Stanislaw Ulam

Stanislaw Ulam, yak. 1945

Stanislaw Marcin Ulam (13 Nisan 1909, Lemberg, Polonya, Avusturya İmparatorluğu [bugün Lviv, Ukrayna]-13 Mayıs 1984, Santa Fe, New Mexico, ABD), Los Alamos'ta hidrojen bombasının geliştirilmesinde önemli rol oynayan matematikçi.

Doktora çalışmasını 1933'te Lvov'daki (bugün Lviv) Politeknik Enstitüsü'nde tamamladı. John von Neumann'ın çağrısı üzerine 1936'da ABD'nin New Jersey eyaletindeki Princeton'da bulunan Yüksek Araştırma Enstitüsü'nde çalışmaya başladı. Daha sonra 1939-40 yıllarında Harvard Üniversitesi'nde, 1941-43 arasında da Madison kentindeki Wisconsin Üniversitesi'nde matematik dersleri verdi. ABD vatandaşlığına geçtiği 1943'te Los Alamos'ta atom bombası geliştirme çalışmalarını yürüten ekibe alındı. Los Alamos'taki işini 1965'e değin sürdürdü, daha sonra çeşitli üniversitelerde öğretim üyeliği yaptı.

Ulam başta kümeler kuramı, matematiksel mantık, gerçek değişken fonksiyonları, termonükleer etkileşim, topoloji ve Monte Carlo kuramı olmak üzere bir dizi alanda uzmandı. Fizikçi Edward Teller'la birlikte çalıştığı sırada, patlama için sıkışmanın temel bir önem taşıdığını ve bir çekirdek bölünmesini (fisyon) bombasından çıkan şok dalgalarının gerekli sıkışmayı yaratabileceğini ortaya atarak, çekirdek kaynaşması (füzyon) bombasıyla ilgili çalışmalarda karşılaşılan önemli bir sorunu çözdü. Ayrıca titiz bir tasarımın mekanik şok dalgalarını çekirdek kaynaşması yakıtının hızla yanmasını sağlayacak biçimde odaklayabileceğini savundu. Teller ise termonükleer yakıtı sıkıştırmak için mekanik şoktan çok ışınımla çökertmenin kullanılması gerektiğini belirledi. Daha sonra Teller-Ulam konfigürasyonu olarak anılan bu iki aşamalı ışınım çökertmesi tasarımı modern termonükleer silahların geliştirilmesinin yolunu açtı.

Ulam'ın Los Alamos'taki çalışmaları yapay örnekleme yoluyla problemlere yaklaşık çözümler bulmayı sağlayan Monte Carlo yöntemini von Neumann'la birlikte geliştirmesiyle başlamıştı. Elektronik bilgisayar kullanımı sayesinde yaygınlaşan bu yöntem silah tasarımında, matematiksel iktisatta ve işlem araştırmalarında uygulama alanı buldu. Ulam aynı zamanda bilgisayarın esnekliğini ve genel yararlılığını geliştiren çalışmalar yaptı, matematiğin çeşitli yönleri üzerine bir dizi bilimsel makale ve kitap yazdı.

Başlıca kitapları

This article is issued from Vikipedi - version of the 8/29/2015. The text is available under the Creative Commons Attribution/Share Alike but additional terms may apply for the media files.