Eskimo - Aleut halkları

Kuzey Amerika kültür dağılım haritası:
Arctic Arktik Eskimo kültür bölgesi
Subarctic Subarktik Kızılderili kültür bölgesi
Northeast Kuzeydoğu Kızılderili kültür bölgesi
Northwest Coast Pasifik Kuzeybatısı Kızılderili kültür bölgesi
Plateau Plato Kızılderili kültür bölgesi
Great Basin Büyük Havza Kızılderili kültür bölgesi
Plains Ova Kızılderili kültür bölgesi
California Kaliforniya Kızılderili kültür bölgesi
Southeast Güneydoğu Kızılderili kültür bölgesi
Southwest Güneybatı Kızılderili kültür bölgesi
Eskimo - Aleut halkları
Toplam nüfus
100.000
Önemli nüfusa sahip bölgeler
Grönland, Rusya, ABD, Kanada , Rusya
Diller
Eskimo - Aleut dilleri
Din
Hıristiyanlık, Şamanizm
İlgili etnik gruplar
Aleutlar, Eskimolar
Aleut çifti, 1820
Eskimo İnuit halklarından bir İnyupik ailesi, Noatak, Alaska, 1930
Eskimo Yupik halklarından kuzgun maskeli bir erkek Nunivak Çupiği, Alaska, 1929

Eskimo-Aleut halkları, anadilleri Eskimo - Aleut dilleri ailesine giren Sibirya kökenli avcı ve toplayıcı şamanist halklar. Sibirya kökenli olmalarına rağmen, günümüzde Sibirya'da az sayıda bulunurlar; daha çok Kuzey Amerika'nın arktik bölgesi ile Grönland'da yoğunlaşmışlardır ve Arktika'nın birincil ana halkı konumundadırlar. Dil temelli sınıflandırmaya göre, Aleutlar ile Eskimolar olmak üzere iki ana gruba ayrılırlar. Dilce yapılan bu sınıflandırma kültürce yapılan sınıflandırmayla da örtüşür. Yalnız, dilleri Eskimo dillerinin Yupik koluna giren ve İngilizcede Alutiiq adıyla da anılan Supikler, kültürce Eskimolara değil Unangan da denilen Aleutlara yakındır[1] ve geçmişte Ruslarca her iki halk da Çukçilerin verdiği "Aleut" ortak adıyla anılırlar . Eskimo - Aleut dilli halkların nüfusu 102.000 [2] kişidir. Büyük çoğunluğunu Eskimolar oluştururken, Aleutlar 2300 [3] kişilik nüfuslarıyla çok azınlıkta kalırlar.

Dil verileri ve arkeolojik kalıntılar, Eskimo - Aleut halklarının Bering Boğazı'nın buzlarla kaplanıp kara köprüsü (Bering Köprüsü) olduğu zamanlarda günümüzden 10.000 yıl önce iki ayrı etnik grup olarak Alaska'dan Kamçatka'ya kadar olan bölgede bulunduklarını göstermektedir. Eskimo ve Aleutların denizde avlanma tekniklerinin geliştirilmesinden önce bölündüklerini gösteren dil verileri arasında ok ve yay için ortak kelimelerin bulunması, bunun yanında deniz avcılığı terimlerinin Eskimo ve Aleutlarda farklı olması gösterilebilir. Eskimo ve Aleutlar deniz avcılığını birbirlerinden bağımsız olarak geliştirmişlerdir.[4]

Sınıflandırma

Diline göre

  1. Aleutlar
  2. Eskimolar
    1. Sirenik Eskimoları
    2. Yupik halkları
      1. Sirenik Yupikleri
      2. Öz Yupik halkları
        1. Sibirya Yupikleri
        2. Naukan Yupikleri
        3. Alaska Yupikleri (Yupikler & Çupikler & Nunivak Çupikleri)
        4. Supikler
    3. İnuit halkları
      1. İnyupikler
      2. İnuitler
        1. Batı Kanada İnuitleri
        2. Doğu Kanada İnuitleri
      3. Grönland İnuitleri

Sirenik Yupiklerinin günümüzde konuşanı kalmayan dilleri diğer Yupik dillerinden belirgin biçimde farklıdır ve bu farklılığa dayanarak Menovşçikov (Меновщиков) [5] gibi kimi uzmanlar Sirenik Yupikçesini Yupik dilleri dışında tutarak Sirenik Eskimocası adı altında Eskimo dillerinin üçüncü ana kolu olarak sınıflandırır.

Kültürüne göre

Alaska yerlileri beş ana kültür grubuna ayrılır ve bunların ilk üçü Eskimo-Aleut halklarıdır:[1]

Kanada'da Yupik kolundan Eskimo bulunmaz, hepsi İnuit kolundandır ve Batı Kanada İnuitçesi (İnuvialuktun) ile Doğu Kanada İnuitçesi (İnuktitut) olmak üzere iki dile ayrılırlar. Batı Kanada İnuitleri kültürel açıdan Mackenzie Deltası İnuitleri, Banks Adası İnuitleri, Bakır İnuitleri ve Netsilik İnuitleri olmak üzere dört kültür grubuna ayrılır. Bakır İnuitleri ve Netsilik İnuitleri Merkezî İnuitler adı altında bir üst grupta toplanırlar. Dilleri Batı Kanada İnuitçesine giren Utkuhiksalik İnuitleri ile dilleri Doğu Kanada İnuitçesine giren Kivalliq ve Aivilik İnuitleri birlikte Rengeyiği İnuitleri (İng. Caribou Inuit) kültür grubunu oluşturur. Doğu Kanada İnuitleri ise, Sallirmiut, Iglulik, Baffinland ve Labrador-Quebec olmak üzere dört kültür grubuna ayrılır.

Dilleri üzerine herhangi bir kayıt yapılmadan 1903 yılında Batılı balina avcılarınca getirilen salgın hastalıklardan yok olan Sallirmiut İnuitlerinin günümüzdeki bütün İnuitlerin atası olan Thule kültüründen önceki Dorset kültürüne ait olduğu düşünülüyor.

Nüfus

Alaska Yerli Dil Merkezine göre Eskimo-Aleut halklarının nüfusu ve anadillerini konuşabilen kişi sayısı:[6]

Halk Etnik nüfus Anadilini konuşabilen kişi sayısı
Aleutlar (Alaska) 2.300 150
Aleutlar (Rusya) 200 5
Supikler (Alaska) 3.500 200
Alaska Yupikleri (Alaska) 25.000 10.400
Sibirya Yupikleri (Alaska) 1.400 1.000
Sibirya Yupikleri (Rusya) 900 300
İnyupikler (Alaska) 15.700 2.144
İnuitler (Kanada) 30.500 24.500
Grönland İnuitleri 47.000 47.000

Eskimo - Aleut dillerinde insan

Eskimo - Aleut dillerindeki "insan" anlamına gelen ve kendilerini adlandırıken de temel aldıkları sözlerin benzerliği:

dil tekil ikil çoğul
Aleutça (Unangan) anĝaĝinax̂ anĝaĝinax anĝaĝinan
Sirenik Yupikçesi йух (bulunmaz) йугый
Sibirya Yupikçesi yuk ? yuit
Naukan Yupikçesi yuk ? ?
Alaska Yupikçesi yuk yuuk yuut (< yuuget)
Nunivak Çupikçesi cuk cuuk cuuget
Supikçe (Alutiiq) suk suuk suuget
İnyupikçe iñuk iñuuk iñuit / iñuich
Batı Kanada İnuitçesi inuk ? ?
Doğu Kanada İnuitçesi inuk inuuk inuit
Grönland İnuitçesi inuk (bulunmaz) inuit

Dip notlar

  1. 1 2 Alaska Native Heritage Center
  2. ↑ Georgy Menovshchikov (1990), Contemporary Studies of the Eskimo-Aleut Languages and Dialects: A Progress Report, Arctic Languages, An Awakening, UNESCO
  3. ↑ Michael E. Krauss (2007), Native languages of Alaska. In: The Vanishing Voices of the Pacific Rim
  4. ↑ Edward J. Vajda, Siberian Yupik (Eskimo)
  5. ↑ Г. А. Меновщиков (1997), Сиреникских эскимосов язык, Языки мира. Палеоазиатские языки. - М., 1997. - С. 81-84 (= Генетически С.э.я. относится к эскимосско-алеутской семье; по всей вероятности, он представляет собой последний сохранившийся осколок третьей ветви эскимосских языков, наряду с юпикской и инуитской. Он характеризуется значительным сходством синтаксиса и отчасти морфологической структуры с языками юпикской группы; вместе с тем, лексика и в какой-то степени фонетика включает значительное число отличающихся элементов. ))
  6. ↑ Alaska Native Language Center : Alaska Native Languages / Population and Speaker Statistics
This article is issued from Vikipedi - version of the 1/15/2016. The text is available under the Creative Commons Attribution/Share Alike but additional terms may apply for the media files.