Kazak Cüzleri

Üç farklı Kazak ordusunun yönetim alanları. Kırmızı bölge Büyük Cüz, turuncu bölge Orta Cüz, yeşil bölge ise Küçük Cüz'ü göstermekte. 

Cüz (Kazakça:жүз jüz جٷز[ʒʉz], ayrıca "ordu" ve "yüz (sayı)" anlamlarına da gelir) üç ana Kazak topluluklarının, Kıpçak Obasında kontrol ettikleri alanlara denir. Bu alanların büyük kısmı bugünkü Kazakistan sınırlarını kapsar.

Tarihi

Kazak cüzleri veya ordalarının bahsedildiği ilk kaynak 17. yüzyıla aittir. Velyaminov Ezernov'a (1919) göre cüzlerin ortaya çıkış nedeni  Taşkent, Türkistan ve Sayram gibi önemli şehirlerin ele geçirilmesiydi.[1]

Bazı araştırmacılar cüzlerin, 16. yy'ın ortalarında Kazak Hanlığı'nın dağılması sonucu göçebe kabilelerin askerî birlikler kurmasıyla oluştuğunu düşünmekte. Yuri Zuev ise cüzlerin coğrafik özellklerine göre oluştuğunu, bu yüzden Büyük Cüz'ün güney ve güneydoğu bozkırlarını diğer iki cüzden Balkaş Gölü ile ayrıldığını savunmakta. Kazak efsanelerine göre, Kazak Türklerinin kurucu babasının üç oğlu vardı ve bu üç yüz bunlara verilmişti.

Büyük Cüz

20. yüzyılın başlarında Kazakistan'da Büyük Cüz veya Uysun Cüzü'nün etnografik haritası (1991) M. S. Mukanov.[2]

Tarihi olarak, Büyük Cüz (Kazakça: Ұлы жүз, Ulı jüz, ۇلى جٷز ; Rusça: Старший жуз, Staršij žuz) eski Moğol İmparatorluğu'nun Çağatay Hanlığı topraklarını, İli Nehri ve Chu Nehir havzaları, bugünkü Güney-Doğu Kazakistan ve Çin'in İli kazak Özerk Bölgesi (Kuzey Sincan) arasındaki bölgeleri kapsamaktadır. Uysun cüz olarak da adlandırılır.

Büyük Cüz ilk olarak 1748 yılında, Ebul Hayır Han ile bozkırın teslimi için gönderilen Tatar elçisi Tsaritsa kayıtlarında geçer. gönderilen bozkır için müzakere teslim Ebu'l Hayır Han'ın içinde 1732. Göre Nikolai Aristov'a göre 19. yy'ın ikinci yarısında Büyük Cüz'ün yaklaşık nüfusu 550 kadardı. Cüzün toprakları 1820 yılında Kokand Hanlığı tarafından, 1850-1860 arasında ise Rus İmparatorluğu tarafından ele geçirildi.

 Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev,  Kazakistan Komünist Partisi'nin eski sekreteri Dinmukhamed Konayev, ünlü şair Jambyl Jabayev gibi seçkin isimler de Büyük Cüz'ün temsilcileridir.

19. ve erken 20. yüzyıllarda cüz içinde klanların adlarını yüceltmek için girişimlerde bulundular. Kabul gören klan adları şunlardır;

Orta Cüz

20. yüzyılın başlarında Kazakistan'da Büyük Cüz veya Uysun Cüzü'nün etnografik haritası (1991) M. S. Mukanov.[2]

Orta Cüz (Kazakça: Орта жүз, Orta jüz, ورتا جٷز ; Rusça: Средний жуз, Srednij žuz) ya da diğer adıyla Argın Cüzü, eski Altın Orda'nın doğu tarafı ve Kazakistan'ın iç, orta ve doğu kesimlerini kapsar.

 

Abay Kunanbayoğlu, Ahmet Baytursunoğlu, Şokan Valihanoğlu ve Alihan Bökeyhan gibi ünlü şairler Orta Cüz'de doğmuştur.

Orta cüzü oluşturan kabileler:

Küçük Cüz

Küçük Cüz (Kazakça: Кiшi жүз Kişi jüz, كٸشٸ جٷز ; Rusça: Младший жуз Mladšij žuz) ya da diğer adıyla Alşın Cüz, Nogay Hanlığı'nın eski topraklarını, bugünkü Batı Kazakistan'ı ve Rusya'nın Omsk ile Orenburg şehirlerini kapsayan alanda kurulmuştur. Adı Alşın cüz olarak da geçer.

Kurucuları Nogay Orda'nın Nogaylarıdır. Kazakistan'ın batısında kurulan Nogay Hanlığı, Kuban Nehri bozkırında Kazaklar, Nogaylar ve Ruslar tarafından yenildi. 18. yüzyılda onlar iç Rus şehirleri için tehdit oluşturduklarından, Rus İmparatorluğu Alşınları tekrar Urallara göndermek için Kalmuklar ile ittifak kurdu.Alşınlar burada Küçük Cüz'ü kurdu.Kazak-Kalmuk mücadeleleri sırasında, Hive Hanlığı Mangışlak Yarımadası'nı ele geçirdi. Rus İmparatorluğu'na karşı direnen İsatay Taymanoğlu (Kazakça: Исатай Тайманұлы , 1791-1838) ve Mahambet Otemisoğlu (Kazakça: Махамбет Өтемісұлы , 1803/4–1846) gibi önemli kişiler Küçük Cüz'dendir.

Küçük cüz üç kabileden oluşmuştur. Bunlar:

Ayrıca Bakınız

Başvurular

  1. ↑ Velyaminov-E. zernov, "Rusya, Moğolistan, Çin, 16, 17. ve erken 18. yüzyıl".
  2. 1 2 Муканов М. С. 18 Этническая территория казахов в – нач. 20. yüzyılın başına 18 den Kazakları 20 вв ("Etnik bölge"), Almatı, 1991.

Kaynakça

This article is issued from Vikipedi - version of the 12/28/2016. The text is available under the Creative Commons Attribution/Share Alike but additional terms may apply for the media files.