Kafkasya Avarları
| Toplam nüfus | |
|---|---|
| 1 milyon | |
| Önemli nüfusa sahip bölgeler | |
 Rusya | 912,090[1] |
 Azerbaycan | 49,800[2] |
 Gürcistan | 1,996[3] |
 Ukrayna | 1,496[4] |
| Diller | |
| Avarca, Rusça, Azerice | |
| Din | |
| İslam (Ehl-i Sünnet) | |
Avarlar veya Kafkasya Avarları, (Avarca: МагIарулал Mağarulal «Dağlılar» ya da Аварал Avaral «Avarlar», Rusça: Аварцы/Avartsı, Azerice: Avarlar) Kafkasya’nın bugünkü halklarından biridir. Çoğunluğu Dağıstan'da yaşamakta ve Dağıstan nüfusunun % 29.6'sıyla en kalabalık etnik grubunu oluşturmaktadır. Avarların ezici çoğunluğu Sünni Müslüman olup dilleri ise Kuzeydoğu Kafkas dillerine (Nah-Dağıstan dilleri) bağlı bir dil olan Avarcadır.
Günümüzde Dağıstan'da yaşayan yerli Kafkas dilli Avarlar ile tarihteki Avarlar arasında genetik bağların bulunup bulunmadığı konusunda ihtilaflar mevcuttur. Bazı bilim adamlarına göre Kafkasya Avarları ile Hunlar ve tarihteki Avarlar arasında bağlantı bulunmaktadır. Dil ve kültür bilim adamı Harald Haarmann'a göre tarihteki Avarların bir kısmı Kafkaslar'da kalıp dil ve kültürleri yerli halklarla karışmış ve bugünkü Kafkasya Avarlarını oluşturmuşlardır.
Kafkaslarda kurulan Avar Hanlığı'nın merkezi geleneksel olarak Hunzak'tır. Khunzakh , Hun toprağı demektir. 6. yüzyılın sonunda Apar-şar (Avarların ülkesi) denilen Horasan civarından Avar Hunlar ( heftalitler ) Dağıstan'a gelmişlerdi. Avar ismi Kafkasya Avarlarının dilinde War , Bar gibi köklere dayanır , yükseklik , yücelik demektir. Bazı filologlar ise "silahlı halk" anlamına gelen "Bo" kelimesini , ses değişimine uğradığını düşünerek ĞWo diyerek okur , bu Heftalitlerin soyunun geldiği Hun asillerinin kabilesi olan Hua'dır. Buna nehir , hareket gibi anlamlara gelen Avarca 'Or ismini ilave ederler , süvari halk olarak çevirirler. Heftalitler ve Rouranlar Asya'da Batı ve Doğu Avarları olarak biliniyorlardı , iki Avar topluluğuda War ve Khun isimli iki büyük kabileden oluşuyorlardı. Göktürkler Rouranlar'a isyan edince , Rouran asilleri Heftalitlere sığındı. Heftalit devleti yıkılınca 6. yüzyılda War-Khun kabilelerinin bir kısmı Kafkasya Avarları'na sığındı , Dağıstan / Takh-As-tan / Serir / taht krallığı böylece kuruldu. War-Khunlar'ın kalan kısmı ise Balkanlar'a göçerek Avar İmparatorluğu'nu kurdu.
150-200 yıl önce Dağıstan'dan tehcir ettirilen Avarların (Турциялъул магIарулал = Türkiye Avarları) Türkiye'deki sayısı tam olarak bilinmiyor.[5]
Avar Lehçeleri
- 1) Avar (Khunz),
- 2) Andi (Ku’anni),
- 3) Dido (Tsuntal/Tsez).
Bu 3 ana lehçe içinde Avarca çeşitli yörelerde 14 ayrı diyalektle temsil olunur:
- 1) Avar,
- 2) Andi,
- 3) Ahkvakh,
- 4) Bagulal,
- 5) Botlikh,
- 6) Kharata,
- 7) Çhamalal,
- 8) Ğodoberi,
- 9) Tindi,
- 10) Khunzib (Kapuçi),
- 11) Bezhta,
- 12) Dido,
- 13) Hinuk,
- 14) Khvarşi.
Bu lehçe/diyalektlerden ilki resmi ve yaygın çoğunluk lehçesi iken, son 5 diyaleg Dido, geri kalanları da Andi grubu kapsamındadır.
Dağıstan Avarlar'ı üzerine yapılmış genetik araştırmalar sonucunda; diğer Kafkas dilli Dağıstan halklarında olduğu gibi Avarlar'da da % 65 oranında J1 Haplogrup tespit edilmiştir. Bu durum; Orta Doğu ve Mezopotamya kökenli bu Haplogrup Avarlar'ın çoğunlukla, Hurri-Urartu halklarından geldiklerini kanıtladığını düşündürmektedir.
Dağıstan’daki Avarların çoğunluğu, dağlık kesimlerde yaşar. Bir bölümü ovalık kesimlere (Buynakskiy, Hasav'yurtovskiy ve diğer bölgeler) yerleşmiştir. Çeçenya, Kalmıkya ve Rusya Federasyonu’nun diğer bölgelerinde, Azerbaycan’da (Kah, Balaken ve Zaqatala rayonları da içinde olmak üzere) toplam yaklaşik 42.100 kişi, Gürcistan'da (Kvareli Avarları) yaşayan 20.000 kişi vardır.
2007 yılı tahmini verilerine göre 840.000’i Dağıstan’da olmak üzere Rusya’da 1.050.000'in üzerinde Avar yaşamaktadır. Bu rakama Rusya dışındaki diğer eski Sovyet Cumhuriyetlerindeki 300.000 Avar'ı eklersek eski Sovyet toprakları üzerinde sayıları, 1.350.000'i bulmaktadır. Ayrıca çoğunluğu Türkiye'de olmak üzere çeşitli (Suriye, Ürdün, Irak, Mısır, Suudi Arabistan, Lübnan, ABD, Almanya, Fransa vb.) ülkelerde toplam 180.000 ile 200.000 kadar Avar yaşadığı tahmin edilmektedir. Avarlar arasında en ünlü kişiler; Şeyh Şamil, Hacı Murat ve Umma Khan’dır.
Avar mutfağı
Avar mutfağının en tanıdık yemeği hinkal (хинкIал) adlı hamurişidir ve Avar mutfağından komşu mutfaklara (Türk: hıngel, Azeri: xəngəl, Gürcü: ხინკალი hinkali, Çeçen: хингал hingal) da geçmiştir. Hinkal kelimesi Avarca çoğul eki (-al)[6] almış biçimidir ve Lakçada tekil hâli (ХхункӀ) kullanılmaktadır. Avarlarda hinkal farklı biçimlerde (цIурахинкIал, мичIихинкIал) yapılır.
Diğer geleneksel Avar yemekleri arasında urba (урба), muğ (мугь), hagu (гьагIу), tidul karşç (тIидул карщ), kurakul karşç (куракул карщ), bagârğalil çurpa (багIаргьалил чурпа), hil'alodul çurpa (хилъалодул чурпа), raji (ражи) sayılabilir.
Kaynakça
- ↑ Russian 2010 census
- ↑ Ethnic composition of Azerbaijan 2009
- ↑ Ethnic Groups of Georgia: Censuses 1926—2002
- ↑ State statistics committee of Ukraine - National composition of population, 2001 census (Ukrainian)
- ↑ Шамсият Султанбегова, ГIасрабаз ватIаналде гIищкъугун, ХIакъикъат (Avar dilinde)
- ↑ Avar-Andian etymology from the The Tower of Babel: An International Etymological Database Project