Stepan Razin
| Stenka Razin | |
|---|---|
 | |
| Doğum | 1630 |
| Ölüm |
6 Haziran 1671 (41 yaşında) Moskova |
| Diğer ad(lar)ı | Stefan Razin |
Stepan (Sten'ka) Timofeyevich Razin (Rusça: Степан (Стенька) Тимофеевич Разин, Rusça telaffuz: [sʲtʲɪˈpan (ˈsʲtʲenʲkə) tʲɪmɐˈfʲeɪvʲɪtɕ ˈrazʲɪn]; d. 1630 - 6 Haziran 1671) Kazak lideri, Güney Rusya'da soylulara ve Çarlık bürokrasisine karşı gelmiş ve ayaklanma başlatmıştır.
Stenka Razin Ayaklanması (1667 - 1671)
1667 yılında, Don ve Aşağı İdil taraflarında asıl adı Stefan olan, Stenka Razin adındaki bir Rus Kozağı, Çara karşı isyan başlatmıştır. Razin, Rus Kozaklarının "Domovoy" denilen zengin emlak sahiplerine karşı "Golıtba", "Çıplaklar" denilen fakirler sınıfını ve köylüleri himaye etmiştir.
Stenka Razin amacına ulaşmak için her yolu mübah saymaktaydı. Bütün yoksullara eşitlik vaatlerinde bulunmuştu. Çiftlik sahiplerinin malikanelerini yağma etmiş ve her geçtiği yeri bir kasırga gibi harabeye çevirmiştir. 1668'de İdil'in doğusuna geçmiştir. Yayık (Ural) havzasına gelerek, buradaki Rus Kozaklarını, Başkurt ve Kalmukları kendi safına çekmek ile uğraşmıştır. Diğer yandan İdil Nehri ve Hazar Denizi üzerinden kayıklarla geçerek, İran sahillerini ve Reşt'i yağma etmiş, Don havzasındaki merkezine büyük ganimetler getirmiştir. İzlemiş olduğu politika ona büyük bir şöhret kazandırmıştır. "Volga - Volga" adlı Rus manzum eserleri onun zamanından günümüze kadar ulaşmıştır.
Stenka Razin, 1669'da İdil bölgesinde Astarhan, Tsaritsin, Saratov, Samara ve Simbirsk gibi yerleri zapt etmiştir. Kazan taraflarındaki Müslüman halkı ve Çuvaşları kendi tarafına çekebilmek için her tarafa Türkçe mektuplar göndermiştir. Stenka Razin, Rus çiftlik sahiplerini soyduğu halde, Türk mirzalarına dokunmuyordu. Simbirsk'teki savaşlarına doğudan gelen Başkurtlar'da katılmışlardır. Kefeli İbrahim Katip, Kazan Türkleri ile Nogayları ve "Kırgız" adı altında birleştirdiği Kozak ve Başkurtlar'ın Stenka Razin'in hareketinde müttefik bulduklarını ve Osmanlı Devleti'ne baş vurduklarını kaydetmiştir. Kısaca, 1661 - 1670 yılları arasında Batı Sibirya'dan Kırım'a kadar olan bölge Rusya Çarlığı'na karşı ayaklanmış durumda idi.
İki şehzadenin ayaklanması sırasında 1665 yılında bir kısım Başkurtlar Kırım ve Osmanlı akıncılarıyla birlikte Macaristan'a kadar gidip, Debrezen şehrini yağma ettiklerini Macar kaynakları zikretmektedir. Kuban Kalmukları'nın reisi Munçuk'un huzurundaki Çar'ın elçisi Gorohov "Başkurt eşkiyalarının reislerinden Gafur Akbulatoğlu'nu ve yandaşlarını bu taraflardaki sıfatıyla, Kalmuklar'ın Rus düşmanı olan bu zümrelerine Rus vilayetlerini yağmada kılavuzluk etmekte olduklarını raporunda anlatmıştır. Aynı Munçuk, 1664'de Rus Çar'ına yazdığı mektuplarında Başkurtlar'ın ve Astarhan halkının Kırımlılar ve Azak'taki Türk Paşa'sı ile birleşerek iş gördüklerini, Kalmukların'da iki bin kadar atını çaldıklarını, Başkurtlar'ın ve Kazan Tatarları'nın aynı senede Kırım Hanı'nı Rusya üzerine yürümeye davet ederek, kendilerinin ona bağlılıklarını sunduğundan söz etmiştir. İstanbul Hükumeti Heştek'lerin Azak civarında bulunarak, Rusya aleyhine birlikte hareket etmek ve kendilerinin sınır muhafızlığı hizmetine alınmak yolundaki tekliflerini kabul etmeyip, Rus düşmanı olan IV. Sofu Muhammed Giray'ı Hanlıktan alınmasını Evliya Çelebi basiretsizlik olarak nitelemiştir. Muhammed Giray'ın yerine tayin edilen, annesi Polonyalı olan, Rus dostu, Adil Giray Han, Çar Aleksey Mihayloviç'e pek çok kez dostluğunu bildirip, 1671'de de kıymetli hediyeler ve güzel atlar göndermiştir.
1670 yılında Çar Aleksey Mihayloviç, Stenka Razin'e karşı gönderdiği ordular yenilmiş ve Razin'in nüfuzu bütün Güney Rusya'da yayılmıştır. Ancak, 1670 Ekiminde Razin, Kazan'ın güneyinde Züye Nehri'nde yapılan savaşı kaybetmiştir. Razin, Don nehrine çekilmiş fakat düşmanları olan Rus-Kozak eşrafı onu yakalayarak Çar'ın adamlarına teslim etmişlerdir.[1]
Ölümü
Razin'in düşmanları olan Rus-Kozak'ların eşrafı Razin'i yakalayarak Çar'ın adamlarına teslim etmiştir. Stenka Razin, 6 Haziran 1671'de Moskova'da derisi yüzülerek idam edilmiştir.
Kefeli İbrahim Katip'in yazdığına göre, Stenka Razin'in Osmanlı Devleti'nden ve Kırım Hanlarından birkaç kez yardımcı kuvvetler istediğini, Rusların Türkler'den gasp ettiği toprakları onlara iade edeceğini bildirmiş ve bir takım isteklerde bulunmuş ise de, kendisine yardım yapılmamıştır. Çünkü o zaman Viyana ve Akdeniz yenilgileri Osmanlı Devleti'nin başına gelmediğinden bu yardımları yapabilecek durumdaydı. Nitekim bir süre sonra Osmanlı Devleti hatasını anlamış, Rus dostu Adil Giray'ı azlederek, yerine Kaplan Selim Giray'ı tayin etmiştir ama Stenka Razin isyanıda artık sona ermiştir.[2]