Maden, İnegöl
| Maden | |
| — Mahalle — | |
 |
|
| Ülke |  Türkiye |
|---|---|
| İl | Bursa |
| İlçe | İnegöl |
| Coğrafi bölge | Marmara Bölgesi |
| Rakım | 465 m (1.526 ft) |
| İklim türü | Marmara iklimi |
| Nüfus (2000) | |
| - Toplam | 843 |
| Zaman dilimi | UDAZD (+3) |
| İl alan kodu | 0224 |
| İl plaka kodu | 16 |
| Posta kodu | 16700 |
| İnternet sitesi: YerelNET | |
Maden, eski ismi Lipodoma,[1] Bursa ilinin İnegöl ilçesine bağlı bir mahalledir.
Tarihçe
Maden Köyü sakinleri, Osmanlı Devleti’nin kuruluşu ile birlikte köye geldiklerini, mahallenin ilk kurucularının üç aile olduğunu, günümüzdeki köy halkının bu üç ailenin neslinden geldiğini dedelerinden rivayet yoluyla aktarmaktadırlar.
Osmanlı Devleti’nin kurulduğu ve genişlemeye başladığı ilk bölge olan Söğüt, Domaniç, İnegöl ve Yenişehir kasabalarının ortalarında yer alan bu köy için, köylülerin buna benzer aktardıkları rivayetlerin tarihi gerçeklerle de uyumlu olması gerekmektedir. Bursa’nın Osmanlılar tarafından fethinden itibaren Edirne’nin fethine kadar başkentlik yapması, bu bölge için yapılan tarih araştırmalarının diğer birçok şehrin tarihini aydınlatacak çalışmalardan çok daha fazlasının gerçekleşmesini sağlamıştır. Ne var ki bu güne kadar yapılan araştırma ve yayınlarda halk rivayetlerinin aksine Maden Köyü’nün Osmanlı’nın ilk devirlerine kadar inen bir köy olduğuna dair hiçbir kayda rastlanamamıştır. Bu doğrultudaki ilk çalışmalardan olan Ömer Lütfi Barkan ve Enver Meriçli’nin ortak eseri “Hüdavendigar Livası Tahrir Defterleri” ve Dr. Murat Yüceşahin’in 2002 tarihli “İnegöl İlçesinin Yerleşme Coğrafyası” adlı yayınlanmamış doktora tezinde de kuruluş yıllarından sonraki yaklaşık üç yüz yıllık süreçte Maden Köyü’nün adına rastlanmamaktadır.
Osmanlı Devleti’nin kayıt sistemini oluşturan “tahrir defterleri” ve “şeriye sicilleri” açısından Bursa, Anadolu’daki birçok şehrin aksine, bir hayli zengin ve çok eski tarihlere inen malzemeye sahiptir. Aslında çok daha fazla olması gereken bu malzeme 1402 yılında Timur’un Bursa’yı istilası sırasında imha edilen Devlet Arşivi arasında idi. Tamamı yok edilen bu arşivden geriye belge ve defter kalmadığından Osmanlının kuruluş devirlerine ait tarihimizi maalesef tam olarak tespit edemiyoruz. Bu güne kalan en eski tahrir defterleri 1420-30 yıllarına, şeriye sicili defterleri ise ancak 1450’li yıllara kadar inmektedir. Üstelik yükselme devirlerinde gayet muntazam tutulan bu defterler de sonraki asırlarda ve günümüzde birçok felakete maruz kalarak epeyce eksilmişlerdir. Tam bir koleksiyon olarak Osmanlıdan günümüze eksiksiz intikal edebilen hiçbir defter serisi elimizde mevcut değildir. Bu sebeplerden dolayı 1299’da fethedilen İnegöl’ün tarihini aydınlatabilecek tarihi malzemeye ancak İstanbul’un 1453 yılında fethinden sonra yazılan kroniklerden itibaren ulaşabiliyoruz. Ancak bu tarihlerde ve 17. Yüzyıl sonuna kadar tutulan ve elimizde bulunan defterlerde de Maden Köyü’nün adına rastlanamamaktadır.
Bunca sistemli kayda rağmen ne olmuştur da halk rivayetlerinde Osmanlının kuruluş yıllarına kadar tarihi indirilen bu mahallenin ismine kayıtlarda rastlanamamaktadır. İlk akla gelen mahallenin ad değişikliği sebebi ile izinin takip edilememesi olmaktadır. Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nde (MAD. 866) numaralı, 1691 yılının tütün üreticilerini tespit amacıyla hazırlanan defter (şimdilik kaydıyla) Maden mahallesinin adına ilk kez rastladığımız defterdir.
Arşivin çeşitli fonlarında mevcut bazı belgelerdeki Defter-i Hakani derkenarlarında, günümüze ulaşmayan bazı tahrir defterlerinden çıkarılmış kayıtlara tesadüf edilmektedir. Bu gerçekten yola çıkarak çeşitli belgelerin derkenarlarında incelemeler yapılmış ve Maden Köyü’nün eski adını tespit etmek mümkün olabilmiştir. Konumuz olan bu belge ve tespitlerimiz neticesinde Maden Köyü’nün en erken 1420-30 yılları arasındaki lokalizasyonunu yapabilmekteyiz. Önemine binaen bu belgenin görüntüsü ve transkripsiyonu yazının sonuna ek olarak konulmuştur.
Osmanlı Arşivi Cevdet Tasnifi Maliye fonu 7078 numaralı belgede, Bursa’daki Şehzade Mehmed Türbesi Vakfı köylerinden Konurlar mahallesi civarındaki dağlık alanlardan tarım arazisi açarak işleyen Maden ve Ortaköy halkının öşürlerini Darüssaade Ağası veya köylerin dahil olduğu zeametin subaşısından hangisinin toplayacağına dair ihtilafı halletmek üzere yazılan bir hükümde “Defter-i Hakani’de Lipodoma, elsine-i nâsda Maden karyesi ismiyle müsemma” ibaresi geçmektedir. Defter-i Hakani kayıtlarında bugüne kadar lokalizasyonu yapılamamış olan Lipodoma isminin yer aldığı, buna rağmen halkın dilinde Maden mahallesi olarak kullanıldığı bu belgeden anlaşılmaktadır. Rumcada “p” harfi yerine “b” harfi kullanıldığını düşünerek “Libodoma=Kayıp haneler” anlamına gelen bu ismin, gerçekten de yüzyıllarca kayıp olması ilginç bir tesadüftür.
Muhtemelen Bizans döneminden miras kalan bu ismi halkın kullanmamasına rağmen Defter-i Hakani kayıtlarında Maden karyesi yerine Lipodoma isminin kullanılmasının hangi gerekçeye dayandığı şimdilik tespit edilememiştir. Belki de sonraki devirlerde bulunan bir maden ocağına atfen Maden ismi verilmiştir. Gerçekte köy yakınlarındaki bazı mevkilerde maden cüruflarına rastlanması bu ihtimali arttırmaktadır. Yine de araştırmalarımızın ilerleyen safhalarında tetkik edeceğimiz bu ayrıntıyı bir kenara bırakarak en eski Lipodoma kayıtlarını incelemeye başlayabiliriz.
Osmanlı Arşivi Maliyeden Müdevver Defterler fonunda 16016 numaralı defterin 9. sayfasında “Lipodoma’da Kulfal Şeyh Çiftliği vakıfdır. Yakub Fakih’e Bayezid Beğ Hundgâr nişânıyla. Şimdi Yakub Fakih oğlu Yusuf tasarruf eder. Ve bir oğlu var Carullah Fakih.” ibareleri yer alır. Tahmini olarak Hicri 830-Miladi 1426-27 yıllarına tarihlenen bu defter Lipodoma isminin geçtiği şimdilik tespit edilebilen en eski defterdir. Maden mahallesinde (Amasra’nın Ulus nahiyesi Akçakilise mahallesindeki Kulfal Şeyh Zaviyesi ile irtibatını tespit edemesek de) Yıldırım Bayezid tuğralı bir beratla tasarruf edilen Kulfal Şeyh ismiyle bilinen bir çiftliğin mevcudiyeti anlaşılmaktadır.
İkinci Bayezid tahta geçtikten sonra düzenlenen ve Osmanlı Arşivi’nde Tapu Tahrir fonu 23 numarada bulunan 892 Hicri/1487 Miladi yılı mufassal tahrir defterinde Lipodoma karyesi Ece, Mirçe, Murad ve Mehmed veled-i İlyas isimli dört kişinin ortaklaşa tasarruf ettikleri bir timar olarak yer alır. Toplam 26 haneden 3112 akçe gelir elde edilmektedir. Mesud veled-i Yusuf, Nasuh veled-i Evbaş?, Mahmud veled-i Salih, Ahmed veled-i İlyas, Danyal veled-i Oruç, İsa birader-i Danyal, İbrahim veled-i Mehmed, İsa veled-i Salih, Tahir veled-i Yusuf, Mehmed Hayyat (Terzi), Hamza veled-i Yakup, Şaban veled-i Ahmed, İshak veled-i İsmail, Hızır veled-i Mahmud, Armağan veled-i Sevindik, Hamza veled-i İnebeğ, Hamza (Azad), Timur veled-i İnehan, Mustafa birader-i Timur, Danyal birader-i Timur, Durmuş veled-i Emür, Karamuslu veled-i Behram, Tursun veled-i Behram, Yusuf veled-i Enbiya, Mustafa veled-i Emir, Yahya veled-i Osman’dan oluşan hane reisleri, bu mahallenin isimleri tespit edilebilen en eski sakinleridir. Vakıf olduğu iddia edilen bir yer Kadı’nın hükmüyle timardan sayılmıştır. 60 sene önceki sayımda vakıf olarak gösterilen Kulfal Şeyh Çiftliği bu sayımda zikredilmediğine göre muhtemelen ihtilaflı çiftlik burası olmalıdır. Baba adlarında Abdullah’ın hiç bulunmaması, ayrıca cizye ve haraç ödeyen hiç kimse olmaması tamamen Müslüman bir yerleşim yeri olduğuna işarettir. Hamza isminde azad edilen bir köle de hür olarak yaşamaktadır.
İkinci Selim tahta geçtikten sonra düzenlenen ve Osmanlı Arşivi’nde Tapu Tahrir fonu 1059 numarada bulunan mufassal tahrir defterinde Lipodoma karyesi sakinleri ve üretim çeşitliliği aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.
Karye____________________________________________i Karye-i timar-ı Ali Mukabele şode
Lipodoma maa Yılan Pınarı Tabi-i İnegöl
Sarı Nesimi Fakih El-İmam Hamdi veled-i O M Eymir bin Hüseyin Dede M Hasan birader-i O M Ali bin İbrahim C Yusuf veled-i O M İbrahim bin Veli Nim Ebussuud veled M ? Eymirhan Ekinlü Hamza Beşe veled-i O M Hasan birader-i O M Mehmet bin Ali C ve Nim Oruç veled-i O M Gılman bin Mustafa K Nesimi veled-i O M Mustafa birader-i O M Hamza birader-i O M Mehmed bin Gılman M Arslan bin Ebubekir Ekinlü Kaplan veled-i O M Turahan bin Ebubekir M 8 Güvan bin Mehmed C Tatar ? birader-i O C Süleyman bin Nasuh Nim ve 8 Ali bin Lütfi Nim ve 8 Lütfi veled-i O M Sefer bin Veli M ve 10 Cafer birader-i O M ve 10 Timur bin Hüseyin Ekinlü Hasbeğli birader-i O M ve 13 Hızır Bali bin Hasan M 13 İlyas bin Ramazan Ekinlü Selefi bin Ömer M 8 Abdurrahman bin Ali K Ekinlü K Zevle 1 Abidin birader-i O M Zevle 1 Mehmed bin Musa 24 Murad bin Tur Ali M Ahmed bin Kasım Nim 4 Resul veled-i O M Osman birader-i O M Umur birader-i O K 4 Abdurrahman bin Seydi K Sefer veled-i O M İptal İptal Mustafa bin İsmail K Sefer birader-i O M Ali bin Eymirhan M 8 Veli birader-i O M 8 Hüseyin bin Mustafa M Bektaş bin Bahşayiş C Oruç bin Ferhad M Mehmed bin Gılman Sipahizade C Hane İmam 1 Caba 6 Nim 6 Ekinlü 4 Bennak 6 Mücerred 31
Hasıl
Resm-i Çift ve Ekinlü ve Bennak ve Mücerred 693 Hınta Akçe 880 Fi 5 Akçe 4400 Şair K 9 Nim 4,5 Akçe 395 Akçe 1237 Mahlut 438
1070 Erzen 23 60 Kestane 60 Adet-i Ağnam 129 Resm-i Saz-ı Gölcük 20 Resm-i Güvare 15 Resm-i Meyve 30 Resm-i Çayır 32 Resm-i Koz 7 Asiyab-ı Kasım 1 Hacer 460 Sağar ? 83 Bağçe 15 Der haneha-i cedid 30 Sazlık 23 Resm-i Çayır 20 İptal edilmiş Anbar-ı Dane 1 Yaya bozgunundan birbuçuk çiftlik var resimlü Resm-i Avlak 20 İptal edilmiş Çiftlik-i hassa İbrahim müteveffa olmuşdur. Hasıl 300 Bad-ı Heva nısf 50 Resm-i Arusiye ve Deştbani ve Tapu-yı zemin 56 Resm-i Otlak 20 Genden açılmış yerler var Öşürlerin ve rüsumun verirler. Çiftlik-i Ağa Pınarı ve Kirazlu Hasıl 30 Yekün 8300 Osmanlı Arşivi, Tapu Tahrir Defterleri, No.1059, s.11.
Bundan sonra tespit ettiğimiz defter ise, uzun yıllar süren yasağın ardından engel olamadığı tütün üretim ve tüketimini devletin bir gelir kaynağı olarak düşündüğü için ekimi ile ticaretini kayıt altına almak gayesiyle yaptığı sayım defteridir. Osmanlı Arşivi MAD 866 numarada yer alan defterin 193. sayfasında mahallenin ismi Lipodoma yerine Maden karyesi olarak kaydedilmiştir. 1691 senesine ait bu defterde Maden karyesi Ali Çavuş’un zeameti olarak gösterilmiş, Körpe (Halen Kürepeci olarak bilinen bir ailedir) Emiroğlu, İmam Efendi, Çolakoğlu ve Topal Ahmed toplam 4.5 dönüm araziden 530 kilo tütün elde etmişlerdir. Tanzimat’tan sonraki ıslahat faaliyetlerinde vergi sistemindeki yeniliklere paralel olarak düzenlenen 8220 numaralı Temettuat Defteri’nde köy hakkında ayrıntılı malumata sahip olmaktayız. Burada sadece hane reislerinin listesini vermekle yetiniyoruz. 1-Aşuroğlu Ali 2-Kürepecioğlu Zeynel Abidin 3-Uysallıoğlu Ali b. Hüseyin 4-Karamehmedoğlu İbrahim b. Mehmed 5-Uysallıoğlu Mehmed b. Halil 6-Çobanoğlu İsmail 7-Uysallı Ahmed b. Osman 8-Bektaşoğlu Süleyman b. Mehmed 9-Poyracıoğlu Ahmed b. Mustafa 10-Süleymanoğlu İbrahim b. Halil 11-Yetim Köseoğlu Hüseyin b.Ömer 12-Sakallıoğlu Salih b. Mustafa 13-Sarıhaliloğlu Mürsel b. Halil 14-Kocakulakoğlu Ali b. Hasan 15-Tokatoğlu Hasan b. Ali 16-Gülbazoğlu Seyyid Mustafa b. Hasan 17-Mahmudoğlu Ali b. Mahmud 18-Mısdıkoğlu Osman b. Ali 19-Akmehmedoğlu Mehmed Ali b. Ak Mehmed 20-Bektaşoğlu Ali b. Mehmed 21-Köseoğlu Halil b. Mehmed Köseoğlu Halil’in hanesinde sakin Köseoğlu Ahmed b. Mehmed Köseoğlu Halil’in diğer hanesinde sakin Köseoğlu Hüseyin b. Mehmed 22-Köseoğlu Osman b. Hüseyin 23-Köseoğlu Hasan b. Hasan 24-Sülelioğlu Mehmed b. Hüseyin Sülelioğlu Mehmed’in hanesinde sakin Sülelioğlu Mustafa b. Hüseyin 25-Kocaimam oğlu Halil b. Halil 26-Dedeoğlu Halil b. İsmail 27-Abdullahoğlu Mustafa b. Abdullah 28-Kocahasan b. Hüseyin 29-Deli Ahmed b. Mehmed 30-Sülelioğlu el-Hac Ali b. İbrahim 31-Deli Ahmed b. Mehmed 32-Abdurrahmanoğlu Seyyid Bekir 33-Abdurrahmanoğlu Seyyid Hüseyin 34-Hüsamoğlu Kara Mustafa 35-Recepoğlu Mustafa b. Mehmed 36-Kalyoncuoğlu Halil 37-Kalyoncuoğlu Mehmed 38-Sağır Hasan b. Osman 39-Koca Hüseyin b. Ömer 40-Kabakoğlu Seyyid Mehmed b. Hüseyin 41-Aşuroğlu Mehmed b. Aşur 42-Aşuroğlu Osman b. Aşur 43-Hacı Mustafa b. İbrahim 44-Mozakoğlu Ali b. Osman 45-Köse Halil b. Mehmed 46-Gülcüoğlu Kara Ali 47-Baltacıoğlu Hüseyin b. Mehmed 48-Poyracıoğlu Abdullah b. Mehmed 49-Kürepeci İbrahim b. Mehmed 50-Madenoğlu Ahmed b. Ömer 51-Dedeoğlu Osman b. Mehmed 52-Dedeoğlu Ali b. İsmail 53-Tokatoğlu Ali b. Hasan 54-Bostancıoğlu Halil b. Ali 55-Bostancoğlu İbrahim b. Ali 56-Göde Ali oğlu Ömer b. Ali 57-Göde Ali oğlu Seyyid Ahmed b. Ali 58-Baltacı İbrahim b. Mustafa 59-Berberoğlu Mehmed b. Mustafa 60-Bostancıoğlu Emin b. Halil 61-Yamukoğlu Mehmed b. Osman 62-Ömer Kethüdaoğlu Ahmed b. Ömer
Dedelerinden aktardıkları rivayetlere dayanarak Osmanlı Devleti’nin kuruluşundan itibaren köylerinde var olduklarını iddia eden Madenlilerin, Osmanlı Arşivi belgelerinden de desteklenmesi sözlü tarih araştırmalarının bilhassa yerel tarih çalışmalarındaki önemini arttırmaktadır.
KAYNAK:[ Sinan ÇULUK, İnegöl Çınarlaraltı Dergisi, yıl 1, sayı 1, s.53-57, Ocak 2010,İnegöl]
Kaptan-ı Derya Cezayirli Gazi Hasan Paşa köy civarındaki ormanları tersanede inşa edilecek gemilere kereste temin etmek için bizzat gezerek incelemelerde bulunmuştur. III. Selim döneminde de denizcilik faaliyetlerinin bir ayağını oluşturan Gemlik Tersanesi'nde inşa edilen kalyonların seren direkleri, bu mahallenin civarındaki kayın ormanlarından temin edilmiştir. Gemlik Tersanesi'nde bir geminin inşa edilmesine nezaret eden Numan Paşa da İnegöl'ün Kulaca mahallesindendir. 19. yüzyılın sonuna kadar su değirmeniyle çalışan en az üç aded hızar (bıçkı) mevcuttur. Bu teknolojiyi kullanması sayesinde tahta kaşık, sandal ve gemi küreği ile biçilmiş tahta üretiminde İnegöl mobilya sanayiinin bu günkü durumunu yüzyıl öncesinden haber vermiştir.
Coğrafya
Bursa iline 54 km, İnegöl ilçesine 9 km uzaklıktadır.
Nüfus
| Yıllara göre mahalle nüfus verileri | |
|---|---|
| 2000 | 843 |
| 1990 | 882 |
| 1985 | 856 |
Altyapı bilgileri
Mahallede ilköğretim okulu vardır. Mahallenin hem içme suyu şebekesi hem kanalizasyon şebekesi vardır. PTT şubesi ve PTT acentesi yoktur. Sağlık ocağı ve sağlık evi vardır. Mahalleye ulaşımı sağlayan yol asfalt olup mahallede elektrik ve sabit telefon vardır.