Nostratik diller

Nostratik diller terimini ilk olarak 1903 yılında yazdığı Türkische Lautgesetze adlı makalesinde Danimarkalı dilbilimci Holger Pedersen kullanmıştır. Hint-Avrupa dilleriylebağlantılı dillerin konu edildiği bu makalede kullanılan Nostratik terimi Latincedeki "nostrates" (bizim ülkenin insanları) sözcüğünden gelmektedir. Pedersen'in bu hipotezi SSCB sahasında gelişme alanı bulmuştur. 1960'lı yılların başlarında Sovyet dilbilimci Vladislav İlliç-Svitıç tarafından hipotez geliştirilerek teoriye dönüştürülmüştür. İlliç-Svitıç Hint-Avrupa, Ural, Altay, Kartveli, Hami-Sami ve Dravid dilleri üzerindeki benzerlikler üzerinde durmuştur. Nostratik dillerin ortak sözlüğü için çalışmalarını sürdüren İlliç-Svitıç projesini tamamlayamadan 1966'da yaşamını yitirmiştir. İlliç-Svitıç'ın çalışmaları daha sonra Vladimir Dıbo tarafından Opıt Sravneniya Nostratiçeskih Yazıkov adıyla 1971, 1976 ve 1984 yıllarında üç cilt halinde yayımlanmıştır. Aron Dolgopolski, Sergey Starostin ve Vladimir Dıbo gibi bilim adamları bu alandaki çalışmalarına devam etmişlerdir.

Hint-Avrupa, Ural, Altay ve Kartvelian dil ailelerini birleştiren makro boyutta bir dil ailesidir. Bu dil ailesine sık sık Arap yarımadası, Afrika boynuzu, Kuzey Afrika ve Yakın Doğu'ya yayılmış Afro-Asyatik dil ailesi ile Hindistan alt kıtasındaki Dravidian dilleri de dahil edilir. Nostratik dillerin varsayımsal dil atasına Proto-Nostratik dil denir ve bu dilin son buzul çağının sonuna doğru Mezolotik dönemde MÖ 15.000 ile MÖ 12.000 arasında konuşulduğu varsayılır.

Nostratik dil ailesi hala tartışmalı olup dünya çapında dilbilimciler arasında kabul edilme açısından farklılıklar gösterir. Rusya'da küçük dilbilimi grupları tarafından kabul edilse de genel olarak kabul görmemiştir. Allan Bomhard desteklemiştir, Lyle Campbell ise kritik etmiştir. Bazı dilbilimciler ise nostratik dil ailesi konusunda çekimser kalmıştır.

Temel sözcükler

Nostratik dil ailesinin şu kelimeleri içerdiği düşünülür ve bu kelime listesi Dolgopolsky tarafından öne sürülmüştür :

*ʔaba ~ *ʔapʼa 'baba' *ʔ[a]b∇ 'su' *ʔA[d]∇ (= *ʕA[d]V) 'ayak' *ʔemA 'anne' *ʔin̄[A] 'yer' ([in descendant languages] > 'in') *ʔaR∇ 'aile/klan üyesi' *ʔ[ä]ś[o] 'oturmak' (Illič-Svityč < 'yerleşmek') *ʔisу (or *ʔiʔs∇ ?) 'oturmak', 'seat (body part)' (> 'foundation, basis') *[ʔV]š[ü]H2∇ 'yaban domuzu' *ʔ[a]y∇ 'anne' *ʕAl∇ (= *ʕalE or *ʕälî) 'zirve, doruk', 'tırmanmak' *ʕim[ê] 'yutmak' *ʕ[o]mdE 'dik durmak, yükselmek' *ʕur∇Kʼ∇ 'kaçmak' *ʕ|ɡeŕV 'yağmur, yağmur bulutu' *ʕoŝ∇(-Kʼa) 'ağaç' *ʕaǯ∇ 'beyaz, parlak' *boʔ∇ 'gitmek' *bûʕ∇ 'patlamak', (> ?) 'to swell' *bAd∇ 'çok' *beha (or *bäha) 'parlamak' *baH2V 'bağlamak' *buHi 'büyümek, belirmek,' *buL∇ 'karıştırmak (sıvıyı)' *bVL∇ʔa 'şişmek' *baLʕ∇ 'kör' *baļ[i]ɣa (or *baļ[i]ɣ[U] ?) ‘yutmak; boğaz’ *b∇L[h]∇ ‘yaprak’ *ba l ̄[i]ķa ‘parlamak’ *b∇l ̄iʔ|ʕ[∇]ķü ‘to beat, vurmak, çarpmak’ *bôĺX[a] ‘kuyruk, penis’ *buŋgä ‘ kabarmak’ *bor∇ ‘dağ,tepe’ *buRu (or *buRü) ‘kırmak’ *buR∇ (or *bür∇) ‘taş’ (> ‘taşla kesmek, oymak’) *buR∇, *buR[∇-][K]∇ ‘fırtına’ *bärʔ∇ ‘vermek’ *berEʔa ‘doğurmak; çocuk’ *bu|ür[ʔ]∇ ‘saç, tüy’ *bôri[ɣ]U ‘ toz,kum’ *bArh[ê] ‘parlamak’ *bûrûH∇ kirpik, kaş’ *barq∇ (~ *barX∇) ‘gitmek, ayrılmak’ *büryi ‘kaplamak’ *b[i]r∇gE ‘yüksek’ *b[E]R∇[k]∇ ‘diz’ *b∇R[∇]ķæ ‘parlamak’ *bôŕ[a] ‘delmek’

*buŕu(-ĶU) [or *buŕü(-ĶU)] ‘püskürmek, kaynamak, haşlamak’ *boŕ[ʔ]û ‘sarı’ *baţ∇ ‘soğuk, üşümek’ *b∇y∇ (or *b∇yʔ∇) ‘arı’ *čal∇ ‘to beat, to knock down, to fell’ *čAl∇m∇ ‘delik, çukur’ *čoma ‘yaban domuzu’ *č̣[a]r∇ ‘kesmek’ *dub[ʔ]∇ ‘arka, bel’ *did∇ ‘büyük, geniş’ *d[i]l ̄a (= *d[i]ļa ?) ‘parlak, gün ışığı’ *dul ̄i ‘ateş, ısı’ *dalqa|U ‘dalga’ *dæLb∇ ‘kazmak, delmek’ *dûm∇ ‘sessiz, sessizlik’ *d[û]hm∇ ~ *d[û]mh∇ ‘koyu(olmak)’ *dôǹ∇ ‘kesmek’ *dun̄∇ (or *dün̄∇) ‘akmak’ *dar[∇H]∇ ‘bağlamak, tutmak’ *doRķæ (~ *doRgæ ?) ‘sarmak,dönmek, bükmek’ *d[oy]a (> *da) ‘yer’ *gil ̄[h]o ‘parlamak’ *gUļ[E]ħU ‘düzlemek, pürüzsüz olmak’ *gûLʒ̍∇ ‘bükülmek,eğmek’ *giĺ[∇#]ʔ∇[d]∇ ‘donmak, buz’ (and *giļ∇ ‘ice, frost’) *g[A]m∇ (and *g[A]mʕ∇ ?) ‘büsbütün, tamamen, tam’ *gAǹ|ń∇ ‘anlamak,idrak etmek’ *genû ‘çene’ *g[o]ʔin̄∇ ‘dövmek, çarpmak, vurmak’ *gAr∇ ‘el’ *gUR∇ ‘yuvarlanmak,dönmek,dürmek’ *gæhR∇ ¬ *gæRh∇ ‘ışık, gün, gün ışığı’ *girʕ∇ ‘kesmek’ *garHä ‘keskin çubuk’ *garû[ĉ]a ‘çökmek, parçalara ayrılmak’ (or *g∇Rûŝ|ĉ∇ ‘to crush’) *gE|aRd∇ ‘örmek, bağlamak ’ *gäţâ ‘almak, kavramak, kapmak’ *[h]al[∇ʔ]E ‘öte’ *haw∇ ‘sevmek’ *[H₂]el∇ ‘dal’ *Han[g]∇(ţ∇) (or *Haŋ[g]∇(ţ∇) ?) ‘ördek’ *kar∇ ‘dönmek’ *ka[ry]∇ ‘kazmak’ *ķäbʔâ ‘ısırmak’ (> ‘yemek’) *ķUç∇ ‘kesmek, küçük parçalara ayırmak’ *ĶUm∇ ‘siyah,kara’ *Ķumʔ∇ ‘ sıcak(olmak)’

Ses bilgisi

Aşağıdaki tablo Nostratik dilin rekonstrükt edilmiş seslerini göstermektedir.

Ünlüler

		Çiftdudaksıl	Dişyuvası / diş		Damakönü	Post-alveolar	Dil-Damak	Art damaksıl	Küçük dil	Boğazsıl	Gırtlaksıl
			orta	yanal
patlayıcı	ejective	pʼ[1]	tʼ					kʼ	qʼ		ʔ
	ötümsüz	p	t					k	q
	ötümlü	b	d					ɡ	b
Patlamalı-sızmalı	ejective		tsʼ	tɬʼ	tɕʼ[1]	tʃʼ
	ötümsüz		ts	tɬ	tɕ[1]	tʃ
	ötümlü		dz	dɮ[1]	dʑ[1]	dʒ
Sızıcı	ötümsüz		s	ɬ	ɕ[1]	ʃ			χ	ħ	h
	ötümlü								ʁ	ʕ
Genizsil		m	n		nʲ			ŋ
Titrek			r		rʲ[1]
Telaffuzu değişen sesler				ɬ	lʲ		j	w

Ünsüzler

	Ön	Orta	Art
Dar	*/i/ • */y/<		*/u/
Orta	*/e/		*/o/
Dar-Geniş	*/æ/
Geniş	*/a/

Biçim bilgisi

Dil bilgisi unsurları diller arasında kelimelere kıyasla daha az alındığından diller arasındaki akrabalık ilişkilerini tespit konusunda grammar unsurları kuvvetli kanıtlar sunarlar. Aşağıdaki tabloda sunulan benzerlikler Kaiser ve Shevoroshkin (1998) tarafından öne sürülmüştür. Tabloda bulunan /N/ sesi herhangi bir nazal ses, /V/ ise herhangi bir ünlü ses olabilir.

Proto-Nostratik	Proto-Hint Avrupa	Proto-Kartvelian	Proto-Ural	Proto-Altay	Proto-Dravidian	Proto-Afroasyatik
İsim ekleri
/na/ "bulunma "	/en/ 'in'	/nu/, /n/	-/na/	-/na/		-/n/
/Na/ veya /Næ/ "çoğul(canlı)"		-/(e)n/	-/NV/²			-/aːn/
-/tʼV/ "çoğul(cansız)"		-/t/-	-/t/	-/tʰ/-		-/æt/
-/kʼa/ "küçültme hali"	-/k/-	-/akʼ/-, -/ikʼ/	-kka -/kːa/, -kkä -/kːæ/	-/ka/
Fiil ekleri
/s(V)/ "dilek,neden"	-/se/-	-/su/, -/sa/			-ij -/iɟ/-	/ʃV/-, -/ʃ/-
/tʼV/- "ettirgen ve dönüşlülük"			-t(t)- -/t(ː)/-	-/t/-	-/t/-	/tV/-
Edat
/mæ/ "yasaklayıcı, olumsuzluk "	mē /meː/	/maː/, /moː/		/mæ/, /bæ/	/ma/-	/m(j)/
/kʼo/ "Pekiştirme"	-/kʷe/ 'and'	/kwe/	-/ka/, -kä -/kæ/	-/ka/		/k(w)/

Notlar

1. These phonemes do not occur in some or most reconstructions of Proto-Nostratic. They are omitted or put in brackets in the "Sound correspondences" table below, except for */p/.