15 Temmuz 1974 Darbesi

Kıbrıs tarihi

İlk Çağ

Kıbrıs (Roma eyaleti) Tapınak Şövalyeleri Lüzinyanlar Lüzinyanlı Guy Kıbrıs Krallığı Caterina Cornaro

Osmanlı dönemi

Osmanlı-Venedik Savaşı Lala Mustafa Paşa Kıbrıs Kanunnâmesi Kıbrıs Eyaleti Boyacıoğlu Mehmet İsyanı Cezayir-i Bahr-i Sefid

Birleşik Krallık dönemi

Kıbrıs Sözleşmesi Kıbrıs İdaresi 1921 Enosis Plebisiti Kıbrıs Maden Şirketi grevi 1931 Kıbrıs ayaklanması 1950 Enosis Plebisiti

Modern tarih

Zürih ve Londra Antlaşması 1963-1964 olayları 15 Temmuz Darbesi Kıbrıs Harekâtı Annan Planı

15 Temmuz 1974 Darbesi veya 1974'te Kıbrıs'ta askerî ihtilâl veya Kıbrıs'ta Yunan Darbesi, 15 Temmuz 1974 tarihinde Yunanistan'daki askeri cunta desteği^[1][2] ile Kıbrıs'ta enosis'e yönelik milliyetçi Rumların III. Makarios'u devirmesi^[3] ve 20 Temmuz 1974'te Türk Silahlı Kuvvetleri'nin Kıbrıs'a harekât düzenlemesine neden olan askeri müdahale.^[4]

Arka Plan

Kasım 1973 tarihinde Yunanistan'da Yunan Ordusu'ndan Dimitrios Ioannides'in önderliğinden bir grup albay ihtilâl yaparak, ülkenin yönetimine el koydu.^[5] Kıbrıs Cumhuriyeti istihbaratı Mart 1974 tarihinde Yunanistan'daki cunta tarafından finansal ve idari yönden desteklenen EOKA-B’nin, darbe yapacağına dair III. Makarios'a haber verdi. Bunun üzerine 25 Nisan 1974 tarihinde bir bildiri yayınlanarak EOKA-B ada üzerinde yasa dışı ilan edildi ve 2000'e yakın EOKA-B üyesi tutuklandı.^[6]

III. Makarios Temmuz 1974'ün başlarında Yunanistan Cumhurbaşkanı'na Yunan askerlerin adadan çekilmesi ve kendisine düzenlenen suikast planlarının son bulmasını istedi. 3-5 Temmuz tarihlerinde ise asker ile polisler ada üzerinde birbirleri ile çatışmaya başladı. Makarios bunun arkasında cunta yönetiminin olduğunu iddia etti ve bu olayların son bulmasını istedi.^[7]

Darbe

Yunan Cuntası, III. Makarios'un bu açıklamaları nedeniyle 15 Temmuz 1974 tarihinde Kıbrıs Ulusal Muhafız Birliği'ne bu birliğin komutanının görevinden alınmasını ve adanın kontrolünü Yunan subayların bulunduğu bu birliğin almasını istedi.^[8] Birlik aynı gün Lefkoşa'daki Başkanlık Sarayı'nı bastı. Fakat önceden Makarios istihbarat alması yüzünden sarayın arka bahçesinden 2 yaveri ile birlikte bir askeri zırhlıya binerek Baf'a kaçtı.^[7] Bir helikopter, Akrotiri’deki Birleşik Krallık Üssü’nden onu aldı ve Londra’ya götürdü.^[9]

III. Makarios, 16-17 Temmuz tarihlerinde Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi'nin kendisinin Kıbrıs Cumhuriyeti’nin hukukî lideri olarak kabul edildiği toplantılarda "Kıbrıs’ın bağımsızlığının ortadan kalktığını ve halkının tehlike altına olduğunu" belirtti.^[10] EOKA'nın tanınan simalarından Nikos Sampson yeni hükümetin geçici devlet başkanı olarak dünyaya ilan edildi^[11] ve ertesi gün ise o da başkanlık yetkilerini kullanarak Kıbrıs Helen Cumhuriyeti’ni ilan etti.^[12][13]

Harekât

Kaynakça

1. Hasgüler, Mehmet (Şubat 2007). Kıbrıs'ta Enosis ve Taksim Politikalarının Sonu; 44. sayfa, Alfa Yayınları, ISBN 975-297-836-3.
2. Ali Çarkoğlu, Barry M. Rubin, (2005). Greek-Turkish relations in an era of détente; 12. sayfa , Routledge, ISBN 0-7146-5694-1.
3. 'Failing' Cyprus talks resume (İngilizce), BBC, Yayımlanma: 4 Ekim 2002, Erişim Tarihi: 30 Eylül 2008.
4. Mütercimler, Erol (1990). Kıbrıs Barış Harekatının bilinmeyen yönleri, 376. sayfa, Yaprak Yayınevi.
5. Akman, Halil (2006). Paylaşılamayan Balkanlar, 149. sayfa, İQ Kültür Sanat Yayıncılık, ISBN 975-255-106-8.
6. Bölükbaşı, Süha (Ağustos 1998) “The Cyprus Dispute and the United Nations: Peaceful Non-Settlement between 1954 and 1996”, International Journal of Middle East Studies, Vol.30, No.3, s.411–434, s.420.
7. Osmanlı İdaresinde Kıbrıs (Nüfusu, Arazi Dağılımı ve Türk Vakıflar), Ankara; Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, 2000, s.39.
8. Osmanlı İdaresinde Kıbrıs, s.38.
9. Osmanlı İdaresinde Kıbrıs, s.40.
10. Osmanlı İdaresinde Kıbrıs, s.41.
11. "Kıbrıslı Rumlara komünist başkan". Fox.com.tr. 2008-02-25. http://www.fox.com.tr/gundem/detay/3674. Erişim tarihi: 2009-05-27. 
12. Ata Atun (2008-12-28). "Filistin, KKTC ve Garantiler". Habercumhuriyeti.com. 1 Ocak 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20090101084637/http://www.habercumhuriyeti.com:80/yazar/PROFDR-ATA-ATUN/240/FILISTIN-KKTC-VE-GARANTILER.html. Erişim tarihi: 2009-05-27. 
13. Ismail Bozkurt, Hüseyin Mehmet Ateşin, (1999). Second International Congress for Cyprus Studies: 262. sayfa., Eastern Mediterranean University (Doğu Akdeniz Üniversitesi).