Salvador Allende
| Salvador Allende | |
|---|---|
 | |
| 29. Şili Devlet Başkanı | |
| Görev süresi 4 Kasım 1970 - 11 Eylül 1973 | |
| Yerine geldiği | Eduardo Frei Montalva |
| Yerine gelen | Augusto Pinochet |
| Şili Senatosu Başkanı | |
| Görev süresi 27 Aralık 1966 - 1969 | |
| Yerine geldiği | Tomás Reyes Vicuña |
| Yerine gelen | Tomás Pablo Elorza |
| Kişisel bilgiler | |
| Doğum | 26 Haziran 1908[1] Valparaíso, Şili |
| Ölüm | 11 Eylül 1973 (65 yaşında) Santiago, Şili[2] |
| Eşi | Hortensia Bussi (1940-1973) |
| Dini | Agnostizm |
| İmzası |  |
Salvador Allende Gossens (d. 26 Haziran 1908, Valparaíso, Şili - ö. 11 Eylül 1973, Santiago, Şili), Şilili devlet adamı ve Batılı devletlerde serbest seçimle iktidara gelen ilk Marksist devlet başkanıdır.[3] Ne var ki işçi sınıfının egemenliğinde bir cumhuriyet kurma amacını gerçekleştiremedi. Göreve başladıktan üç yıl sonra askerler, onun başkanlığını sürdürdüğü sosyalist iktidarı bir darbe ile ortadan kaldırdı.[4][5]
Çocukluk ve gençlik yılları
Burjuva bir ailenin oğlu olan Allende, liseyi bitirdikten sonra doğduğu kent olan Valparaíso'da tıp eğitimi gördü. Solcu politik gruplarda çalışarak kısa zamanda öğrenci liderliğine yükseldi. Diktatör Carlos İbanez´e karşı mücadelesinden dolayı tutuklandı ve 1932´de tıp diplomasını aldıktan sonra üniversiteden uzaklaştırıldı. Bir yıl sonra tanınmış birkaç solcuyla birlikte Komünist Parti´nin Marksist alternatifi olarak gördüğü Partido Socialista´yı (Sosyalist Parti) kurdu.
İlk politikaları
1937´den başlayarak milletvekili olan Allende, devletin çeşitli sağlık kurumlarında çalıştı ve Valparaíso Üniversitesi´nde öğretim üyeliği yaptı. Halk Cephesi Hükümeti´nin başkanı olan Pedro Aguirre Cerda, Allende´yi 1939´da Sağlık Bakanlığı'na atadı. Allende´nin sosyal düzeyi düşük olanlara karşı özel bir ilgi göstermesi, Yoksulların Başkanı olarak adlandırılmasını sağladı. 1943´te Sosyalist Parti Genel Sekreterliği'ne seçildi ve bunun ardından sağlık alanında çeşitli kamusal ve siyasal görevler üstlendi. Bunun yanı sıra ülkesinin sosyal yasalarının çıkarılması yönünde etkin bir rol oynadı.
Dört Kez Başkan Adaylığı
Allende, toplumun alt tabakalarına ilişkin sosyal çalışmalarından dolayı kazandığı popülerliliği 1952´deki başkan seçimlerinde kullanmak istedi. Birkaç solcu partiyi birleştirerek Frente del Pueblo´yu (Halk Cephesi) kurdu ve bu partinin adayı oldu. Ne var ki ancak 60.000 oy alabildi. Bu başarısızlığın sonucu olarak, sonraki yıllarda giderek daha çok partiyi Halk Cephesine katmaya çalıştı.
4 eylül 1970´te Sosyalistler, Komünistler, Liberaller ve Hristiyan Demokratlardan ayrılmış olanların birleşmesiyle kurduğu Unidad Popular´ın (Halk Birliği) adayı oldu. 1952, 1958, 1964´ten sonraki bu dördüncü girişiminde, 1967´den beri Senato Başkanı olan Allende mutlak çoğunluğu (oyların % 36,3´ü) kazandı. Altı hafta sonra hedefine ulaşarak Başkanlık Sarayı'na taşındı. Hükümetteki Hıristiyan Demokrat Partisi´nin oylarını; demokratik hukuk devleti, ayrıca parti, toplantı ve basın özgürlüğünden yana tavrıyla toplayabildi.
Sosyalist ekonomik politikası
Allende, Şili´yi sosyalist bir topluma yani İşçi Sınıfının Cumhuriyeti´ne dönüştürmek istedi. Mallara el koyarak ve mülkü dağıtarak büyük sosyal farklılıklara karşı savaştı.15 yaşından küçük çocuklara, gebe ve emziren annelere parasız olarak günde yarım litre süt dağıttı. En düşük gelirleri üçte iki oranında yükseltti, buna karşılık devlet memurlarının ücretlerine bir üst sınır koydu.
Yabancı işletmeleri devletleştirmesi, birinci derecede, hemen hemen tümüyle ABD´lilere ait olan bakır madenlerine yönelikti. 1970 Kasım´ında Küba ile diplomatik ilişkilerin yeniden kurulması, ABD ile ayrıca bir sürtüşme nedeni oldu.
İç politika
Allende'nin sosyal ve politik girişimlerinin başlangıçtaki başarılarına karşın önemli ekonomik sorunlar ortaya çıktı. Bir yıl önce devletleştirmeyi oybirliğiyle kabul etmiş olan muhafazakar muhalefet, ABD´nin baskısıyla 1972 Şubat´ında danışma koşulunu koydu ve Allende bundan sonraki devletleştirme işlemlerinde Parlamento´nun iznini almak zorunda kaldığından politikasını sürdüremedi.
1973´ün ortasından sonra sağdan ve soldan gelen terör, iç politikadaki dengeyi bozdu. Ayrıca zırhlı bir birliğin darbe girişimi, Allende´nin 1972 güzünde hükümete ortak ettiği ordunun da artık onu tam olarak desteklemediğini kanıtladı. 1973 Haziran´ının sonunda Parlamentonun çoğunluğu Allende´nin rejimini yasa dışı ilan etti ve kendisini anayasayı birkaç kez ihlal etmekle suçladı.
Askeri darbe ve ölümü
1973 Ağustos´unun sonunda Allende tarafından silahlı kuvvetlerin başkomutanlığına getirilen General Augusto Pinochet ülkenin karışık durumundan yararlanarak 11 Eylül 1973 tarihinde bir darbe girişiminde bulundu. Bunu yaparken CIA'in yoğun desteğini gördü. Bu durum, batılı devletlerde serbest seçimlerle iktidara gelen marksist bir devlet başkanına yapılan tek antikomünist darbedir.
Başkanlık Sarayı'na yapılan saldırılar sırasında teslim olması çağrısı yapıldı, fakat o askerlere teslim olmayı reddetti ve intihar etti.[6][7] Kısa bir süre sonra, darbeciler, Allende'nin intihar ettiğini duyurdu. Resmi duyuruda otomatik tüfek ile intihar ettiğini ilan etti. Ölümünden önce, Fidel Castro'nun kendisine hediye ettiği ve elinde tuttuğu AK-47 marka silah birkaç kez fotoğraflanmıştı. Allende, bu silahla ölü bulundu. 2004'teki Guzmán belgeseline göre, Allende bir tabanca ve bir tüfekle kendini vurmuştur. Ölümünden sonra Pinochet anayasayı geçersiz kılarak askeri bir diktatörlük kurdu.
Geleneği
İstanbul, Ataşehir'de Mustafa Kemal Atatürk ile yan yana bir heykeli vardır.
Kaynakça
- ↑
- ↑ "Biography of Allende". salvador-allende.cl. 18 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20081218012055/http://www.salvador-allende.cl/biografia/Trayectoria.pdf.
- ↑ "Profile of Salvador Allende". BBC. 8 Eylül 2003. http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/3089846.stm.
- ↑ Pipes (2003). Communism: A History. The Modern Library. s. 138. ISBN 0-8129-6864-6.
- ↑ Chile: The Bloody End of a Marxist Dream... Allende's downfall had implications that reached far beyond the borders of Chile. His had been the first democratically elected Marxist government in Latin America.... Time Magazine. http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,907929,00.html.
- ↑ "Otopsinin sonucu: Allende intihar etti" (Basılı yayım). NTV Tarih: 18. Ağustos 2011. ISSN 1308-7878.
- ↑ post (2011-07-19). "Informe del Servicio Médico Legal confirma la tesis del suicidio de ex Presidente Allende | Política". La Tercera. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160304131910/http://www.latercera.com/noticia/politica/2011/07/674-380613-9-informe-del-servicio-medico-legal-confirma-la-tesis-del-suicidio-de-ex.shtml. Erişim tarihi: 2011-09-18.
Ayrıca bakınız
Dış bağlantılar
- O naaş Salvador Allende'ya ait CNN Türk (27.05.2011)
| Siyasi görevi | ||
|---|---|---|
| Önce gelen: Miguel Etchebarne |
Halk Sağlığı Bakanı, Sosyal Yardımlaşma ve Refah 1939–1942 |
Sonra gelen: Eduardo Escudero |
| Önce gelen: Tomás Reyes |
Şili Senatosu Başkanı 1966–1969 |
Sonra gelen: Tomás Pablo |
| Önce gelen: Eduardo Frei Montalva |
Şili Devlet Başkanı 1970–1973 |
Sonra gelen: Augusto Pinochet |
| ||||||||
| ||||||||||||||||||||||
