Şanghay İşbirliği Örgütü

Şanghay İşbirliği Örgütü
上海合作组织
Шанхайская организация сотрудничества
(SCO / ShOS)
Üyeler Gözlemciler Diyalog Partnerleri
Kuruluş 15 Haziran 2001
Tür Karşılıklı-güvenlik örgütü
Yasal statü Anlaşmalı
Merkez Pekin, Çin
Üyeler
Resmî diller Çince ve Rusça
Genel Sekreter Muratbek Sansizbayeviç İmanaliyev
Genel Sekreter Yardımcıları Mihail Alekseyeviç Konarovskiy
Enver Cemaleddinoviç Nasirov
Juyin Hong
Perviz Devlethocayeviç Dodov
Resmî site sectsco.org

Şanghay İşbirliği Örgütü (İngilizce: Shanghai Cooperation Organization) yahut Şanghay Paktı adını teşkilâtın ilk toplandığı yerden --Şanghay-- almaktadır. Çin Halk Cumhuriyeti, Rusya, Kazakistan, Kırgızistan ve Tacikistan'ın 1996 yılında oluşturdukları yapılanma Şanghay Beşlisi olarak anılıyordu. Bu örgüt 2001'de Özbekistan'ın katılımıyla üye sayısını altıya çıkarttı.

2015 yılında Rusya'ya bağlı Başkurdistan Cumhuriyeti'nin başkenti Ufa'da düzenlen ŞİÖ Liderler Zirvesinde Hindistan ve Pakistan'ın tam üyelik prosedürlerinin başlatılması kararı alındı.[1] Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, Hindistan ve Pakistan’ın Şanghay İşbirliği Örgütü üyeliğinin 2017 zirvesine hazır olacağını söylemiştir.[2]

Tarihçe

Çin'in Girişimleri

Şanghay İşbirliği Örgütü'nün (ŞİÖ) ortaya çıkmasının ardında, Çin Halk Cumhuriyeti'nin (ÇHC) girişimleri önemli rol oynamıştır. 1990'lı yılların başında Çin'in bölgeye olan ilgisinin ardındaki faktörler şunlardır:[3]

Birliğin oluşumu ve gelişim

26 Nisan 1996'da Şanghay'da toplanan beş ülkenin Sınır Bölgelerinde Askeri Güvenin Derinleştirilmesi Anlaşmasını imzalamasıyla Şanghay Beşlisi kurulmuş oldu.

Bundan sonra Şanghay Beşlisi yıllık görüşmeleri sırasıyla 1998'de Almatı'da, 1999'da Bişkek'te, 2000'de ise Duşanbe'de yapıldı.

2001 yılında ise görüşmeler ŞİÖ’nün kuruluşu ile sonuçlandı. Beş devlet ile başlayan örgütün tam üye sayısı sonra altıya ulaştı: Rusya, Çin, Kazakistan, Tacikistan, Kırgızistan, Özbekistan.

Haziran 2001'de üye devletler Sankt Peterburg Zirvesinde örgütün amaç, prensip, yapı ve işleyişini belirleyen ŞİÖ Beyannamesini imzaladı. Ayrıca zirvede bir "anti-terör ajansı"nın kurulmasını öngören bir anlaşma daha imzalandı.[5]

ABD karşıtı ilk ciddi adım, 2005’te atılmıştır. ŞİÖ zirve toplantısında, ABD’ye Orta Asya’daki askeri varlığına son verme çağrısı yapılmıştır. Bunun üzerine, Özbekistan’daki ABD askerleri ülkeyi terk etmişlerdir.

Ağustos 2007'de ŞİÖ'ye üye altı ülke, Rusya'nın Ural Dağları'nda 'Barış Misyonu 2007' adıyla ortak bir askeri tatbikat gerçekleştirdi.

Türkiye 2012'de, Şangay İşbirliği Örgütüne (ŞİÖ) Diyalog ortağı olarak katıldı. Katılım sonrası kararı değerlendiren Çin'deki akademisyenler ve Rus analistler bu kararın hem ŞİÖ hem de Türkiye açısından bir devrim niteliğinde olduğunu belirttiler. [6]

Amacı

Dünya petrol üretim ve kullanım pazarının yarısından fazlasını elinde bulunduran ve Hindistan, İran, Moğolistan ve Pakistan'ın gözlemci olarak bulunduğu örgüt, ABD'ye karşı etkili bir kutup oluşturmaktadır. Dönemin Rusya Devlet Başkanı Putin, Şanghay İşbirliği Örgütü'nün Ağustos 2007 Bişkek Zirvesi’nde “Tek kutuplu dünya kabul edilemez.” diyerek bir anlamda birliğin misyonunu da belirtmiştir.

Etkinlikleri

Güvenlikte İşbirliği

ŞİÖ öncelikli olarak üye ülkelerin Orta Asya güvenliği ile ilgili sorunlarına eğilme amacını taşımaktadır; başlıca tehditler olarak terörizm, ayrılıkçılık ve aşırılıkçılığı gösterir. Taşkent'te yapılan ŞİÖ 16-17 Haziran 2004 zirvesinde, Bölgesel Antiterörizm Yapısı (RATS) kuruldu. 21 Nisan 2006'da, ŞİÖ antiterörizm kapsamı altında uluslararası uyuşturucu suçlarıyla mücadele etme planını açıkladı.[8]

ŞİÖ genel sekreteri Grigory Logninov Nisan 2006'da ŞİÖ'nün askeri bir blok olma niyetinin bulunmadığını açıkladı; bununla birlikte "terör, aşırılıkçılık, ayrılıkçılık" tehdidinin artışının kapsamlı bir askeri müdahaleyi zorunlu kıldığını da belirtti.[9]

ŞİÖ birkaç defa ortak askeri tatbikat düzenlemiştir. İlki 2003 yılında tatbikatın ilk aşaması Kazakistan'da, ikinci aşaması ise Çin'de gerçekleştirildi.[10]

Daha büyük kapsamlı olan Çin-Rus ortak Peace Mission 2005 tatbikatı ise, 19 Ağustos 2005'te ŞİÖ çerçevesi dışında düzenlendi.[11] Tatbikatların başarıyla tamamlanmasının ardından Rus yetkililer bu tür tatbikatlara gelecekte Hindistan'ın da katılacağı ve ŞİÖ'nün askeri bir nitelik kazanacağını dile getirmeye başlamıştır.

2006 ŞİÖ savunma bakanları toplantısında belirlendiği üzere, 2007'de Rusya'nın Ural Dağları yakınlarındaki Chelyabinsk bölgesinde ortak askeri tatbikat düzenlenmiştir. Ekim 2007'de Tacikistan başkenti Duşanbe'de güvenlik, suç ve uyuşturucu trafiği konularında kapsamlı işbirliğine gidilmesi amacıyla ŞİÖ ile Kolektif Güvenlik Anlaşması Örgütü arasında bir anlaşma imzalanmıştır.[12]

Ekonomik İşbirliği

ŞİÖ'ne devletler 2003 yılında ekonomik işbirliğini genişletme amacıyla bir çerçeve anlaşması imzalamıştır. Aynı toplantıda Çin Halk Cumhuriyeti başbakanı Wen Jiabao, bölgede ticaretin geliştirilmesi için bir an önce tedbirlerin alınmasıyla birlikte, ŞİÖ'de uzun vadede bir serbest ticaret bölgesi oluşturulması hedeflenmesini önerdi. Ardından bir yıl sonra 23 Eylül 2004'te 100 maddelik bir plan imzalanmıştır.[13]

25 Ekim 2005, ŞİÖ Moskova zirvesinde, ŞİÖ'nün ortak enerji projelerine öncelik tanıyacağı açıklanmış, özellikle de petrol ve gaz sektörüyle ve su kaynaklarının ortak kullanımı üzerinde durulacağı belirtilmiştir. Ortak projelerin finansmanı için bir ŞİÖ Interbank'ının kurulması kabul edilmiştir. ŞİÖ İnterbank kurumunun ilk toplantısı Şubat 2006'da Pekin'de yapıldı.[14][15] 30 Kasım 2006'da, Almatı'da düzenlenen ŞİÖ konferansında Rus Dışişleri bakanı ŞİÖ'nün bir "Enerji Kulübü" kurulması konusunda planlar yaptığını belirtmiştir.[16]. Bu kulüp ihtiyacı Kasım 2007 ŞİÖ zirvesinde yinelenmiş, ancak diğer üyeler tarafından pek ilgi görmemiştir.[17]

Kültürel İşbirliği

Kültürel işbirliği de ŞİÖ çerçevesine dahil edilmiştir. 12 Nisan 2002'de Pekin'de ŞİÖ kültür bakanları buluşması düzenlenmiş, sürekli kültürel işbirliği konusunda ortak bildiri imzalanmıştır. Kültür bakanlarının üçüncü buluşması 27-28 Nisan 2006'da Taşkent'te düzenlenmiştir.[18][19] İlk defa 2005 Astana zirvesi sırasında bir ŞİÖ Sanat Festivali ve bir sergi düzenlenmiştir. Kazakistan aynı zamanda 2008 yılında bir halk dansları festivali düzenlenmesini önermiştir.[20]

Organizasyon Yapısı

Güvenlik, ekonomi ve kültür alanlarında işbirliği öngören Şanghay İşbirliği Örgütü’nde 7 ana organ faaliyet göstermekte ve örgütün işleyişini sağlamaktadır. Bunlar,

Devlet Başkanları Konseyi, Hükümet Başkanları Konseyi, Dışişleri Bakanları Konseyi, Ulusal Koordinatörler Konseyi, Temsilcilikler Konseyi, Sekretarya, Bölgesel Anti-Terör Ajansı olarak sıralanabilir.

Organizasyonun en üstünde yer alan Devlet Başkanları Konseyi yılda bir kez toplanan ve devlet başkanlarının katıldığı en üst düzeyli ve nihai karar mekanizmasıdır. Diğer konseyler önceden istişare ettikleri önemli meseleleri karara bağlanması için Devlet Başkanları Konseyi’ne havale etmektedirler.[21]

Kaynakça

  1. ↑ Hindistan ve Pakistan'ın Şanghay İşbirliği Örgütü'ne (ŞİÖ) tam üyelik prosedürleri başlatıldı.
  2. ↑ Hindistan ve Pakistan’ın ŞİÖ üyeliği 2017 zirvesinde tamamlanacak
  3. ↑ Mark Burles, Chinese Policy Toward Russia and the Central Asian Republics, Rand Corporation, 1999, sayfa 5.
  4. ↑ Burles, a.g.e, s. 34
  5. ↑ Ahmet İnsel, Rusya'dan Çin'e bir örgüt, Radikal2, 12/08/2007 http://www.radikal.com.tr/ek_haber.php?ek=r2&haberno=7341
  6. ↑ http://www.radikal.com.tr/haber.php?haberno=230242&tarih=18/08/2007
  7. ↑
  8. ↑ SCO to intensify fight against cross-border drug crimes Xinhua.net
  9. ↑ SCO gets ready for joint military exercise World Student Press Agency
  10. ↑ SCO to stage joint anti-terror military exercise in 2007 Xinhua.net
  11. ↑ Enrico Fels, Assessing Eurasia's Powerhouse. An Inquiry into the Nature of the Shanghai Cooperation Organisation, Winkler Verlag: Bochum, 2009, sayfa 73.
  12. ↑ Security alliances led by Russia, China link up Daily Times
  13. ↑ Joint Communique of the Council of the Governmental Heads (Prime Ministers) of Shanghai Cooperation Organization Member States University of Hawaii
  14. ↑ Shanghai Cooperation Organization Eyes Economic, Security Cooperation The Jamestown Foundation
  15. ↑ SCO Ministers of Foreign Economic Activity and Trade to meet in Tashkent National Bank of Uzbekistan
  16. ↑ Russia's Foreign Ministry develops concept of SCO energy club Gazeta.kz
  17. ↑ Russia Urges Formation of Central Asian Energy Club Eurasianet
  18. ↑ Culture Ministers of SCO Member States Meet in Beijing People's Daily
  19. ↑ SCO Culture Ministers to Meet in Tashkent Gazeta.kz
  20. ↑ Kazakhstan Backs Promotion of SCO Cultural Ties Embassy of Kazakhstan in India
  21. ↑ Yüksel, Okan. "Şanghay İşbirliği Örgütü (ŞİÖ)". Politik Akademi. 26 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160426212317/http://politikakademi.org/2013/05/sanghay-isbirligi-orgutu-sio/. Erişim tarihi: 16 Eylül 2013.

Bağlantılar

Kaynakça

Şanghay İşbirliği Örgütü
Üye ülkeler
Gözlemciler
Diyalog ortakları
Destekçiler
This article is issued from Vikipedi - version of the 12/30/2016. The text is available under the Creative Commons Attribution/Share Alike but additional terms may apply for the media files.