Alfa Cygni değişeni

Alfa Cygni değişenleri, GCVS tanımlamasına göre yüksek ışınım güçlü ve ışık değişimi gösteren B ve A üstdev yıldızları. Bu grupta sadece B ve A türü süperdevler değil, aynı evrimsel duruma sahip oldukları gerekçesiyle, O türü büyük kütleli yıldızlar ve daha geç tür yıldızlar da yer almaktadır. MK tayf sınıflamasına göre sahip oldukları ışınım sınıfları, artan ışınım gücü sırasıyla Ib, Iab, Ia ve Ia+ dır. H-R diyagramında yer alan en parlak üstdevlere üstündevler denir ve değişen yıldızlar olarak Parlak Mavi Değişenler (LBV) adı ile anılır. Buna göre Ia üstdevleri LBV-öncesi cisimler olarak da adlandırılmaktadır. Çok sayıda araştırmacı O, B ve A türü üstdevlerin tamamının değişen yıldız olduğunu göstermişlerdir^[1]. Bu üstdevlerden en parlak olanlarının göstermiş oldukları ışık değişim genlikleri, LBV'lerin sakin evrelerinde gösterdikleri mikrodeğişimlerle benzerdir. Değişim düzeyi tüm tayf türleri için artan ışınım gücü ile beraber artış göstermektedir.

Zonklamalardaki kararsızlıklar, bu yıldızlarda izlenen yarı-düzenli ışık değişimlerinin kaynağıdır. Bu değişimlere ilişkin genlikler, değişimin artan zaman ölçeği ile artış göstermektedir.

HD 57060 ve HD 167971

HD 57060 = UW Canis Majoris ve HD 167971 bu grubun mikrodeğişimler gösteren iki ilginç üyesidir. HD 57060, kilitli (synchronous) yörüngede 4.39 günlük dönemle birbirleri etrafında dönen O veya B tayf türünden bir anakol yıldızı ile O8 türü bir üstdevden oluşmuş çift bir sistemdir. Sistem beklentilerin ötesinde güçlü mikrodeğişimler göstermektedir. Bu değişimlerin, Roche şişimini doldurmuş üstdev bileşendeki aşırı şekil bozulmalarından kaynaklandığı düşünülmektedir. HD 167971, iki O türü anakol yıldızından oluşma etkileşen bir çift sistemdir. Bu sisteme fiziksel olarak bağlı olduğu henüz belirlenememiş O8 tayf türünde 3. bir bileşenden de ışık katkısı gelmektedir. Sistemin yörünge dönemi 3.33 gündür. Şekil 31 de ışık değişimi görülen HD 168625 ise, H-R diyagramında LBV türü HD 168607 ye çok yakın konumda bulunan, yüksek ışınım güçlü bir üstdev olmasına rağmen gösterdiği düşük ışık değişim genliği nedeniyle α Cyg değişeni olarak dikkate alınmaktadır. α Cyg değişenleri, H-R diyagramında bulundukları kritik bölgeler ve gösterdikleri ışık değişim karakterleri dikkate alınarak, LBV'lerle yüksek ışınım güçlü normal anakol yıldızları arasındaki geçiş cisimleri olarak dikkate alınmaktadırlar.

HD 152236

α Cyg türü bir değişen olan ζ1 Sco (HD 152236), Humpresy & Davidson'un^[2] ortaya koyduğu kriterlere göre aynı zamanda bir LBV olarak da dikkate alınabilir. Ancak yeterince gözlemi olmaması, gözlenmiş bir püskürmesinin bulunmaması ve sadece mikrodeğişimlerin varolması nedeni ile şimdilik α Cyg türü bir değişen olarak dikkate alınmaktadır.

Bazı α Cyg değişenleri içinde yer aldıkları çoklu yıldız sistemlerinin doğasına bağlı olarak diğer türlere ait değişimler de gösterebilmektedir. Bu duruma çarpıcı bir örnek olarak, O9.7 Iab türü bir süperdev ile bir nötron yıldızından (veya karadelik) oluşma, kuvvetli x-ışın kaynağı Cyg X-1 gösterilebilir. Bu sistem sadece bir x-ışın kaynağı değildir. O yıldızının bileşenine bakan yüzeyinin nötron yıldızından gelen güçlü x-ışınları ile ısıtılması sonucu aynı zamanda bir eliptik değişendir.

Kaynakça

1. Rosendhal & Snowden 1971, ApJ, 169,281, Maeder & Rufener 1972, A&Ap, 20,437, Sterken 1977, A&Ap, 57,361
2. 1994, PASP, 106, 1025

• Samus N.N., Durlevich O.V., et al. Combined General Catalog of Variable Stars (GCVS4.2, 2004 Ed.)