Hamzalı, Şefaatli
Hamzalı | |
— Köy — | |
Ülke | Türkiye |
---|---|
İl | Yozgat |
İlçe | Şefaatli |
Coğrafi bölge | İç Anadolu Bölgesi |
Nüfus (2010 Maps, Weather, Videos, and Airports for Hamzali, TurkeyXGG0XEXEXEXE0CVB) | |
- Toplam | 78 |
Zaman dilimi | UDAZD (+3) |
İl alan kodu | 0354 |
İl plaka kodu | |
Posta kodu | 66800 |
İnternet sitesi: |
Hamzalı, Yozgat ilinin Şefaatli ilçesine bağlı bir köydür.
Tarihçe
Hamzalı Köyü; Celali isyanlarından önce, şimdiki oturum yerinin 2 km. batısındaki Örençeşme - virançeşme, mevkiinde kurulu iken, Celali isyanlarından sonra, yukarı kanağın uzantısı olan, karasu-kanak çayı kenarına taşınmıştır. Hamzalı Köyü halkı Oğuz boyundan, Mamalu Türkmenlerinin, Ağçalu oymağındandırlar.
Kültür
Kültür kavramı; vikipedi maddesinde : Tarihsel, toplumsal gelişme süreci içinde yaratılan bütün maddi ve manevi değerler ile bunları yaratmada, sonraki nesillere iletmede kullanılan, insanın doğal ve toplumsal çevresine egemenliğinin ölçüsünü gösteren araçların bütünü ..İnsana ilişkin bir kavram olarak kültür, tarih içerisinde yaratılan bir anlam ve önem sistemidir. Bir grup insanın bireysel ve toplu yaşamlarını anlamada, düzenlemede ve yapılandırmada kullandıkları bir inançlar ve adetler sistemi.. ve ..Sosyolojik olarak, kültür bizi saran, insanlardan öğrendiğimiz toplumsal miras… ihtiyaçları doğrultusunda edindiği bilgi, dili, davranışları ve maddi üretim ve tüketim aletleri kültürün yaratılmasında birinci aşama olarak karşımıza çıkar. İkinci aşamada ise insan alıcı konumdan çıkar ve üretmeye başlar; yani yaşadığı çevreye etkin ve aktif bir güç olarak katılır..denmektedir. Folklor ise; bir ülkede veya bölgede yaşayan halkın kültür ürünlerini, sözlü edebiyatını, geleneklerini, törelerini, inançlarını, mutfağını, müziğini, oyunlarını, halk hekimliğini inceleyerek bunların birbirleriyle ilişkilerini belirten, kaynak, evrim, yayılım, değişim, etkileşim vb. sorunlarını çözmeye, sonuç, kural, kuram ve yasaları bulmaya çalışan bilim dalı olarak ifade edilmektedir. İşte tüm bu tarifler içerisinde Hamzalı köyünün kültürü ve folkloru, ufak tefek farklılıklar göstermesine rağmen, sosyal yapısı, şive ve sözcükleri, giyim kuşamları, yemekleri, gelenek ve töreleri vb. gibi, genel kültürü itibariyle Türkmenlerin yaşam ve davranış yapılarıyla aynıdır. Bu çerçeve içerisinde incelediğimizde,Hamzalının kültürü şöyledir :
Mahalli Sözcük ve Söyleyişleri
Hamzalı köyünde günlük yaşantıda kullanılan bir kısım kelime ve sözcükler aşağıdadır. Bu kelime ve sözcükler dışında, daha fazlaca kelime ve sözcükler, ile Tarım ve İş kültürleriyle ilgili kelime ve sözcükler de bulunmaktadır. Ancak çok daha fazla yer kaplamaması açısından sadece aşağıdaki kelimeler örneklendirilmiştir. Hamzalı halkı sözcük ve kelimeleri söylerken, bazı kelime ve sözcükleri genizden gelen Arapça خhı, حha Türkçe: k-ka birleşimindeki bir ses ve şive ile söylerler. Ayrıca bazı kelimelerin harflerini de eksik olarak kullanırlar. Örneğin : gelek, gidek, yapahg, geliyom gidiyom, yapıyom vb. şekilde şive ve söyleyişle konuşurlar.
Mahalli Sözcük ve Söyleyişleri | |
---|---|
Böğür: | Herhangi bir şeyin yan tarafı, örneğin; Böğrüm ağrıyo derler. |
Böğür-Böğürmek: | Yüksek ses çıkartarak bağırmak örneğin; inek böğrüyo derler. |
Masimek-Masimemek: | Önemsemek veya, önemsememek örneğin; bahg hele, şu beni masimedi derler. |
Örklemek: | Kazığa bağlamak, örneğin; şu danayı örkle de gaçmasın derler. |
Neşaal: | Niçin, niye, neden, nezaman, nasıl anlamında kullanırlar. örneğin; neşaal geldin, neşaal olmuş derler. |
Ödalden gelmek: | Duymamış görmemiş, gibi davranmak. örneğin; ayşeye seslendim de ödalden geldi derler. |
Ütmek: | Karşı tarafın bir şeyini almak kazanmak, örneğin; oyunda ahmetin parasını üttüm derler. |
Malamat olmak: | Rezil rüsvah olmak, örneğin; fatmaya ayakkabı vermedim diye düğünde beni malamat etti derler. |
Sumsa-Sumsalamak: | Tokat atmak, tokatlamak, örneğin; mehmeti iyce sumsaladım derler. |
Pis sıracalı: | Kötü, kirli, işe yaramaz-beceriksiz şahıs, kişi anlamında, örneğin; Benim yolumu kesti pis sıracalı derler. |
Baba çıhgasıca: | Hor görmek, kötülemek bir nevi beddua etmek örneğin; baba çıhgasıca beni döödü derler. |
İlletli kereat: | Pis, kötü, hastalıklı kişi örneğin; Kendine bakmıyo da bi de bana laf sölüyo illetli kereat derler. |
Gobel-Ganara: | Şişman çocuk- doymaz, doymayan kimse, örneğin; Şu gobel ne ganara yiyo, yiyo doymuyo derler. |
Başa Kahgmak: | Başa Kakmak, örneğin; fatmayla döğüşdük de verdiği yemeniyi başıma kahgdı, derler. |
Dölek olmak: | Güvenilir dürüst olmak anlamında kullanılır. örneğin; Ali çok dölek biri derler. |
Siftinmek: | Isteksiz olarak yemek yemeye çalışan daha doğrusu yermiş gibi yapan kimse için söylenir. örneğin; Temel yemeğini yemiyo sadece siftinip duruyo derler. |
Ellami: | Öyle mi, her hâlde anlamında kullanırlar. örneğin; Şevket, Angaraya yarin gidiyo ellami diye sorarlar. |
Sinine gıran giresice: | Soyu, sopu, mezarının yok olması için söylenen bir nevi beddua. örneğin; sinine gıran giresice benim çocuğumu döömüş derler. |
Gelenekleri
Hamzalı köyü; halkının bazı örf, âdet ve gelenekleri Örneğin şöyledir :
- Ev halkı yemek zamanı, sofra başına toplanarak, yemeği aynı tabaktan birlikte yerler. Yemek yerken evin büyüğü yemeğe uzanmadan diğerleri yemeğe uzanamaz
- Yaşça küçükler, evde o evin büyüğü ile köydeki büyüklerin yanında otururken ayakları uzatarak oturamazlar. Ayaklarını uzatarak otururlarsa bu bir saygısızlık sayılır
- Oğlu ve gelini, baba ve annenin yanında çocuklarını sevemezler.
- Küçükler büyüklerin ellerini öper, alınlarına koyarak saygılarını gösterilir.
- Kadınlar hoş geldin yaparken, karşısındakinin elini tutmadan o kişiye elini uzatıp hoş geldin der ve arkasından elini kalbine ve anlına götürerek saygı ve hoşnutluğunu gösterir.
- Kadınlar giderken, bir erkekle karşılaştıkları zaman, o erkek oradan geçmeden kadın onun önünden geçmez. Genellikle bu durum evli ve yetişkinler de görülür.
- Erkekler, evlenmek istediklerinde, bu isteklerini, babaya değil anneye söylerler veya evlenmek isteğini değişik şekillerde ima ederler. Örneğin: yorgan ayağıma kısa geliyor gibi değişlerle evlenmek istediklerini anlatmaya çalışırlar.
- Baba, anne ve büyüklerin yanında sigara içilmez
- Köydeki, düğün veya nişanı duyurmak için erkek evince, bir kadın, kâhya olarak seçilir ve seçilen kişi (okuntu) denen, şeker, leblebi veya yiyecek gibi diğer değişik şeyler vererek aileleri düğün veye nişana davet ederler.
- Düğün Cuma günü başlar, Pazar günü sona erer.
- Gelininin eşyası, erkek evine götürülürken, çeyiz sandığına biri oturur, o kişiye para verilmedikçe sandık teslim edilmez. Ayrıca çeyiz taşınırken gelinin aynasını da biri götürür, götüren kişiye de para verilir. Ayna kırılırsa evliliğin kötü gideceğine inanılır.
- Düğünlerde erkek evine Türk bayrağı, kız evine ayyıldızlı beyaz bayrak asılır. Erkek evine asılan bayrak direğinin tepesine elma konur. Düğün bittikten sonra, direkteki elma köyün bekârları tarafında taşlanır, o elmayı kim vurup yere düşürürse, düşüren bekâr, evlenme sırasının kendisine geldiğine ve en kısa zamanda evleneceğine inanır.
- Düğün bitiminden on gün sonra damat ve gelin kız evine el öpmeye gider.
- Doğum yapan kadın hasta yatağında 12 gün yatar ve başında bir kadın bekler. Bekleme nedeni loğusa kadına al basmasın diyedir. Al basması: Loğusa kadının sinir yapısının bozularak, gerçek olmayan kurgusal görüntüler göreceğine inanılır.
- Çocukların ağlamasını kesmek için sus bak Gonculus geliyor yoksa seni öldürür ağlama diye, insanüstü kurgusal bir varlıkla onları korkutup, susmalarını sağlamaya çalışırlar.
- Gece; gömleksiz ve atletsiz dışarı çıkılmaz, çünkü çın çarpar, vücuduna çın yapışır diye inanırlar.
Köy halkının bu türlü örf, adet ve gelenekleri hayli fazla olup bir kısmı bu şekilde örneklendirilmiştir
Yemekleri
Diğer genel yemeklerle beraber, Köye has yemek çeşitleri de bulunmaktadır. Bu yemek çeşitlerinden bazıları şöyledir:
Yemekleri | Kabak çiçeği dolması, Erişte, Ayran aşı, Düğürcük aşı, Ekmek aşı, Ufah aşı, Kesme aşı, Arabaşı, Eşgili, Pelize, Cılbır, Borana, Topalah, Bulama çorbası, Un çorbası, Oymaç, Madımalak ve Kuşkuşu yemeği |
Bu yemekler yanında ayrıca; kömbe ekmeyi, işli ekmek, yufka ekmeği, nevzile çöreği, katmer vb. gibi köye özel yiyecekler de vardır.
Folkloru
Hamzalı Köyünde’ki kadın ve erkeklerin kendilerine has giysileri mevcuttur. Kadınlar üzerlerine fistan denen geniş bir giysi giyerler, başlarını, bürüngeç denen seyrek dokulu ve kenarları nakışlı ve oyalı bir çeşit beyaz yemeni ile kapatırlar. Bazıları da tuman denen geniş bir giysi de giyer. Erkekler, normal pantolon, çeket, cemeden, işlik, köynek ve kışları ise sako, giyerler. Bazıları başlarına kasket veya baş terliği takar ve bellerine sargısı da bağladıkları olur. Köyde oynanan; çocuk, genç ve yetişkin oyunlarından bazıları şöyledir:
Çocuk Oyunları | Ayaktaşı, Topaç, Saklan pertek, Kartopu, Bilye, İp atlama, Top sayma, Yumurta tokuşturma, Körebe. |
Genç ve Yetişkin Erkek Oyunları | Halay, Aşık oyunu, Uzun eşek, Sülenke, Köse, Sinsin, Dalya, Çelik, Vatan duzlu, Birdir bir, Güvercin taklası, Çüş bindi, Dokuz taş, aya maymun. |
Kadın Oyunları | Allılar, Babbili, Çekirge, Hoynari, Temirağa, Develi. |
Birde Çocuklar, çalının dikenlerine çiğdemleri batırıp, bulgur verenin kızı olsun, yağ verenin oğlu olsun diye, topluca bağırarak köydeki evleri gezer, bulgur, yağ, yumurta vb. gibi yiyecekleri toplayarak, onları pişirip yerler ve böylece bir çeşit oyun oynamış olurlar. Ayrıca, Hamzalı da yetişmiş ve piyasada yayınlanmış şiir kitapları olan şu ve şu ile şu ozan ve şairler de bulunmaktadır.
Coğrafya
Hamzalı Köyü: tarihi araştırmalarda da adı geçen, ve şefaatli ilçesinde, delice çayına karışarak Kızılırmağa dökülen karasu-kanak çayı-deresi kenarında kuruludur. Karasu çayı üzerinde bulunan tek kayda değer köprü Hamzalı köyündedir ve asfalt yol bu köprü, üzerinden geçmektedir. Bu köprü aynı zamanda; Çaydoğan, Temlik, Tahiroğlu, Sarıkent, Kuzayca, Kabakini, Karasenir, Karahasanlı, Kozaklı gibi çevre Köy ve Beldeler, ile İlçelere geçit verirken, Şefaatli-Kayseri arası seyahati de bu karayolu sağlamaktadır. Ankara-Kayseri arası Demiryolu Köy içerisinden geçmektedir. Hamzalı-Yozgat arası mesafe 60 km, Hamzalı-şefaatli arası mesafe 7 km. Hamzalı-Karahasanlı arası mesafe 21 km. Hamzalı-Kozaklı arası mesafe 37 km. Hamzalı-Kayseri mesafe ise 135 km.dir. Hamzalı Köyü deniz seviyesinden 941 m. yüksekliğindedir.
Hamzalı Köyünün Koordinatları
|
---|
Vaziyetindedir. Arazi yapısı ve yüzey şekilleri dalgalı düzlüklerden oluşmaktadır. Kayda değer yükseltiler bulunmamaktadır. Resmi kurumlardan alınan bilgilere göre Köyün 2009 yılı itibariyle toplam arazi miktarı: 9980 dekardır. Bu Arazinin yaklaşık %83 ekilip dikilebilir alanı kapsamaktadır. Toplam arazi miktarı içerisinde 59 dekarlık bağ.bahçe alanı ile 1183 dekarlık köy mer’a alanı ve Köy tüzel kişiliğine ait yaklaşık 500 dekarlık bir mer’a alanı da bulunmaktadır. Ekilip dikilebilir alanların toprak yapısı killi.tınlı.kumlu, killi.kumlu.humuslu yapıdadır. Hamzalı Köyünün değişik yönlerinde bulunan çevre köyler ve bu yönlerdeki arazi mevkii isimleri:
Hamzalı Köyüne göre yön | Çevre Köyler | Arazi Mevkii İsimleri |
Doğusunda | konaklı ve Karalar Köyleri | çoraklık, gökgöl, pınarözü, ulubel, kumbel, karalar yolu, konakaltı, köyönü, köseli |
Güney Doğusuda | Tahiroğlu Köyü | hançerli,bozbel,samanlık deresi,tepeköseli |
Batısında | Gülistan, Bağyazı Köyleri | atyaylası, örençeşme, karaçalı |
Kuzey Batısında | Kazlıuşağı Köyü | dolamaç, hanyeri |
Güneyinde | Çaydoğan, Temlik Köyleri | bıcak, ada, zahmarınınağzı, kızılyar, çirçir, çildir, tilki deliği, ârek, boztoprak, |
Kuzeyinde | Şefaatli İlçesi | bağlar, |
Mevkii’leri bulunmaktadır. Ayrıca Köy arazisi bozkır bitki] örtüsüne sahiptir ve arazi İlkbahar ile Sonbahar mevsimlerinde, kendini gösteren kır çiçekleri ve erken geçen diğer bitki örtüleriyle kaplanır. Bu bitkiler genellikle şunlardan oluşur; Geven, sığır dili, sığır kuyruğu, deve dikeni, üzerlik, gelincik, çiğdem, sarı çiçek, kenger, kardelençiçeği ve çeşitleri, yöre değimiyle söylenen katır tırnağı, tülü, teke sakalı v.b., papatya, adaçayı, civan perçemi, kekik, çoban çantası, düğün çiçeği, kedi tırnağı, şahtere otu, yavşan otu, kantaron, kuşkuşu, yemlik, madımak, ebegümeci, peygamber çiçeği köy değimiyle alim düğmesi çiçeği ve diğer bitki örtüleri bulunmaktadır ve bu bitkilerden bazılarının resimleri aşağıdadır. Ayrıca Hamzalı Köyün’de bazı yabani hayvanlara, az da olsa rastlanmaktadır bu hayvanlardan bir kısmı şunlardır; gelengi, değişik yılan, kertenkele, çıyan, kaplumbağa çeşitleri, köstebek ve serçe, sığırcık, tarla kuşu ebabil. baykuş, ibibik, kuşları ile şahin, doğan, leylek kuşları bulunmaktadır. Bununla birlikte; yenen beyaz şapkalı mantar, yöre değimiyle devrebörk denen ve hayvan midesinin ters dönmüş kısmındaki çıkıntılara benzeyen bir yüzeye sahip mantar türü ile yine yöre değimiyle keme diye söylenen ve tıpkı patatese benzeyen bir çeşit mantar türü de bulunmaktadır.
İklim
Hamzalı Köyü: karasal iklimin etki alanı içerisindedir. Yazları; sıcak ve kurak, Kışları; soğuk ve yağışlıdır. Köyün İklim Özellikleri Şefaatli İlçesinin iklim özelliği ile aynıdır. İlgili Resmi Kurum tarafından Şefaatli İlçesinde 1987–1993 yılları arasında yapılan 7 yıllık rasat sonuçlarının belli bir kısmı aşağıdaki tablodadır.
Şefaatli İlçesi İklim Bilgileri : Kayseri Meteoroloji Bölge Müdürlüğü ve İlgili Tablolar | |
---|---|
Yıllık yağış ortalaması | 334 mm |
En yüksek yağış ortalaması | '47.1 mm Mayıs |
En düşük yağış ortalaması | 1.1 mm Ağustos |
Dolu'lu günler sayısı ortalaması | 0.1 |
Sisli günler sayısı ortalaması | '1.3 |
kırağlı günler sayısı ortalaması | 2.3 |
kar yağışlarının görüldüğü aylar | Ocak, Şubat, Mart, Nisan, Mayıs, Ekim, Kasım, Aralık.' |
Ortalama açık günler sayısı | 66 |
Ortalama bulutlu günler sayısı | 160 |
Ortalama kapalı günler sayısı | 87 |
Ortalama bulutluluk | 62 gün |
Yıllık sıcaklık ortalaması | +10 °C |
En yüksek sıcaklık derecesi | +36.6 °C Ağustos 1989 |
En düşük Sıcaklık Derecesi | -21.4 °C Ocak 1991 |
Maksimum rüzgar hızı ve yönü | 15.5 m sec kuzey, doğu, güney batı. |
Minimum rüzgar hızı ve yönü | 9.4 m sec doğu, güney batı, kuzey doğu. |
Rüzgarların esme sayılarına göre yönleri çoktan aza doğru | doğu, kuzey, güney batı, kuzey batı, batı, güney, kuzey doğu, güney doğu. |
Kuvvetli rüzgarların estiği aylar | Ocak, Şubat, Mayıs, Temmuz, Aralık. |
Yörenin yıllık yağış ortalamasının 334 mm. olması yani çok az yağışlı olması nedeniyle Hamzalı Köyünün ekilip dikilebilir alanlarının %99’unu Tarla bitkilerinden susuzluğa dayanıklı Hububat bitkisi işgal eder. Yağışların az olmasının yanı sıra, Köyün sulanabilir tarla alanları da; Karasu Deresi, Kanak Çayı üzerinde, 1986-1994 yılları arasında inşa edilmiş olan Gelingüllü Barajı sebebiyle kanak suyunun yaz mevsiminde kuruması, Köyün sulu tarım yapılan alanları açısından son derece olumsuz bir etki yaratmıştır. Ancak bu alanlarda; çiftçilik yapan bir kısım aile sondaj kuyuları açarak sulu tarım yapmaktadırlar.
Nüfus
Hamzalı köyü ile ilgili, 1965, 1970, 1975, 1980, 1985, 1990, 2000 yılları Genel Nüfus Sayım sonuçları ile 2007, 2008, 2009 Yılları Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi,"ADNKS" Nüfus Sayımı Sonuçları aşağıdaki cetvelde gösterilmiştir.
Yıllara göre il nüfus verileri tuik ADNKS
|
---|
Yukarıda'ki verilerden de anlaşılacağı üzere, Hamzalı Köyününün nüfusu; 50 yıllık bir zaman dilimi içerisinde, 2009 yılı itibariyle, yaklaşık %80 azalmıştır. Köydeki bu nüfus azalması 1983 yılından itibaren daha da fazla yoğunlaşmış ve artan miktarlarda da değişik nedenlerden; ekonomik eğitim, işsizlik, zirai kazançların - gelirlerin azalmasından dolayı göç vermiştir. Bu göçlerin istikameti Kayseri, Ankara, yozgat, şefaatli v.b. gibi sanayi bölgeleri ile iş ve eğitim sağlayan çevre İl ve ilçeler olmuştur. Köy halkından bir kısmı da 1963' lü yıllarda avrupa ülkelerine çalışmak üzere gitmişler ve köye geri dönüş yapmamışlardır. Bugün itibariyle köy dışında yaşayan Hamzalı köylülerinin sayısının 1500 kişi olduğu tahmin edilmektedir. Kökleri Hamzalıya dayalı ve bu köyde yaşamış aile soy isimleri şöyledir:
Kökleri Hamzalı Köyüne Dayalı Aile Soyisimleri
|
---|
Ekonomi
Hamzalı Köyünün ekonomisi; tarım ve hayvancılığa dayalıdır. Ancak, tarımsal gelirin köyün ekonomisine katkısının azalması sebebiyle, çiftçilik yapan bazı aileler maddi geçimlerini sağlayabilmek için çevre illere göç etmişlerdir. Köydeki verilerle ilgili Resmi kurumlardan alınan bilgiye göre; köyün Ekilip-dikilebilir toplam arazi alanı 8304 dekardır. Bu alan içerisindeki 8245 dekarlık kısım tarla alanı, 59 dekarlık kısmı ise bağ bahçe alanı olup, tarla alanının 163 dekarlık kısmında sulu tarım, 8082 dekarlık kısmında ise kuru tarım yapılmaktadır. Sulu tarım yapılan tarım arazisinin sulanma işlemi, köyden geçen karasu, kanak çayı ile karşılanmakla beraber, söz konusu çayın üzerinde, 1986 - 1994 yılları arasında inşa edilmiş olan Gelingüllü Barajı sebebiyle kanak suyunun yaz mevsiminde kuruması nedeniyle, bu alanlarda; çiftçilik yapan bir kısım aile sondaj kuyuları açarak sulu tarımı devam ettirmektedirler. Sulu tarım yapılan alanlarda genellikle pancar tarımı yapılmakta iken, konan pancar kotası nedeniyle pancar ekimi son derece azalmıştır. Şu anada 44 dekarlık bir alanda pancar ekimi sağlanmaktadır. Ayrıca bu sulu alanın 23 dekarlık bir kısımda da sebze tarımı yapılmaktadır. Tarla alanının; 8082 dekarlık kısmı ise kuru tarım yapılan araziyi kapsar. Bu arazinin %40’ı her yıl nadasa bırakılıp, kalan kısmında, genellikle hububat buğday, arpa, çavdar ekimi ile az miktarda nohut ve mercimek tarımı yapılmaktadır. 59 dekarlık bağ bahçe alanının 49 dekarında üzüm bağı, 3 dekarında elma, geriye kalan alan da ise diğer meyve çeşitleri bulunmaktadır. Köyde 110 adet büyükbaş hayvan, 47 adet koyun, 50 adet tavuk, 20 adet kaz bulunmaktadır.
- Image: Hamzalı-hububat.JPG
- Image: Hamzalı-hububat..JPG
Altyapı bilgileri
Hamzalı Köyünde; elektrik, telefon, kanalizasyon, içme suyu şebekeleri mevcuttur. Ancak içme suyu tadı acı ve serttir. Yaz mevsiminde de yetersiz hale gelmektedir. Köyde İlkokul bulunmakla beraber, yeterli öğrenci olmaması nedeniyle İlköğretim hizmetleri taşımalı eğitimle Şefaatli İlçesinde yapılmaktadır. Ulaşım hizmetleri asfalt yol ile karşılanmaktadır.
Dış bağlantılar
|