Avarca
| Avarca | |
|---|---|
| Telaffuz | Maharul macʼ, Awar macʼ |
| Bölge | Dağıstan |
| Etnik köken | Kafkasya Avarları |
| Dönem | 2010[1] |
| Dil aileleri | |
| Yazı sistemi | Kiril alfabesi |
| Resmî durumu | |
| Resmî dil |
 Dağıstan |
| Dil kodları | |
| ISO 639-1 | av |
| ISO 639-2 | ava |
| ISO 639-3 |
Either: ava – Modern Avarca oav – büyük Avarca |
Avarca (Avarca: магӀарул мацӀ), çoğunluğu Dağıstan'da yaşayan ve Sünni Müslüman olan Avarların konuştuğu dil[2]. Avarcada dağlı dili anlamına gelir. Kafkas Dilleri'nin Nah-Dağıstan dilleri öbeğine bağlıdır. Kiril alfabesi ile yazılır.
Coğrafî dağılım
Resmî dil olduğu tek yer Rusya Federasyonu içindeki Dağıstan Özerk Cumhuriyeti'dir. Dağıstan’daki Avarların çoğunluğu dağlık kesimlerde yaşar. Bir bölümü ovalık kesimlere (Buynakskiy, Hasav'yurtovskiy ve diğer bölgeler) yerleşmiştir. Çeçenya, Kalmıkya ve Rusya Federasyonu’nun diğer bölgelerinde, Azerbaycan’da (Kah, Belokan ve Zakatala rayonları da içinde olmak üzere) toplam yaklaşik 180.000 kişi, Gürcistan'da (Kvareli Avarları) yaşayan 20.000 kişi vardır.
2007 yılı tahmini verilerine göre Avarların nüfusu; 840.000’i Dağıstan’da olmak üzere Rusya’da 1.050.000.'nin üzerindedir. Bu rakama Rusya dışında ki diğer eski Sovyet Cumhuriyetlerinde ki 300.000 Avar'ı eklersek, eski Sovyet toprakları üzerinde sayılarının 1.350.000'i bulmaktadır. Ayrıca çoğunluğu Türkiye'de olmak üzere çeşitli (Suriye, Ürdün, Irak, Mısır, Suudi Arabistan, Lübnan, ABD, Almanya, Fransa vb.) ülkelerde toplam 180.000 ile 200.000 kadar Avar yaşadığı tahmin edilmektedir.
Yazım biçimi
Avar dili ilk kez 15. yüzyılda yazıya geçirildi. İlk kullanılan abece eski Gürcü yazı sistemiydi. 17. yüzyıldan itibaren bugün hâlâ konuşanlar tarafından bilinen Avarcaya uyarlanmış Arap Abecesi'ne geçilmişse de 1928 yılında Latin Abecesi kabul edilmiştir. Sovyetler Birliği'nin getirdiği zorunluluk ile 1938 yılında Kiril abecesine geçilmiş ve hâlâ kullanılmaktadır. Dilin yazın düzenini oluştururken mevcut Kiril abecesine bir de fazladan harf eklenmiştir. Eklenen (Ӏ) harfi ( Paloçka ) birçok bilgisayar tarafından doğru gösterilmediği için bu harfin yerine sık sık Latin Abecesi'ndeki ( I ) harfi de kullanılır. Bu harfin büyük ya da küçük harf düzeninde bir farkı yoktur, daima aynı yazılır.
Ortografi
Avar dili genellikle Kiril alfabesi ile yazılır. Alfabenin harfleri (IPA'ya uygun telaffuz ile) şöyledir[3]:
| А а | Б б | В в | Г г | Гъ гъ | Гь гь | ГI гI | Д д |
| /a/ | /b/ | /w/ | /ɡ/ | /ʁ/ | /h/ | /ʕ/ | /d/ |
| Е е | Ё ё | Ж ж | З з | И и | Й й | К к | Къ къ |
| /e/, /je/ | /jo/ | /ʒ/ | /z/ | /i/ | /j/ | /k/ | /q͡χːʼ/ |
| Кь кь | КI кI | КIкI кIкI | Кк кк | Л л | М м | Н н | О о |
| /t͡ɬ’/ | /k’/ | /kːʼ/ | /kː/ | /l/ | /m/ | /n/ | /o/ |
| П п | Р р | С с | Т т | ТI тI | У у | Ф ф | Х х |
| /p/ | /r/ | /s/ | /t/ | /t’/ | /u/ | /f/ | /χ/ |
| Хх хх | Хъ хъ | Хь хь | ХI хI | Ц ц | Цц цц | ЦI цI | ЦIцI цIцI |
| /q͡χː/ | /x/ | /ħ/ | /t͡s/ | /t͡s’/ | |||
| Ч ч | ЧI чI | ЧIчI чIчI | Ш ш | Щ щ | Ъ ъ | Ы ы | Ь ь |
| /t͡ʃ/ | /t͡ʃ’/ | /ʃ/ | /ʃː/ | /ʔ/ | /ɨ/ | ||
| Э э | Ю ю | Я я | |||||
| /e/ | /ju/ | /ja/ |
Söz dağarcığı
| Merhaba! | ВорчӀами! | Worčʼami! |
| Nasılsınız? | Щиб хӀбугеб? | Ššib ħal bugeb? |
| Adınız ne?? | Дуда цar щиб? | Duda cva ššib? |
| Kaç yaşındasınız?? | Чан сон дур бугеб? | Čan son dur bugeb? |
| Nereye gidiyorsunuz? | Киве мун унев вугев? | Kiwe mun unew wugew? |
| Özür dilerim! | тІаса лъугьа! | Tʼa łuha! |
| Küçük çocuk nereye gidiyor? | Киве гьитӀав вас унев вугев? | Kiwe hitʼaw was unew wugew? |
| Şişe kırıldı. | шиша бекана. | Wasas šišša bekana. |
| Yol inşâ ediyorlar. | Гьез нух гьабулеб буго. | Hez nux habuleb bugo. |
Kaynakça
| ||||||||||||||