Berkuk

Berkuk
Mısır Memlûk Sultanı
Hüküm süresi 1382 – 1389
Önce gelen Zeyneddin Hacı
Sonra gelen Zeyneddin Hacı
Hüküm süresi 1390 – 1399
Önce gelen Zeyneddin Hacı
Sonra gelen Farac
Tam ismi
Melikü'z-zahir Seyfeddin El-Osmani El-Yulbuğavi Berkuk
Hanedan Burci Hanedanı
Ölüm 10 Haziran 1399

Berkuk, tam adı Melikü'z-zahir Seyfeddin El-Osmani El-Yulbuğavi Berkuk (ö. 10 Haziran 1399, Kahire), Çerkes kökenli Burci hanedaninin ilk Memluk hükümdarı. İç çekişmelerle yıpranan Memluk Sultanlığı'nı merkezi bir devlet durumuna getirmeye çalışmıştır.

Yaşamı

Gençliği ve yükselişi

Çerkeslerin Kasa kabilesindendi. Küçük yaşta tutsak edildi ve 1362'de Mısır'a götürülerek Emir Seyfeddin Yulbuğa el-Umari'ye satıldı. Onun yanında asker olarak yetişti. Azat edildikten sonra Memlûk sultanı Zeyneddin Şaban'ın (hükümdarlığı 1363-76) hizmetine girdi. Tablhane emirliğine kadar yükseldi.

1341den beri Memlûk Sultanlığı Nasır Muhammed bin Kalavun'un soyundan gelen sultanlar tarafından ismen yönetilmekteydi; ama bu sultanların hiç biri efektif olarak iktidara sahip değildiler. Gerçekte, bu sultanların çoğu yetişkin olmayan çocuk veya gençti ve birbirlerine rakip değişik Memluklu emirleri klikleri tarafından kukla gibi idare edilmekteydiler.

1377de nispeten uzun bir zamandır (1363den beri) sultanlık yapmış olan Sultan Zeyneddin Şaban tahttan indirildi ve öldürüldü. Bu devlet darbesini yapan Memluklu emirleri kliği başında Emir Seyfeddin Yulbuğa el-Umari olup ve bu klik içinde Berkuk önemli bir rol oynamaktaydı. Tahttan indirilen Zeyneddin Şaban yerine daha 10 yaşında olan Alaeddin Ali Memlûk Devleti tahtına çıkartıldı. Berkuk, Türk asıllı diğer bir kölemen emir Barça ile birlikte küçük sultana taht naibi-atabeg seçildiler. Fakat iki taht naibi arasında çekişmezlik başladı. 1381 başında Berkuk birlikte tahta naipliğı yaptığı Barça'yi tutuklatıp idam ettirdi. Bunun üzerine Barça'nın ve onu tutan emirlerin kölemenleri Kahire'de ayaklandı. 5000 kadar kölemenden oluşan bu isyancılar grubu şehrin içine dağılmışlardı, ama kendi kölemenleri ile merkezi Kahire kalesinde bulunan Berkuk bu isyanı bastırıp isyancıları öldürmeyi başardı.

1382de Alaeddin Ali'de aynı Memlûklu emirleri kliğinin bir devlet darbesi ile tahttan indirildi ve yerine küçük kardeşi Zeyneddin Hacı geçirildi. Fakat memlûklu emirlerinin yaptığı bir toplantıda devletin başının daha yetişkin ve tecrübeli bir kişi olması savunuldu. 22 Kasım 1382de Berkuk "Zâhir Seyfeddîn Berkuk" lakabı ile[1] Memlûklu Devleti sultanı olarak tahta çıktı.

Birinci hükümdarlığı (1382-1389)

Berkuk'un 1382de Memluklu Sultanı olmasıyla birlikte Memluk Devleti sultanlık hanedanının da degistigi kabul edilmektedir. Berkuk'dan onceki Memluklu sultanları Turk asıllı Bahri henedanına mensupturlar. Bahriler Turk asilli kolemenler olup kislalari Nil Nehri uzerinde "El-Rohda" adasinda Eyyubi sultanlarından Salih Eyyubi tarafından insa ettirilen El-Rodha kalesinde (yani Arabca Bahr-el-Nil mahallinde) bulunmaktaydı. 1382de sultanlıgı eline geciren Berkuk, kislaları Kahire Kalesinde bulunan ve genellikle Cerkes asıllı kolemen askerlerin bulundugu (ismini kale burcundan alan) Burci kolemenlerine baglı idi. Berkuk'tan sonra Memluklu Sultanları Burci Hanedanı mensupları oldugu kabul edilmektedir.

Berkuk'un birinci hukumdarlık doneminde Kahire'de kalıcı birkac buyuk anit-eser insa edilmistir:

Dulkadiroğulları ve Kadı Burhaneddin'in kışkırtmaları sonucu Anadolu'da çıkan ayaklanmaları bastırdı.

İsyanlar ve tahttan atılma

Halep valisi Yelboğa en-Nasıri'yi görevinden almak isteyince, Yelboğa, Berkuk'a karşı ayaklanmış olan Malatya valisi Mintaş ile birleşti ve Hama ile Trablusşam'ı alarak Mısır'a yürüdü. Berkuk 1389'da tutsak edilerek Suriye'ye gönderildi ve Zeyneddin Hacı ikinci defa sultan oldu.

İkinci hükümdarlığı (1390-1398)

Daha sonra Yelboğa'nın Mintaş'la mücadelede yenik düşmesi üzerine serbest kalan Berkuk, Suriye'de yandaşlarını toplayarak Mintaş'ı yendi ve 1390'da Kahire'ye girerek ikinci kez sultan seçildi. İç güvenliği sağladıktan sonra, Suriye'de ayaklanan Mintaş'ı bozguna uğratarak öldürdü.

Berkuk, kurduğu merkezî devlet örgütüyle Memluk Sultanlığı'nı güçlendirirken, ülkeye tam anlamıyla egemen olamamış ve başarılı bir siyaset oluşturamamıştı. Onun için ikinci hükümdarlığı sırasında devletin büyük ve küçük idareci mevkilerinde bir tasfiye yapıp bu mevkilerin hepsine kendini tutan memluklular yerleştirmiştir. Bu siyaseti ile Türkler ile Çerkesler arasında ayrım yapması, sonraları rekabete ve devletin yıpranmasına yol açmıştır.

Timur Irak'ı eline geçirdikten sonra Berkuk'a bir elçi ile mektup gönderdi. Bu elçi ile buna bir yanıt geri göndereceğine Berkuk bu elçiyi idam ettirdi ve Timur'un düşmanları ile böylece birleşmiş oldu. 1394de Berkuk Timur'a bir elçi ile bir mektup gönderip ondan Suriye ve Mısır ilişkilerine mûdahale etmekten kaçınmasını talep etti. Timur'un buna yanıtı çok sert oldu: "Bizim sayımız çok büyük. Birçok büyük devlet yendik. Bize teslim olanlar hala hayattadırlar. Bize karşı gelenler ise kısa zaman içinde buna pişman olmuşlardır." Berkuk ayni zamanda Bagdad'ı eline geciren Timur'dan kaçmış olan Sultan Ahmed bin Uveys'e de mültecilik hakkı tanıdı.

Berkuk 1395de büyük bir Memluklu ordusu ile Timur üzerine sefere Suriye'de önce Şam sonra da Halep üzerine yürüdü. Fakat Timur kuzeye çekilmişti. Berkuk Timur'un ordusundan Suriye'de kalanları elimine etti ve Kasım 1395de Kahire'ye döndü.[3]

Berkuk Haziran 1399da öldü. Mezarı Kahire'deki büyük "Kuzey Mezarlık"'da bulunan Memluk Sultanları türbelerinden biri arasındadır. Yerine büyük oğlu Farac Memluk Sultanı olarak tahta geçti.

Dipnotlar

  1. ↑ Zahir lakabını Sultan I. Baybars'a kinaye ile aldığı bildirilir. Bknz.: Holt, P. M. (1986), The Age of the Crusades: the Near East from the Eleventh Century to 1517. Longman. ISBN 0-582-49302-1. (İngilizce)
  2. ↑ Osmanlı döneminde Türk çarşısı olarak da bilinmektedir.
  3. ↑ l-Makrizi, El Seluk (1999) Leme'refatt Dewall al-Melouk, Dar al-kotob (Arapça). İng. çev.: Bohn, Henry G. (1969), The Road to Knowledge of the Return of Kings, Chronicles of the Crusades, AMS Press. (Ing. cev.: Cilt 5 say.356 358-359)

Dış bağlantılar

Resmî unvanlar
Önce gelen:
Zeyneddin Hacı		 Mısır Memlûk Sultanı
1382 – 1389		 Sonra gelen:
Zeyneddin Hacı
Önce gelen:
Zeyneddin Hacı		 Mısır Memlûk Sultanı
1390 – 1399		 Sonra gelen:
Nasır Farac
This article is issued from Vikipedi - version of the 11/29/2016. The text is available under the Creative Commons Attribution/Share Alike but additional terms may apply for the media files.