I. Mahmud (Selçuklu)
| Nasıreddîn Mahmud | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Büyük Selçuklu Sultanı | |||||
| Hüküm süresi | 1092-1094 | ||||
| Önce gelen | Melikşah | ||||
| Sonra gelen | Berkyaruk | ||||
| |||||
| Hanedan | Selçuklu Hanedanı | ||||
| Babası | Melikşah | ||||
| Annesi | Terken Hatun | ||||
| Doğum | 1087 | ||||
| Ölüm |
1094 (6-7 yaşlarında) İsfahan | ||||
| Dini | Sünni İslam | ||||
I. Mahmud (1087-1094, İsfahan), Beş yaşında iken 1092-1093 döneminde Büyük Selçuklu Devleti hükümdarı ve 1093-1094'de İsfahan ve Fars bölgesi tabi hükümdarı ilan edildi.[1]
Kasım 1092'de Melikşah öldüğü zaman 13 yaşında olan ve meşru varisi olarak ilan edilmiş bulunan Ebu'l Muzaffer Berkyaruk Büyük Selçuklu Devleti tahtına geçti. Ama Melikşah'ın karısı Karahanlılar Hanı'nın kızı olan Terken Hatun Melikşah'tan sonra kendi oğlu Mahmud'un sultan olmasını istiyordu. O zaman Selçuklu Devleti Veziri olan ve kısaca "Mustafi" olarak anılan "Bin Marzuban Husrev Firuz Şirazi ibni Darust Tacumulk Ebu'l-Ganaim" tarafından desteklendi. Bağdad'daki Abbasiler halifesi Muktadi'yi de haberdar eden Türkan Hatun Melikşah'ın ölümünden 6 gün sonra 25 Kasım 1092'de beş yaşındaki oğlu Mahmud'u sultan ilan ettirip Bağdad'da oğlu adına hutbe okuttu.[2]
Çeşitli bölgelerde valilik ve yönetimcilik yapan Selçuklu ileri gelenleri bu karışıklığı fırsat bilip kendi bağımsızlıklarını ilen etmeye başladılar. Melikşah'ın kardeşi olan Horasan ve Belh'i eline geçirdi. Melikşah'ın diğer bir kardeşi olan Tutuş kendini Şam'da Suriye Meliki ilan etti. Yüksek yöneticilerden Halep Emiri olan Aksungur el-Hacib bağımsızlığını bildirdi. Diyarbakır Emiri gibi diğer vali emirler de kendilerini bağımsız ilan ettiler.
Azerbaycan ve Arran valisi olan ve Berkyaruk'un dayısı ve kuzeni olan Yakut bin İsmail bin Davud, Mahmud'un sultanlığını kabul ettiğini açıkça bildirdi.
Kutalmış oğlu Süleyman'ın oğlu olan I. Kılıç Arslan esir olduğu İran'dan Anadolu'ya kaçtı ve burada babasına destek vermiş bu yörelere göç etmiş olan Türkmen aşiretler mensupları tarafından Anadolu Selçuklu Devleti Sultanı olarak kabul edildiler.
Sultan Berkyaruk, devlet Veziri olan "Mustavi"'den bir önce Vezir olan ama uzun bir dönem görevden sonra Haşhaşiler fedaileri tarafından bir suikasta kurban gidip öldürülmüş olan Nizam-ül Mülk yakınları ve taraftarları (Nizamiye) tarafından tutulmakta idiler.
Türkan Hatun oğluna taraftar bulmak ve saltanatını pekiştirmek için rivayete göre ordu mensuplarına 20.000 altın dinar bahşiş dağıtmıştı. Türkan Hatun sonra da Emir Kür-Boğa'yı[3] İsfahan'da bulunan veliaht Berkyaruk'u yakalamak için İsfahan'a gönderdi. Türkan Hatun ve I. Mahmud ordu ile bu emiri izlediler. Ancak Vezir Nizam-ül Mülk taraftarları da 14 yaşındaki Berkyaruk'u Rey şehrine kaçırarak sultan ilan ettiler.
Oğlu Mahmud'u bütün ülkenin hakimi yapmak isteyen Türkan Hatun, sultan ilan edilen Berkyaruk ile mücadeleye başladı. Berkyaruk taraftarları Rey'de yeni bir ordu organize ederek Ocak 1093'de İsfahan'a yürüdüler ve o şehri kuşatmaya altına aldılar. Türkan Hatun ve oğlu I. Mahmud ordusu ile Berkyaruk ordusu Luristan'da Hemedan ve Ahvaz arasındaki yol üzerinde bulan bir mevkide 17 Ocak 1093'de Burûcird Muharebesi'ne giriştiler. Mahmud ve Türkan Hatun'un ordusundaki bazı emirler ve askerler Berkyaruk tarafına geçtiler ve Türkan Hatun'un ordusu muharebeyi kaybetti.
Türkan Hatun ve Mahmud İsfahan'a çekildi. Burada iken Mahmut'u daha once tutmus olan Azerbaycan ve Arran valisi olan ve Berkyaruk'un dayısı ve kuzeni olan Yakut ibni İsmail ibni Davud'un Sultan Berkyaruk tarafına geçtiği haberi geldi. Türkan Hatun ve Vezir "Mustavi" onun bir suikastle öldürülmesini organize ettiler. Şubat 1093'de Vezir "Mustavi" Berkyaruk tarafından yakalanıp esir alınıp ve idam edildi. Böylece Türkan Hatun'un oğlu Mahmud'u Sultan yapma hayalleri suya düştü.
Türkan Hatun Berkyaruk ile bir anlaşma yapmak zorunda kaldı. Bu yapılan anlaşmaya göre Türkan Hatun ile Mahmud Isfahan ve Fars bölgesine tabi hükümdar olarak hakim olacaktı. Berkyaruk ise tüm batı Büyük Selçuklu Devleti üzerinde Sultan olarak hüküm sürecekti.[2]
Bu anlaşmadan bir buçuk sene sonra Türkan Hatun hastalanarak öldü. Türkan Hatun'un ardından da 1094 tarihinde Sultan Mahmud çiçek hastalığına yakalanarak öldü. Böylece Beryaruk'un tek başına Büyük Selçuklu sultanlığına hakim olması daha kolay hale geldi.
Kaynakça
- ↑ Nagendra Kr Singh (ed.) (2005) International encyclopaedia of Islamic dynasties, Anmol Publication PVT Ltd., s. 1076.
- 1 2 Özaydın, Abdülkerim (2001) Sultan Berkyaruk Devri Türk Tarihi (485-498/1092-1104), İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yay. ISBN 975-404-608-5
- ↑ Kafesoğlu, İbrahim (1992), Selçuklular İstanbul: MEB Yayınlar, ISBN 975-11-0454-8 , Kür-Boğa maddesi
| I. Mahmud (Selçuklu) Doğumu: 1087 Ölümü: 1094 | ||
| Resmî unvanlar | ||
|---|---|---|
| Önce gelen: I. Melikşah |
Büyük Selçuklu Sultanı 1092 – 1094 |
Sonra gelen: Berkyaruk |
| |||||||||||||||||||||||||||||