Karafatma
 | ||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||||||||||||
| Bilimsel sınıflandırma | ||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||
| | ||||||||||||||||||||||
|
Metne bakınız. | ||||||||||||||||||||||
| Dış bağlantılar | ||||||||||||||||||||||
|
Karaböcek[1][2][3] (Blaps spp.), kara böcekgiller (Tenebrioniddae) familyasından karanlık yerleri seven ve ışıktan kaçınan gececi böcek cinsidir.
Evlerde (karyola altında bile), kiler, mahzen, hangar, ahır, ambar ve kuş yuvası olan çatılarda bulunurlar. Tahıl, kepek ve diğer tahıl ürünleri başta olmak üzere bitkisel ve hayvansal döküntülerle beslenirler. Tel kurdu (Elateridae) larvalarına çok benzeyen larvaları toprak içinde derinlerde bitkisel döküntülerle beslenen karaböcekler, aynı boyutta ve onlar gibi kara olan Doğu hamam böceği (Blatta orientalis) ile karıştırıldıklarından karaböcek adı yanlışlıkla ve çoğu kez hamam böceği için kullanılır.
Morfoloji
Uzunlukları genelde 1 mm ile 5 cm arasında değişen Tenebrionidae familyasının en irileri 2–3 cm lik boylarıyla karaböceklardır. Bütünüyle mat siyah renktedirler. Fazlasıyla uzun bacaklarıyla da örümceğimsi bir görüntü sergilerler. Bu uzun bacaklılık ailenin çölde yaşayan türlerinde gözlemlenen tipik anatomik farklılaşmadır. Çünkü sıcak çöl kumlarından vücudu korumanın yolu zeminden yükselmeyi sağlayacak olan uzun bacaklarla mümkün olur.
İnsanla karşılaşması
Elle ya da karyola altını süpürürken süpürgeyle dokunulunca pis bir koku salmalarıyla tanınırlar. En tipik savunma hareketleri arka ayakları üzerine vücüdunun alt bölümünü kaldırıp [a sort of headstand[4]] karın ucunu yukarı doğru uzatmaları ve savunma silahı olan kötü kokuyu salmalarıdır.
Kullanımı
Moğolistan'da Ayurveda tıp kitaplarında da yer alan Blaps femoralis türünden geleneksel Moğol tıbbında kullanılır[5]
İnsan sağlına zararları
Salgıladıkları kimyasalların (= kinonların), deride yanma, kabarcık ya da esmerliğe sebep olduğu Avrupa ve Orta Doğu'da biliniyor.[6]
Savunma
Saldırıya maruz kalınca arka bacakları üzerine bir tür amuda kalkması tipik korkutma hareketidir. Eğer saldırı devam ederse, karın ucunu dikerek, anüs çevresindeki bir bezden salgılanan ve p-benzokinon içeren sarımsı-kahverengi bir sıvıyı birkaç santimetrelik mesafeye fışkırtırlar. Saldırganı (insan derisinde yanma yapar) etkisiz kılan bu silahı pis bir kokuya dönüşür.[4]
Düşmanları
İçeriğindeki p-benzokinon kimyasalından dolayı tahriş edici özelliği olan savunma sıvıları (insana koku olarak da gelir) diğer böcekler için caydırıcı olsa da bazı asalak böcekler karafatmalara zarar verirler.[7][8]
Türler
|
|
Adlandırma
Latince cins adı Blaps, Yunanca βλάπτειν (blaptein 'zarar vermek') fiilinden türetilmiştir.[15]
Türkiye'de halk dilinde yerel olarak karaheççe, kara böcek, osurgan böceği, tıstan adları da verilen karkaraböcek Türkçe kaynaklarda görülen "ölü böceği, ölüm böceği" adları Almanca Totenkäfer sözünden, "mezarlık böceği" adı ise İngilizce churchyard beetle sözünün birebir çevirilmesiyle oluşmuştur.
- Renginden (ve belki de çıkardığı kokudan) dolayı:
- Türkçe karafatma
- NOT: Türkçedeki karafatma adı yanlışlıkla hamam böceğinin sinonimi olarak kullanıldığı gibi kitaplarda Carabidae üyeleri için de kullanılmaktadır.
- İzlandaca (svertingi) zenci (<svartur 'siyah' + -ingi)
- Türkçe karafatma
- Bıraktığı pis kokudan dolayı:
- Avrupa'daki "göründüğü evden ölü çıkar" biçiminde özetlenebilecek bir halk inanışından kaynaklanan ve Blaps mortisaga türünün epitetinde [mortisaga: ölüm kehanetçisi] de yer alan bu inanç böceğin kötü şöhretli olmasına yolaçar:
- Almanca (Totenkäfer) ölüm böceği
- Felemenkçe (dodenkever) ölüm böceği
- İsveççe (dödsbud) ölüm böceği
- Danca (dødningebille) ölüm böceği
- Norveççe (dødningsbille) ölüm böceği
- Esperanto (mortoskarabo) ölüm böceği
- Macarca (halálbogár) ölüm böceği
- Çekçe (smrtnik) ölümcü
- Slovakça (smrtník) ölümcü
- Hırvatça (mračnjak) ölümcü
- Bulgarca (вестител на мъртвите) ölüm habercisi
- Slovence (mrtvaški sel) ölüm habercisi
- Almanca (Totenansager) ölüm habercisi
- İtalyanca (annunciatore della morte) ölüm habercisi
- Fransızca (blaps annonce-mort) ölüm habercisi Blaps
- Esperanto (mortodora tenebrio)
- İspanyolca (la leyenda de la muerte) ölüm menkıbesi
- Fransızca (socière de mort) ölüm cadısı
- İngilizce (churchyard beetle) kilise mezarlığı böceği
- İspanyolca (escarabajo de cementerio, gorgojo de cementerio) mezarlık böceği
- Estonca (kalmumardikas) mezarlık böceği
- Macarca (gyászbogár) yas böceği
- Macarca (halottbűzű bogár) kaza kokusu böceği
- Bulunduğu karanlık mekândan dolayı:
- İngilizce (cellar beetle) kiler böceği
- Felemenkçe (kelderkever) kiler böceği
- Letonca (pagrabu melnulis) kiler böceği
- Ağır hareketinden dolayı:
- Rusça (медляк) yavaşçı
- Belirsiz:
- Rumence (borză)
- ?
- Lehçe (pokątnik) (?< pokątnie 'illicitly')
- ?
- İngilizce (Avustralya; B. polychestra) (Egyptian beetle) Mısır böceği
Kaynakça
- ↑ Türk Ansiklopedisi [Blaps maddesi]
- ↑ http://yunus.hacettepe.edu.tr/~sert/Entomoloji.htm
- ↑ http://sistematik.8m.com/coleoptera.htm
- 1 2 Domestic Beetles
- ↑ Disan Gunbilig & Wilhelm Boland (2009), Defensive Agents of Blaps femoralis, a Traditional Mongolian Medicinal Insect
- ↑ Gary R. Mullen & Lance A. Durren (2009), Medical and Veterinary Entomology
- ↑ Pierfilippo Cerretti & Maurizio Mei (2001), Eugymnopeza braueri (Diptera, Tachinidae) as parasitoid of Blaps gibba (Coleoptera, Tenebrionidae), with description of the preimaginal instars, Italian Journal of Zoology, 68: 3, 215 - 222
- ↑ A. Filipponi, Stylocephalus (Gregarinida) parasites of Tenebrionidae (Blaps); method of study
- ↑ http://www.biolib.cz/en/taxon/id14641/
- ↑ Tenebrionidae of Libya
- ↑ Collection of Siberian Zoological Museum (curator - Sergei E. Tshernyshev)
- ↑ Egyptian Fauna
- ↑ Jonathan's Check-List of Israeliinsects
- ↑ New species of the genus Blaps found in Siberia S. E. Tshernshev & V. G. Mordkovich (2002)
- ↑ http://www.larousse.fr/dictionnaires/francais/blaps/9763
Dış bağlantılar
- M. C. Cartagena & E. Galante (2003, Barcelona) Ecología del género Blaps en el Sudeste Ibérico
- Tenebrionidae present in the Entomological Museum of Lund University (2009)