 		18 Nisan 1878 28 Mayıs 1878
4 Ahmed Arifi Paşa
(1819-1895/96) 		29 Temmuz 1879 18 Ekim 1879 3. Dönem
5 Mehmed Said Paşa
(1838-1914) 		18 Ekim 1879 9 Haziran 1880
6 Cenanizade Mehmed Kadri Paşa
(1832-1884) 		9 Haziran 1880 12 Eylül 1880
(5) Mehmed Said Paşa
(1838-1914) 		12 Eylül 1880 2 Mayıs 1882
7 Abdurrahman Nureddin Paşa
(1833-1912) 		2 Mayıs 1882 12 Temmuz 1882
(5) Mehmed Said Paşa
(1838-1914) 		12 Temmuz 1882 30 Kasım 1882
2 Ahmed Vefik Paşa
(1823-1891) 		30 Kasım 1882 3 Aralık 1882

Türkiye Cumhuriyeti Başvekilleri (1923-1945)

# İsim
(Doğum-Ölüm)		 Resim Seçim Göreve Başlama Görevden Ayrılma Parti Hükûmet
1 İsmet İnönü
(1884–1973) 		1923 30 Kasım 1923 6 Mart 1924 Cumhuriyet Halk Partisi 1. İnönü I
– 6 Mart 1924 22 Kasım 1924 2. İnönü II
2 Ali Fethi Okyar
(1880–1943) 		– 21 Kasım 1924 6 Mart 1925 Cumhuriyet Halk Partisi 3. Okyar 1
(1) İsmet İnönü
(1884–1973) 		– 3 Mart 1925 1 Kasım 1927 Cumhuriyet Halk Partisi 4. İnönü III
– 1 Kasım 1927 27 Eylül 1930 5. İnönü IV
1927 27 Eylül 1930 4 Mayıs 1931 6. İnönü V
1931 4 Mayıs 1931 1 Mart 1935 7. İnönü VI
1935 1 Mart 1935 1 Kasım 1937 8. İnönü VII
3 Celal Bayar
(1883–1986) 		– 1 Kasım 1937 11 Kasım 1938 Cumhuriyet Halk Partisi 9. Bayar I
– 11 Kasım 1938 25 Ocak 1939 10. Bayar II
4 Refik Saydam
(1881–1942) 		– 25 Ocak 1939 3 Nisan 1939 Cumhuriyet Halk Partisi 11. Saydam I
1939 3 Nisan 1939 9 Temmuz 1942 12. Saydam II
— Ahmet Fikri Tüzer

(vekâleten)
(1878–1942)

– 8 Temmuz 1942 9 Temmuz 1942 Cumhuriyet Halk Partisi –
5 Şükrü Saracoğlu
(1887–1953) 		– 9 Temmuz 1942 9 Mart 1943 Cumhuriyet Halk Partisi 13. Saracoğlu I
1943 9 Mart 1943 7 Ağustos 1946 14. Saracoğlu II
9 Adnan Menderes
(1899–1961) 		– 9 Mart 1951 17 Mayıs 1954 Demokrat Parti 20. Menderes II
1954 17 Mayıs 1954 9 Aralık 1955 21. Menderes III
– 9 Aralık 1955 25 Kasım 1957 22. Menderes IV
1957 25 Kasım 1957 27 Mayıs 1960 23. Menderes V
10 Cemal Gürsel(1895–1966) – 30 Mayıs 1960 5 Ocak 1961 Askeri 24. Gürsel I

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ↑ 491 sayılı Teşkilâtı Esasiye Kanunu. Ceride-i Resmiye, 71, 24 Mayıs 1340
  2. ↑ 4695 sayılı Anayasa. T.C. Resmî Gazete, 5905, 15 Ocak 1945
  3. ↑ 5997 sayılı 491 sayılı Teşkilâtı Esasiye Kanununun tekrar meriyete konulması hakkında Kanun. T.C. Resmî Gazete, 8297, 31 Ağustos 1952
  4. ↑ 334 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasası. T.C. Resmî Gazete, 10859, 20 Temmuz 1961
This article is issued from Vikipedi - version of the 12/8/2016. The text is available under the Creative Commons Attribution/Share Alike but additional terms may apply for the media files.