Tütüncü Mehmet Halis Efendi
Serduhani Mehmet Halis Efendi, Osmanlı'nın ilk sanayicilerinden ve İstanbul, Kadıköy'deki Göztepe semtinin kurucusudur.
Hayatı
Aslen Erzincan iliniin Kemah ilçesi Ağaçsaray köyü nüfusuna kayıtlıdır. 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı'ndan sonra kardeşi Yusuf Efendi ile İstanbul'a gelerek ticaret hayatına atılmışlar ve sokaklarda terazi ile tütün satmışlardır. Bu esnada dönemin zenginlerinden Tahsin Bey'le tanışmaları iki kardeşin hayatlarında bir dönüm noktası olur ve Tahsin Bey'in teşvikiyle Mehmet Efendi İskeçe'den 40 hayvan yükü tütün getirtir. Hemen ardından Küçükpazar’da küçük bir dükkan sahibi olurlar; kardeşi dükkanda satışla uğraşırken, Mehmet Efendi de gidip mal getirmeye devam eder. Artık Tütüncü Mehmet Efendi olarak anılmaktadır.
Küçükpazar'daki dükkanlarında işlerin iyi gitmesiyle Tütüncü Mehmet Efendi, bir tütün fabrikası kurmaya karar verir ve yer olarak da Haliç kıyısındaki Cibali'yi seçer. Cibali'de kurduğu fabrika ile ordunun tütün ihtiyacını karşılayan Tütüncü Mehmet Efendi, zamanla kazancını arttırır ve İstanbul'un en zenginleri arasına girer ve serduhani (baş tütüncü) olarak anılmaya başlar. Ne var ki devletin tekel gelirlerini arttırma kararı alma sonucu, Girit ve Lübnan dışında tütün imalatı ve tütün fabrikası açma imtiyazı 30 yıl süre ile Reji İdaresi'ne verilir ve Mehmet Efendi Cibali'deki tütün fabrikasını satmak durumunda kalır.[1] Sözkonusu fabrika cumhuriyet idaresine kadar Fransız idaresinde kalacak, cumhuriyet ilanından sonra Türk Tekel İdaresi'ne bağlanacak ve 1995 yılında Kadir Has Üniversitesi'ne devrine kadar üretime devam edecektir.
Fabrika satışından 95 bin altın kazanan Mehmet Halis Efendi, bu parayla bugünkü Göztepe semtinin bulunduğu alanda yaklaşık 1000 dönümlük arazi satın almış ve bu araziyi parselleyerek saray eşrafına mensup kimselere satmıştır. Saray çevresinden bu parselleri satın alıp, üzerine çoğunlukla yazlık ev yaptıranlar doğrultusunda yeni bir muhit doğmuş ve bugün mevcut olan semtin temelleri atılmıştır (yaptırılan yazlık evlerden bir tanesi, Defter-i Muktesid Muharriri Galatalı Süleyman Sudi Efendi tarafından satın alınır ve bugün Erenköy Kız Lisesi olarak kullanılmaktadır). 1902 yılında servetinin bir kısmıyla, kendi ismiyle anılan Tütüncü Mehmet Efendi Camii'ni yaptırır. Ömrünün son yıllarını Büyükada’da geçirir. Vefat edince cenazesi, vasiyeti üzerine Göztepe’de yaptırdığı camiinin mihrab önüne defnedilir. Oğlu Kemal Efendi, Tütüncü Mehmet Efendi Camii'nin ilk imamıdır.[2]
Göztepe semtinin kurucusu ve isim babası olan Mehmet Halis Efendi'nin ismi, Bağdat Caddesi ile Minibüs Caddesi'ni birbirine bağlayan semtin ana caddesine verilmiştir.