Gençali, Dinar
| Gençali | |
| — Köy — | |
 |
|
| Ülke |  Türkiye |
|---|---|
| İl | Afyonkarahisar |
| İlçe | Dinar |
| Coğrafi bölge | Ege Bölgesi |
| Nüfus (2000) | |
| - Toplam | 217 |
| Zaman dilimi | UDAZD (+3) |
| İl alan kodu | 0272 |
| İl plaka kodu | |
| Posta kodu | 03400 |
| İnternet sitesi: | |
Gençali, Afyonkarahisar ilinin Dinar ilçesine bağlı bir köydür.
Tarihçe
Gençali Köyü,Kafkasya'dan 1860 yılı (Rumi Takvimi1276) bahar mevsimi başında ayrılmış, aynı yıl deniz yolu ile Osmanlı Devletine göç etmiştir. Köy halkını oluşturan Adiğeler (Çerkesler) göç sırasında aynı yıl, ancak değişik kafile ve değişik tarihler de ayrılarak gelmiştir. Köy halkını meydana getiren Adiğe boyunun bir sülalesi Abzeh,diğer sülalerinin tamamı Şapsığ'dır. Abzeh sülalesinden devam eden nesilleri kalmamıştır. Şuan köyün tamamı Şapsığ'dır.Halen Şapsığce dili konuşulmaktadır. Dinar-Denizli karayolu üzerindedir.Dinar'a 10 Km.dir.
Kültür
GENÇALİ KÖYÜ HALKININ KÜLTÜR YAPISI
Gençali Köyünüde yaşayan halkın halen için bulunduğu ve eskiden uygulayıp şimdi terk ettiği ve sonradan edindiği kültür yapısıyla geleneklerini açıklamaya çalışacağım. a. Adiğe ( Çerkes ) Kültürü b. Türk Kültürü olmak üzere iki ana başlıktan meydana gelmektedir.
a. Adiğe Kültürü
Gençali Köyü halkının Adiğe kültürünün M.Ö.15-25 yıllarına dayandığını Merhum Yazar General İsmail BERKOK'un Tarihte Kafkasya isimli kitabını okuduğumuzda ve köyümüzde 19 ncu yüzyıllarda yaşayan merhum Hacı Rıza YILDIRIM, İbrahim BİL- GİÇ,İsmail PEKER, Zahret PEKER ve İzzet GÜLKAYA gibi değerli büyüklerimizin ölmeden önceki yaşamlarında gördükleri, duydukları ve bizzat yaşadıklarını kendi çevrelerine öğretmişler ve aktarmışlardır. Ben de araştırdığım bu bilgiler ışığında, siz okuyucularıma yazıyorum.
Bireysel ve toplumsal Gelenekleri: Kafkasya'dan geldikleri tarihten itibaren birey- sel ve toplumsal ilişkilerinden örnekler vererek anlatmak istiyorum. Toplumda yaşlı insanlara fevkalade itibar edilir. Hatırı sayılır. Küçükler kendinden büyük yaşlılarla muhatap olacaklarsa, önce kılık kıyafetini düzeltir. Giydiği ceket ve hırka gibi kostüm- lebinin düğmelerini ilikler, konuşmak için izin alır. Hatta konuşacağı yaşlının yanında bir başka daha yaşlı veya misafir var ise, önce misafirden, misafir yoksa, yanında bulunan yaşlıdan yaşlı yoksa, yaşlının kendisinden izin alınırdı.Yaşlı ile konuşma kısa, aaçık ve alçak sesle olmalıdır. Bağırarak ve izinsiz konuşmak çok ayıp sayılırdı. Konu- şacağınız yaşlı az işitiyor veya hiç işitmiyor ise, kendi için işaretle bir vekil gösterirdi. İşaret edilenle görüşme yapılır. Daha sonra vekil de yaşlıyı bilgilendirirdi. Yaşlıyla gö- rüşmeler bittiğinde, yüzünüz yaşlıya dönük vaziyette,geriye doğru birkaç adım gidilir. Daha sonra sırt dönülerek yürünürdü. Diğer türlü ayrılmak çok ayıp karşılanırdı. Büyükler kapalı bir mekâna girmeden önce bir iki öksürür ve bir süre bekler on - dan sonra içeri girer. Hiçbir yaşlı kendisine ait mekâna olsun ya da olmasın kapalı mekâna birden girmezdi. Çünkü kendiden genç olanların toparlanmasını ve uygun ortamın oluşmasını beklerdi. Küçükler de kapalı mekâna girişte ses vererek, kapıyı çalarak içeri girerlerdi. Küçükler büyüklerin yanında bacak bacağa atıp oturamazlar,yüksek sesle konu- şamazlar, herhangi bir şey çiğneyemezler,şarkı söyleyemezler ve izinsiz oturamazlar. Büyüklerde bunu bildikleri için küçüklerin yanında uzun süre oturmazlar ve küçükleri rahatsız etmezlerdi. Bu davranış biçim bay-bayan tüm kesimde uygulanır. Bundan dolayı çerkeslerde en yaşlısından en küçüğüne kadar herkesin yeri ve davranış biçimi bellidir.Hiçbir ak- saklık olmazdı. En yaşlı bay kadar en yaşlı bayan da otorite sahibidir. Erkek ve Kadın ayrımı ya - pılmaksızın saygı gösterilirdi. Çerkes toplumunda yaşlılar bilgedir. Onlar her şeyin en doğrusunu bilir ve en adil şekilde hareket edeceğini inanır ve itaat ederlerdi. Bir bayan yaşı ne olursa olsun bir delikanlı erkeğin önünden geçmez. Bir erkek
Gençali KÖYÜ ( Nibjiçealiy ÇİLE )
yaşı ne olursa olsun bir bayana kötü davranmaz. Bayanı taciz etmez, ona laf atmaz ve arkasından ıslık çalmaz bu ve benzeri davranışlarda bulunmak çok ayıp sayılırdı. Bu davranışları da zaten çerkes toplumunda görmeniz mümkün değildir. Bir delikanlı kendi önünü kesmeyen yaşlıya hürmet eder. Halını hatırını sorar.Taşıdığı herhangi bir şeyi var ise gideceği yere kadar taşırdı.Küçük bir erkek kendinden bir kaç yaş büyük ise yolunu bekler.Selamlaşırlar. Daha sonra yoluna devam ederdi. Küçükler hiçbir zaman kendinden büyüklerin yanında ne sigara ne de içki içerdi. Akrabası olup olmaması hiç önemli değildi. Bu da bir nevi saygıydı. Sigara içen biri kendinden büyük birini görür görmez ya söndürürdü, ya da saklardı. Büyüklerde bu- nu bildikleri için kendilerinden küçüklerin yanına yaklaştıklarında mutlaka sesli bir davranış biçimi olurdu. Büyük küçük herkes topluma giriş ve çıkışlarda dikkat ederdi. Girişte selam verir. Çıkışta da vedalaşırdı. Ev aile ortamı veya herhangi sebepten dolayı yapılan kapalı mekân topluluklarında kapı çalınır, giriş sağ ayakla ve selam vererek, çıkış ise veda- laşarak ve sol ayakla yapılırdı.Giren kişinin yaşına göre odadaki toplulukta yerini alır. En yaşlı ise baş köşeye, en gençleri ise kapı dibine otururdu. Odaya girenin selam- lamasıyla birlikte odada oturanların tamamı ayağa kalkarak saygı gösterirler ve her yaştaki kişi kendine uygun olan yeri bilir ve oraya otururdu. Aynı mekândan biri ayrılı- yorsa, tekrar ayağı kalkılır. Ayakta uğurlanır. Daha sonra tekrar oturulurdu. Toplumun nezaket kurallarındaki bu uygulama kimseye zor gelmezdi. Çünkü karşılıklı sevgi ve saygı muhabbeti vardı.Halen de var. İnşallah var olmaya da devam edecektir. Aile ortamında en yaşlı erkek aile reisidir. Bütün maddi manevi konular buradan organize edilir. Sorunlar aile reisi durumundaki kişi tarafından çözülür. Reisin baş danışmanı kendi eşidir. Eşi yoksa kendinden sonra gelen yaşlı her kim ise veya sü- laleden ve kendi yaşına yakın kişilerle birlikte hareket ederek meseleleri gizlilik için de çözer. Gençali Köyü aile toplumunda lider annedir. Baba kararlarını demokratik yollarla eşi ve çocuklarıyla paylaşarak hareket eder. Ben bu ailenin reisiyim benim dediğim olacaktır. Şeklinde radikal kararlar olmaz.Önemli kararlar bütün aile birlikte ve hatta bütün sülale ile birlikte verilir. Bu şekildeki bir karar aile fertlerinden birini doğrudan ilgilendiren bir husus olduğunda uygulanır. Diğer türlü hareket etmek ayıp- tır. Adiğe geleneğine uymaz. Bu nedenle çok önemli bir karara örnek verecek olur- sak kız almak ve kız vermek gibi konular meydana geldiğinde bu husus uygulanmak- tadır. Bu konuyu düğün gelenekleri bahsinde geniş şekilde anlatacağım. Gençali Köyü toplumunda anne şefkat, baba otoritedir. Bu düzen değişmez bir ku- raldır. Çocuğu anne doğurur, baba ihtiyaçlarını karşılar, hala,amca,teyze ve toplumun diğer fertleri ile komşular ve de köy halkı terbiye eder. Çerkes geleneklerinin tama- mını harfiyen herkes üzerine düşeni ve gördüğü hataları yalnızken birebir anlatarak uygulatarak öğretir. Bu konuda hiçbir anne ve baba rahatsızlık duymaz bilakis me- mun olur ve teşekkür ederdi. Küçükler kendinden birkaç yaş büyüklerle herhangi bir yere gidiyorsa, büyüklerin üç adım sol yan gerisinde yürürdü. Kendinden büyük bir kimse ile yan yana dahi yü- rümek ayıptı. Ancak kendi yaşıtı olan kimselerle yan yana yürüyebilirdi. Birlikte yürü- yecek kimsenin akrabası olup olmaması değil, yalnızca yaşlı olması önemlidir. Bu nedenle küçük, büyükle yan yana yürüyemezdi. Köy Kahvehanesinde küçüklerle büyükler bir arada oturmaz. Mutlaka arada bir paravan kullanılır. Sebebi bellidir. Büyüklere olan saygıdan ve küçüklerinde kahve-
Gençali KÖYÜ ( Nibjiçealiy ÇİLE )
hane ortamında daha rahat hareket etmelerini sağlamaktır. Eğer böyle bir bölünme yok ise, küçüklerin olduğu yere yaşlılar girmez. Yaşlıların olduğu yerede küçükler gir- mezdi. O halde bu iki kesim kahvehaneye nasıl giderdi. Bu yeri nasıl müşterek kul- lanırlardı.Yaşlılar; gündüz sabahtan itibaren öğlenden sonraya kadar, akşam ile yat- sı namaz arası. Gençler (Küçükler) de öğlen ve akşam arası, akşama ve yatsı namazından sonra gece yarısına kadar kahvehaneyi ayrı kullanırlardı. Kahvehaneye giriş ve çıkışlarda mutlaka ceket düğmeleri iliklenir. Selam vererek girer, vedalaşa- rak çıkardı.Bu gelenek halen devam etmektedir. Halkla ilgili konularda burada topla- tı yapılır. Karalar burada alınır. Toplantıya katılması gereken büyük küçük kendini ilgi- lendiren kişiler katılır. Herkes yaşını geregi olan yerde yerini alır. Toplantının açlış ko- nuşmasını o toplantının en yaşlısının açılış konuşması ile başlar. Konuşulacak konul- rın bitiminde aynı yaşlı toplantı kapanış konuşmasını yaparak toplantı biter. Toplantı sonunda toplantıya katılanlar birbirleriyle vedalaşarak dağılırlar.Toplantılarda toplan- tıyı yönlendiren ve idare eden kişi veya kişilere Thamete denir. Thamete; Gün gör- müş ve geçirmiş, bilgili, kültürlü, geleceği iyi görebilen, konuşma diksiyonu düzgün ikna kabiliyeti yüksek ve becerikli kişilerden olur. Thamete halk oyu ile seçilmez. Halkın arasında iken yaptığı iyi işlerle, ortam ve zaman içinde kendilğinden ortaya çıkar. Halkta bunu benimser ve herkesce takdir edilir duruma geldiğinde Thamete olabilir. Yoksa her önüne gelen thamete olamaz.
Coğrafya
Afyonkarahisar iline 123 km, Dinar ilçesine 13 km uzaklıktadır.
İklim
Köyün iklimi, karasal iklim etki alanı içerisindedir.
Nüfus
| Yıllara göre köy nüfus verileri | |
|---|---|
| 2007 | |
| 2000 | 217 |
| 1997 | 202 |
Ekonomi
Köyün ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalıdır.
Altyapı bilgileri
Köyde, ilköğretim okulu yoktur fakat taşımalı eğitimden yararlanılmaktadır. Köyün içme suyu şebekesi ve kanalizasyon şebekesi vardır. PTT şubesi yoktur. Sağlık ocağı vardır ancak sağlık evi yoktur. Köye ulaşımı sağlayan yol asfalt olup köyde elektrik ve sabit telefon vardır.