Gutiler
Gutiler (Guti, Qurti) Zagros Dağlarında yaşayan antik halk. Gutiler hakkında Sümerler, Babiller ve uzun yıllar sonra Asurlular birbirleriyle çelişmeden, Zagros dağlarının Orta ve Kuzey bölgelerinde Guti ya da Qurti adında halkın yaşadiği ve ülkelerine de Gu-ti-um dendiğini yazmışlardır.[1] Sümerler (M.Ö.3.binyıl), Babiller (M.Ö.2.binyıl), Asurlular (M.Ö.1.binyıl) bu bilgiyi kayda geçmişledir.
Gutiler (Sümerce: Gu-ti-um)[2] M.Ö 3.binyılda Akkad İmparatorluğunu yıktılar (M.Ö 2154 yılı). Ardından Zagros Dağlarından inerek Kuzey Mezopotamyada bir kaç kuşak Sümer Hanedanliğina krallık yaptılar. Sümer tabletlerinde Gutiler'in, Zagros dağlarında yaşayan (Babil içinde Elam'ın kuzeyinde günümüz Irak ve İran'ın kesiştiği yerde) barbar bir halk oldukları yazılmıştır. Gutiler, Akkad'ı yıktıktan sonra Sümerliler'e hükmediyorlar ve bu sebeple Sümerler tarafından Sümer Kralları Listesi'ne yazılıyorlar.[3] Uruk'ta vali olan ve daha sonra Gutiler'e karşı isyan başlatan Utu-Hengal tarafından son Guti kralı Tirigan mağlup edilerek Guti hükümdarlığına son veriliyor. İncil bilimcilerine göre Guti halkı Tanah'ta "Koa" ('Qoa) olarak geçiyor. Hezekiel Kitabı'nda ise "Koa" Filistin'in düşmanı olarak geçmektedir.[4] Gutiler'in modern Kürtler'in ataları olduğu da düşünülmektedir.[5].
Guti-Akkad çatışmaları
M.Ö.3.binyılın sonlarına doğru Gutiler, birçok şehir-devletini siyasal olarak birleştirmeyi başardılar ve Mezopotamya'dan dışa doğru şiddetli bir fetih hareketine girdiler. Sümer ve Akkad'da (M.Ö.2250 ile 2120 yılları arasında) hüküm süren yeni bir yönetici hanedanlık kurdular.Gutiler tarafından yapılan fetihler arasında, hakkında tarihsel kayıtlar bulunanlar yalnızca ovalık Akadia ve Sümer ülkesidir. Akkad Kralı Naram Sin (M.Ö.2291-2255) Gutiler hakkında şunları yazar: "...onlar dağların arasında büyüdüler, güçlendiler, boy pos kazandılar..."[6] Akkad kralı Naram-Sin, Zagros'lu Guti ve Lulu klanlarını bir tehdit olarak görüyordu. Nitekim bu iki klan aynı dili konuşan aynı ataya sahip iki dağ aşiretiydi.[7] Naram-Sin önderliğinde Akkad, Lolo(veya Lullubi) ve Gutiler'e saldırmaya başladı ve bu iki klandan çok fazla kişiyi öldürdü. Bunu bir başarı olarak gören Naram-Sin başarısını duvar kabartmalarıyla ölümsüzleştirdi. Naram-Sin'in ölümünden 5 yıl sonra taht kavgasına tutulmuş Akkad'ı Zagroslar'dan inerek yıktılar.[8]
Sümerlerin Guti Hanedanlığı
Akkad ile Gutiler arasındaki çatişmali ortam zamanla Zagros Dağlarından sıyrılıp şehirlere indi. Gutiler'in vur-kaç tekniği ile zamanla önce Akkad'ın gücünü zayıflatırken bununla birlikte Sümer'de ekonomi çökmekteydi. Çünkü saldırılılardan ötürü tarım yapılamaz oldu. Bunun sonucunda kıtlık meydana geldi. Gutiler sonunda Akkad'ı istila etti. Akkad istilasından hemen sonra Elam'a yönelip kralları Kutik-İnshushinak'nın hükümdarlığında istila ettiler (M.Ö 2240-2220).[9] Gutiler'de çağdaşları Akkadlılar'ın yaptiği gibi fethettikleri yerlere yazılı heykeller diktiler. Bir tanesinin üzerinde "Guti kralliği, dört kralliğin kralı" yazılmaktaydı, dört krallık: Sümer, Akkad, Elam ve Guti. Babil Tarih Kronolojisi'ne göre Gutiler 1500 yıl Mezopotamya'ya etki etti.Asur kralı Shalmaneser, Mitanniler'e sefer düzenlemiş ve Mitanniler'i yıkmıştır ve Mitanniler'e karşı zaferini Gutiler'e karşı zafer olarak kabul etmiş ve demiştir ki; "Ararat sınırından Tur Âbidin'e kadar bu ülke içinde su gibi Guti kanı aktı".[10]
Guti halkının fiziksel özellikleri
Asurolog Sir Henry Hoyle Howorth, Asurolog Theophilus Pinches, Arkeolog Leonard Wooley, Asurolog İgnace Gelb gibi alanlarında başarılı bilim adamlarının, Guti halkının soluk tenli ve sarışın olduklarına dair iddiada hemfikir olmuşlardır.[12][13][14][15] Ünlü Asurolog Julius Oppert'e göre bazi tabletlerde namrum veya namrûtum kelimeleri "açık tenli" anlamına geliyordu nitekim bu tabletlerde o iki kelimenin Guti ve Subartu'lu köleler için kullanıldığnı iddia etmektedir.[16][17]
Ancak bu iddiaları reddedenlerde oldu,Yahudi-Amerikalı arkeolog Ephraim Avigdor Spesier "namrum" kelimesinin "açık tenli" anlamına geldiği iddiasini reddetmiştir.
Modern Gutiler hakkında iddialar
Bilim insanlarının genel görüşü Gutilerin modern Kürtler'in ataları olduğudur.[18][19][20][21][22][23][24][25][26][27][28][29] Mehrad izady "Kürtler Bir El Kitabı" kitabında Gutiler'in modern Girdi aşireti olduklarını ve son kral Tirigan isminin yine Kürt aşireti olan Tirikan'larla ilişkilendirmektedir[23]
Genel görüş Kürt oldukları yönünde olsa da reddedenlerde çıkmıştır. Asurolog Julius Oppert, Ptolemy'e dayandırarak Gutileri isim benzerliğinden olsa gerek Gotlar'la ilişkilendirmiştir. Ancak, iddiayı destekleyecek yeteri bilgi olmadiğindan ötürü bu iddia kabul görmemiştir.
Guti kralları listesi
Sümer Kralları Listesi'nde adı geçen Guti kralları ve kronolojisi.
| Hükümdar Adı | Hükmettiği Yıllar (M.Ö) |
| Erridupizir | 2141-2138 |
| Nibia veya İmta | 2138-2135 |
| İnkishus | 2135-2129 |
| Sarlagab | 2129-2126 |
| Shulme | 2126-2120 |
| Elulmesh veya Silulumesh | 2120-2114 |
| İnimabakesh | 2114-2109 |
| İgeshaush veya İgeaus | 2109-2103 |
| Yarlagab veya Yarlaqaba | 2103-2088 |
| İbate | 2088-2085 |
| Yarlagandab veya Yarla | 2085-2082 |
| Kurum | 2082-2081 |
| Apilkin veya Habilkin | 2081-2078 |
| Le-erabum | 2078-2076 |
| İrarum | 2076-2074 |
| İbranum | 2074-2073 |
| Hablum | 2073-2071 |
| Puzur-Suen | 2071-2064 |
| Yarlaganda | 2064-2057 |
| Si-um veya Siu | 2057-2050 |
| Tirigan | 2050-2050 |
Kaynakça
- ↑ Egon von Eickstadt,Türkler Kürtler İranlılar,sayfa 57
- ↑ Sumer King List ( ETCSL. The Sumerian King List. Accessed 19 Dec 2010.)
- ↑ Eller, Jack David. Kürt tarihi ve Kürt kimliği. sayfa 153
- ↑ -See, for example, J. D. Douglas & Merrill C. Tenney, 2011, Zondervan Illustrated Bible Dictionary (3rd ed.), HarperCollins, p. 1897.
- ↑ Kurds/History. s. 382. https://books.google.com/books?id=stl97FdyRswC&pg=PA380&dq=kurds+guti&hl=tr&sa=X&ei=8BayUeKSOMWohAfTi4GoDQ&ved=0CF8Q6AEwCDgK#v=onepage&q=kurds%20guti&f=false.Afrika ve Ortadoğu halkları ansiklopedisi (Kürt tarihi/Sayfa.382)
- ↑ Mehrdad İzady,Kürtler Bir El Kitabı (Sayfa,73)
- ↑ Egon von Eickstedt,(Türkler-Kürtler ve İranlılar,Peri yayınları)
- ↑ Bahar, Hasan (2014). Eskiçağ Uygarlıkları. Konya: Kömen Yayınları. s.44-46. ISBN 9789756527627. Erişim tarihi: 2 Nisan 2016
- ↑ Martin Sicker, İslamiye öncesi Ortadoğu sayfa.19 Yıl:2000
- ↑ Mehmet Emin Zeki Beg,Kürtler ve Kürdistan.Nubihar yayınları
- ↑ Egon von Eickstedt, "Türkler,Kürtler,İranlılar" Peri yayınları sa.60
- ↑ Erken Dönem Babil Tarihi ", Henry H. Howorth Vol.16, No.61 (OCAK.1901), Sayfa:32
- ↑ The Old Testament in the Light of the Historical Records and Legends of Assyria and Babylonia, Theophilus Goldridge Pinches, Kessinger Publishing, 2005 (reprint), p. 158
- ↑ Sümerler, Leonard Woolley,1929, Sayfa.5.
- ↑ Hurrians and Subarians, Studies in Ancient Oriental Civilization, Gelb, 1944, p.88
- ↑ Gelb, 1944, p. 43
- ↑ Gelb, 1944, p. 88 - further translates a tablet passage as "a light (-coloured) slave girl who is pleasing to your eye.
- ↑ "Art and Archaelogy".
- ↑ "Ortadoğu ve Afrika halkları ansiklopedisi".
- ↑ "How to Get Out of Iraq with Integrity".
- ↑ Büyük Sovyet Ansiklopedisi, 7. cilt,sf 498
- ↑ Central Asiatic Journal, 12-13. ciltler,sf 64
- 1 2 Mehrdad İzady,Kürtler Doz yayınları
- ↑ Thomas Bois,Kürtler
- ↑ V.Minorsky Kürtler
- ↑ D.N Mac Kenzie ,Kürtler
- ↑ Senar Turgut,Mezopotamya'da Kürt Uygarlık Tarihi,Sayfa 31
- ↑ Tori,Tarihselden Güncele Kürt Gerçeği Sorun yayınları
- ↑ Egon von Eickstedt,Türkler,Kürtler İranlılar,Peri yayınları