Valparaíso, Şili
Valparaíso (Türkçe Cennet vadi) Şili'de bir liman şehridir. Yaklaşık nüfusu 278.000 kişidir. Valparaíso'nun ilçe ve banliyöleri ile nüfusu 905.300 kişiyi bulur (2004). Şili Kongresi bu şehirde bulunur.
Valparaíso Büyük Okyanus'un kuzeye açılan resimsi bir koyunda bulunur ve Dünyanın en güzel şehirlerinden biri olarak kabul edilir. Limanı, ülkenin en önemli limanlarından biridir. Edebiyat, müzik ve diğer sanat eserlerine konu olmuş olan şehir, ülkenin kültürel başkenti olarak geçer. Temmuz 2003'de koloniyal zamandan kalma mimariye sahip tarihi merkezi, UNESCO tarafından Dünya Kültür Mirası olarak ilan edilmiştir.
Coğrafya
Şehir, Pasifik sahilinde 33,05° güney enleminde, bir körfezin (Bahía de Valparaíso) güney kesiminde, başkent Santiago'nun 120 km batısıda yani karayolu ile 2 saatlik mesafede bulunur. Şehir sakinleri İspanyolca'da Porteños olarak tanımlanır ki bu terim İspanyolca puerto – “liman” kelimesinden gelir. Valparaíso'nun bulunduğu koyun karşısında Viña del Mar şehri bulunur. Viña del Mar, birçok gökdelenin ve Casino'nun bulunduğu modern bir tatil merkezidir. Valparaíso-Viña del Mar'ın toplam şehir alanı, Santiago'dan sonra ülkenin en büyüğüdür
İklim
Valparaíso'nun iklimi Akdeniz iklimidir. Deniz kenarındaki konumu yazın da ferah meltemlerin esmesini sağlar.
Görülmeye değer yerler
Tepelerin şekil verdiği şehirde eski tarzda çok sayıda bina bulunur ki, şehirde hedef olmaksızın gezinti yapmaya değer. Şehrin tarihi kesimi Cerro Alegre, sanatçıların ve öğrencilerin yaşadığı bir semttir. Burada ayrıca kafe ve barlar bulunur.
Valparaíso'da yaşamış olan Pablo Neruda, şehrin sayısız merdivenlerinden etkilenmiştir. Önemli tepelere giden yolu kolaylaştıran 15 Ascensores - asansör daha doğrusu füniküler ile bu tepelere çıkmak, özel bir tecrübe olur. Şehrin tarihi merkezi 2003 yılında UNESCO tarafından insanlığın kültür mirası olarak ilan edilmiştir.
Başka bir görülmeye değer yer ise Göl- ve deniz müzesidir.
Tarihçe
Koloniyal zaman öncesi
Valparaíso koyuna, kendilerini balıkçılığa ve tarıma adamış etnik bir grup olan Changos tarafından yerleşilmişti.
Koloniyal zaman
Koy, 1536 yılında İspanyol Juan de Saavedra tarafından keşfedilir. Gemisi Diego de Almagro batırılmıştır. Şehrin kuruluşu 1544 yılında Juan Bautista Pastene tarafından gerçekleştirilir.
Koloniyal zaman müddetince Valparaíso ilk olarak sadece yavaş gelişmiş ve küçük bir köy olarak kalmıştır. Bunun bir sebebi de korsanların baskınlarıdır. Francis Drake de bu şekilde 5 Aralık 1578'de Dünya etrafında dolaşırken bu şehri basar, bir gemiyi ganimet olarak alır ve evleri yağmalar.
18. yüzyılın sonlarına doğru Büyük Britanya ve ABD ile ticari ilişkilerin kurulmasıyla, şehrin gelişimi hızlanır.
Şili bağımsızlığı
Panama Kanalı'nın açılmasından önce Valparaíso, Horn Burnu'nu dolaşan gemilerin ulaştığı ilk büyük liman konumundaydı. Bu yüzden 19. yüzyılda şehrin limanı, Güney Pasifik'in en etkili limanı ve San Francisco ile birlikte Amerika Kıtası'nın batı kıyısındaki en önemli iki limandan biriydi
Şehir birkaç kez, mesela 1822 ve 1851 depremlerinde zarar görmüştür. 1850–1860 yılları arasında şehrin borsası, Şili'nin ilk özel bankası ve itfaiye teşkilatı kurulmuştur. Aynı zaman dilimine başkent Santiago'ya bağlanan demiryolunun açılışı da denk gelir.
31 Mart 1866'da şehir İspanya-Güney Amerika Savaş'ında Amiral Mendez Núñez komutasındaki bir İspanyol filosu tarafından bombalanır. Numanci, Blanca, Villa Madrid, Resolución ve Vencedora adlı firkateynler şehri 3 saat boyunca vururlar. Şehir büyük ölçüde tahrip olur.
1885 Valparaíso'nun nüfusu 115.147 kişi olmuştur ve bunun 10.000 civarı yabancıdır.
16 Ağustos 1906'da yeniden şiddetli bir deprem ve akabinde oluşan tsunami şehri vurur. Bugün sahil hattı yakınında bulunan binaların neredeyse hepsi, bu depremden sonraki zamana aittir.
Panama Kanalı'nın açılmasıyla liman önemini kaybeder.
1920 yılında Valparaíso nüfusu 182.422 kişidir.
Askeri darbe
1973'deki Şili askeri darbesi başlangıcını Valparaíso limanında yapar. Hemen ölümünden sonra Salvador Allende'nin cesedi ilk başta gizli olarak Valparaíso mezarlığında toprağa verilir.
Pinochet rejiminin sona ermesiyle Şili Kongresi bu şehre getirilir. Her yıl 21 Mayıs'da Devlet Başkanı kongrede konuşma yapar. Şehirde düzenli olarak sol görüşlü göstericilerle, polis arasında sokak çatışmaları yaşanır.
Ekonomi
Valparaíso limanı Güney Amerika'nın en önemli limanlarından sayılır. 19. yüzyılda Valparaíso on yıllarca tüm Pasifik bölgesinin en büyük limanıydı. Panama Kanalı'nın açılışından sonra, 1914 yılında burasının önemi hızla azalmıştır. Bugün Şili'nin bile en büyük limanı değildir. Başta Santiago için ithalat ürünleri olmak üzere, komşusu San Antonio'da, Valparaíso'dakinden daha fazla indirme yapılır. Buna karşın ihracatın çoğu, merkezi bakır madenlerine yakın I. ve II. Regionlar'daki bir sıra limandır.
Şehirde fazla sayıda yüksek okul bulunur ki, bunlar arasında Universidad Técnica Federico Santa María, Pontificia Universidad Católica de Valparaíso, Universidad de Valparaíso ve Universidad de Playa Ancha de Ciencias de la Educación vardır. Bu sayede Valparaíso önemli bir eğitim şehridir.
Diğer
- El Mercurio de Valparaíso en eski ispanyolca dilindeki gazetedir.
- Salvador Allende ve onu darbe ile deviren General Augusto Pinochet Valparaíso'da doğmuşlardır.
- Pablo Neruda uzun yıllar bu şehirde yaşamıştır.
- Jules Verne birçok romanında Valparaíso'dan bahseder.
- Sting 1996'da Valparaíso şarkısını yazmış ve bestelemiştir.
- Rosario, Arjantin ve Long Beach, Kaliforniya ABD kardeş şehirlerdir.
Resim galerisi
El Mercurio de Valparaíso Gazete binası
Valparaiso mimarisi ile UNESCO tarafından Dünya Kültür Mirası ilan edilmiştir.
Tepelik bir şehir olan Valparaiso'da füniküler önemli bir toplu taşım aracıdır.
Şehir metrosu
Şehirde bir meyve satıcısı
Tepelik bir şehir olan valparaiso'da Cerro esperanza (Umut tepesi)
1906 yılından bir resim
Ayrıca bakınız
Dış bağlantılar
-
Wikimedia Commons'ta Valparaíso, Şili ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur. - UNESCO Dünya Kültür Mirası (İng.) (fran.)