Boeing 747
| Boeing 747 | |
|---|---|
|
Yeni Zelanda Havayolları'na ait bir Boeing 747 | |
| Türü | Yolcu uçağı |
| Ulusal köken |
 Amerika Birleşik Devletleri |
| Üretici | Boeing |
| Tasarımcı | Joe Sutter |
| İlk uçuş | 9 Şubat 1969 [1] |
| Hizmete giriş | 22 Ocak 1970 |
| Durumu | Etkin hizmette |
| Ana kullanıcı | Lufthansa |
| Üretim aralığı | 1968- günümüz |
| Üretim sayısı | 1.527 (Kasım 2016) |
| Birim maliyeti |
275 milyon $ 351,4 milyon $ (747-8) |
Boeing 747 (Jumbo Jet), havayolu taşımacılığında kullanılan bir jet uçağıdır. İlk ticari uçuşunu 1970 yılında gerçekleştirmiştir. Büyüklük rekorunu Airbus A380'in hizmete girdiği 2006 yılına kadar elinde tutmuştur. 2006 yılı itibarıyla en uzun kanat genişliğine Hughes H-4 Hercules sahiptir ancak en büyük ticari uçak, Ukrayna yapımı kargo uçağı Antonov An-225'tir.[2]
Boeing Commercial Aircraft tarafından üretilen dört motorlu 747, çift katlı bir tasarıma sahiptir. İki-sınıf yerleşim planı 524 yolcu için yer sağlarken, tipik üç-sınıf yerleşim planı 416 yolcu için yer sağlamaktadır. Üst katın oluşturduğu kambur, 747'nin kolayca tanınabilmesini sağlar.
Şu anda üretimde olan 747 serisi ses hızının altında (genel olarak 0,85 mach) ve kıtalar arası mesafelerde (7.260 Deniz mili) uçmaktadır.[3] Bazı modellerle New York'tan Hong Kong'a — dünyanın çevresinin üçte biri— durmaksızın uçmak mümkün olmaktadır. 1989 yılında Qantas'a ait bir 747-400'ün Londra'dan Sidney'e (18.001 km) 20 saat ve 9 dakika da uçmasına karşılık, teslimat amaçlı olan bu uçuş yolcu veya kargo yükü olmadan gerçekleştirilmiştir.[4]
Tarih
Gelişim
1960'lardaki hava ulaşımı patlaması sonucunda 747 doğmuştur. Boeing 707'nin önderliğini yaptığı ticari jet ulaşım dönemi uzun mesafeli yolculuk devrimini gerçekleştirmiş ve dünyanın her yerine kısa zamanda ulaşılabilmesini mümkün kılmıştır. Boeing, büyük bir hava taşıma aracı için Amerika Silahlı Kuvvetleri'ne teklif götürürken çalışmalara çoktan başlamıştı.[5] Anlaşma Boeing yerine Lockheed firmasının ürettiği C-5 Galaxy için yapıldı ancak o sırada en sadık müşterileri olan Pan Am, 707'nin iki katı büyüklüğünde bir yolcu uçağının geliştirilmesi talebinde bulundu. 1966 yılında Boeing firması üretmekte olduğu uçağın başlangıç modelinin 747 olarak isimlendirilmesini önerdi. Pan Am firması ilk 100 serinin 25 adedini 550 milyon dolara sipariş ederek ana müşteri oldu.[1][6] Orijinal tasarım tam-uzun çift-katlı uçak gövdesiydi. Tahliye yolları sorunu nedeniyle geniş-gövde tasarımına geçildi.[7]
O zamanlar 747'nin yerini süpersonik bir tasarımın alacağı düşünülüyordu. Boeing zekice bir hareketle 747'yi kargo uçağına dönüştürülebilir şekilde tasarlamıştı. Böylece Boeing, yolcu uçağı modelinin satışları azaldığında kargo uçağı olarak üretimi sürdürebilecekti. Kokpit, 747'yi diğerlerinden ayıran şişkinliği oluşturan kısaltılmış üst kata alındı, böylece burun kısmına yükleme kapısı eklenebilecekti. Concorde ve Boeing'in üretilmemiş Boeing 2707 modeli gibi süpersonik uçakları, petrol fiyatlarının çok yüksek olduğu dönemlerde kârlı işletim için çok maliyetli olmaları ve kara üzerindeki süpersonik uçuşlarla ilgili düzenlemeler nedeniyle hiçbir zaman gereksinimleri karşılayamadı.[8]
400 adet sattıktan sonra 747'nin modasının geçmesi bekleniyordu. Fakat 747 beklentilerin ötesine geçerek 1993 yılında 1.000 adet olan hedefini aştı. Yolcu modelinin satışlarında beklenen azalma ancak 20 yıl sonra, 2000 başlarında gerçekleşti. 747 gibi bir uçağın geliştirilmesi büyük sorumluluktu ve Boeing'in böyle bir montajı yapacak büyüklükte tesisi yoktu. Böylece şirket Everett, Washington civarındaki 780 dönümlük arazi[1] üzerine yeni bir fabrika inşa etti. Bu fabrika şimdiye kadar yapılmış en büyük hacme sahip binadır.[5]
Pratt and Whitney güçlü bir motor geliştirdi. JT9D isimli motor ilk kez ve sadece 747 için kullanıldı. Güvenlik ve uçabilirlik kaygılarını gidermek için 747 dört yedek hidrolik sistem, ayrı kontrol yüzeyleri, yedek ana iniş takımı, çift yapısal fazlalıklar ve standart pistleri kullanmaya imkân veren geliştirilmiş hareketli kanatlar ile donatıldı. Kanatlar 37,5 derecelik bir açıyla geriye doğru çekilerek 747'nin mevcut hangarlarını kullanabilecek boyuta gelmesi sağlandı.[7][9]
Uçuş onaylaması döneminde Boeing, 747'nin test pilotu Jack Waddel'e atfen "Wadell'in Vagonu" adı verilen kamyonun üstüne monte edilmiş kokpitten oluşan alışılmışın dışında bir eğitim cihazı imal etti. Bu cihaz yüksek üst kat konumundan uçağı taksi etmeyi öğretmek amacıyla tasarlanmıştı.[5]
Boeing firması 747'yi Pan Am'a 1970 yılında teslim etme sözü vermişti. Bu gelişim, imalat ve test için dört yıldan az bir süre demekti. İş o kadar süratli gidiyordu ki, 747'nin geliştirilmesinde çalışanlara "inanılmazlar" adı verilmişti.[5] 747'yi geliştirme ve Everett fabrikasının inşaatı, maliyetinin büyük kısmını borçlanarak sağlamak ve şirketin varlığını 747'nin başarısına bağlamak gibi bir kumara girmek demekti.[6] JT9D'nin geliştirilmesinde yaşanan problemler teslimatların gecikmesine yolaçtı. Sonuç olarak 30 kadar uçak Everett'te öylece beklemek durumunda kaldı ve şirket iflasın eşiğine geldi.[7]
Kumar olumlu sonuçlandı ve onlarca yıl boyunca Boeing yolcu uçağı, rakipsiz olmanın tadını çıkarttı. 747'nin rekoru, Boeing'in rakibi Airbus A380 tarafından ancak ilk teslim tarihinden 35 yıl sonra kırılabildi.[10]
Hizmet
15 Ocak 1970 tarihinde, Washington Dulles Uluslararası Havaalanında Başkanın eşi Pat Nixon ve beraberindeki Pan Am yönetim kurulu başkanı Najeeb Halaby tarafından resmi olarak Pan Am Boeing 747 adını aldı. Şampanya kırmak yerine uçağa kırmızı, beyaz ve mavi su püskürtüldü.
Boeing 747'nin ilk ticari uçuşu Pan Am tarafından John F. Kennedy Uluslararası Havaalanı ile Londra Heathrow Havaalanı arasında 21 Ocak 1970 tarihinde gerçekleştirildi. Pan Am 1970'in ilkbahar ve yazında 747'yi Londra-Boston, Washington ve diğer şehirler arasındaki uçuşlarda kullanmaya başladı. Artık hava ulaşımı için yeni bir standart oluşmuştu ve diğer havayolu şirketleri kendi 747'lerini kullanabilmek için acele etmeye başlamıştı. TWA, Japan Airlines, Lufthansa, BOAC ve Northwest Orient uzun mesafe uçuşlarda 747'yi kullanan ilk firmalar olacaktı. 1970 yazında American Airlines 747'yi New York ve Los Angeles arasında servise soktu.
Başlarda birçok havayolu şirketi 747'ye kuşkuyla yaklaşıyordu. McDonnell Douglas ve Lockheed, geniş gövdeli, üç motorlu ve 747'den önemli ölçüde daha küçük "tri-jetler" üzerinde çalışıyordu. Birçok havayolu şirketi, 747'nin ortalama uzun mesafeli uçuşlar için çok büyük olduğunu düşündüğünden tri-jetlere yatırım yapmayı tercih ediyordu. Ayrıca 747'nin çift katlı yapısına rağmen Airbus A380'in de karşı karşıya olduğu mevcut havaalanlarının altyapısına uyum sağlama konusunda da endişeler mevcuttu.[11]
Havayolu şirketlerinin diğer bir endişesi yakıt verimliliği idi. Üç motorlu bir uçağın dört motorlulara göre daha az yakıt tüketmesi ve şirketlerin maliyetleri düşürme çabasından dolayı yakıt verimliliği 1970'li yıllarda Boeing açısından sorun teşkil ediyordu.
Havayolu şirketlerinin endişeleri 1970'li yıllarda gerçek oldu. Petrol krizi ve Amerika'daki ekonomik durgunluk havayolunu tercih eden yolcu sayısını azalttı ve 747'leri doldurmak zorlaştı. American Airlines daha fazla yolcu çekebilmek için bazı koltukları çıkartıp yerine piyano barları oluşturdu. Zamanla 747'ler kargo taşımacılığına geri döndü ve satıldı. Continental Airlines yıllar sonra 747'leri servisten kaldırdı. Trijet DC-10, L-1011 ve müteakip twinjet 767 ve A300 gibi daha ufak, daha verimli geniş gövdeli uçaklar 747'nin pazar payını elinden aldı ve havayollarındaki fiyat serbestisi uluslararası noktadan noktaya uçuşları yaygınlaştırdı. Air Canada, Aer Lingus, Avianca, SAS, TAP, America West, Olympic Airways ve Japan Airlines firmaları da 747'yi servisten kaldırdı.
Buna rağmen birçok uluslararası havayolu şirketi 747'yi yoğun rotalarda kullanmaya devam etti. Bugün en büyük 747 filoları British Airways'e ve Lufthansa'ya aittir.Boeing 747-400 tipi uçakların menzili yaklaşık on veya yirmi saattir.
Uçuş Maliyeti
Boeing 747-400 serisi 747 serisinin en ekonomik jenerasyonudur. İri cüssesine büyük motorlarına yüksek sayıda yolcu taşıması uçağin yolcu başı operasyonel yakıt maliyetini 100 km/ 3,2 lt düşürmüştür. Standart bir otomobil 100 km'de 6 litre benzin harcamaktadır. Uçaktaki bu potansiyeli gören boeing firması özel 747sr adında daha kısa daha hafif sağlamlaştırılmış iniş takımları azaltılmış yakıt tanklarına sahip yeni versiyon üretmiştir. Eskiyen tasarımı ömrünü dolduran motorları sık sık bakım ihtiyacı gerekmektedir. Boeing 747-400 ile New York - Londra uçuşunun maliyeti 600 avroya kadar düşmektedir. 6000 km'lik uçuşun tek personel yakıt masrafı 192 lt yani 825 TL tutara mal olmaktadır.
Türleri
747-100
İlk Boeing 747 modeliydi ve 1970 yılında Pan American World Airways'te hizmete girdi. Ilk Boeing 747-100'lerin üst katında sadece 6 tane pencere vardı. Boeing 747-100 son ticari uçuşunu ocak 2014'te Iran Air'de yaptı.Bu modelin kargo versiyonu üretilmedi ve toplamda bu uçaktan 167 tane üretildi.
747SP
Ana madde:Boeing 747SP
En küçük Boeing 747 versiyonudur. 1976 yılında Pan American World Airways'te hizmete girdi.Fakat uçak sadece 45 tane sattı ve günümüzde sadece Iran Air'de yolcu hizmeti vermektedir.
747-200
Boeing 747-200 Pratt & Whitney JT9D-7 motorlarını kullanıyor.Boeing 747-200 yolcu (-200B) kargo (-200F) ve kombi (-200M) versiyonları üretildi. Bazı 747-200'ler halen etkin hizmettedir. Bu modelden toplamda 393 (225 -200B, 73 -200F, 13 -200C, 78 -200M ve 4 tane askeri versiyon) üretilmiştir.
747-300
Bu modelin üst katı uzatılmıştı.Boeing 747-300 Pratt & Whitney JT9D-7 ve ya General Electric CF6-80C2B1 motorları kullanıyor. Toplamda 81 tane üretildi. Günümüzde halen Mahan Air'de yarı yolcu yarı kargo olarak hizmet vermektedir.
747-400
Ana madde:Boeing 747-400
En çok satan ve en ekonomik versiyonudur.Toplamda 694 tane üretilmiştir. 2005 itibarila yolcu 2009 itibarila da kargo versiyonunun üretimi durmuştur. Son yolcu versiyonu nisan 2005'te China Airlines'a teslim edilmiştir. Bu modeli Winglet içermiyordu. Günümüzde en büyük 747-400 kullanıcısı British Airways'tir.
747-8
En yeni ve günümüzde üretimde olan tek Boeing 747 versiyonudur. İlk uçuşunu 8 şubat 2010'da yapmıştır. Kargo versiyonu 12 ekim 2011'te yolcu versiyonu ise 1 haziran 2012'te hizmete girmiştir. Temmuz 2016 itibariyle, toplamda 125 adet (74 kargo versiyonu ve 51 yolcu versiyonu) onaylanmış sipariş bulunmaktadır. En büyük kullanıcısı British Airways'tir.
Özellikleri
| Ölçü | 747-100 | 747-200B | 747-300 | 747-400 | 747-400ERF | 747-8I |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Kokpit Mürettebatı | Üç | Üç | Üç | İki | İki | İki |
| Uzunluk | 70.6 m | 70.6 m | 70.6 m | 70.6 m | 70.6 m | 76.4 m |
| Kanat Açıklığı | 59.6 m | 59.6 m | 59.6 m | 64.4 m | 64.4 m | 68.5 m |
| Yükseklik | 19.3 m | 19.3 m | 19.3 m | 19.3 m | 19.3 m | 19.4 m |
| Boş Ağırlığı | 162,400 kg | 174,000 kg | 178,100 kg | 178,756 kg | 164,382 kg | 276,691 kg |
| Azami Kalkış Ağırlığı | 333.4 t | 374.8 t | 374,800 kg | 396,890 kg | 413,636 kg | 439,985 kg |
| Sefer Hızı | mach 0.84 (895 km/h) | mach 0.84 (895 km/h) | mach 0.85 (910 km/h) | mach 0.855 (913 km/h) | mach 0.855 (913 km/h) | mach 0.85 (910 km/h) |
| Azami Hız | mach 0.89 (1023 km/h) | mach 0.89 (1023 km/h) | mach 0.89 (1023 km/h) | mach 0.92 (1093 km/h) | mach 0.92 (1093 km/h) | |
| Tam Yüklü Menzili | 9,800 km | 12,700 km | 12,400 km | 13,450 km | 9,200 km | 14,815 km |
| Azami Yakıt Kapasitesi | 183,380 litre | 199,158 litre | 199,158 litre | 216,840 litre | 216,840 litre | |
| Motor İtme Kuvveti | 46,500 lbf PW 46,500 lbf GE 50,100 lbf RR | 54,750 lbf PW 52,500 lbf GE 53,000 lbf RR | 54,750 lbf PW 55,640 lbf GE 53,000 lbf RR | 63,300 lbf PW 62,100 lbf GE 59,500 lbf RR | 63,300 lbf PW 62,100 lbf GE | |
| Motor Modelleri | PW JT9D-7A GE CF6-45A2 RR RB211-524B2 | PW JT9D-7R4G2 GE CF6-50E2 RR RB211-525D4 | PW JT9D-7R4G2 GE CF6-80C2B1 RB211-524D4 | PW 4062 GE CF6-80C2B5F RR RB211-524H | PW 4062 GE CF6-80C2B5F | GEnx-2B67 |
747 Teslimleri
| 2008 | 2007 | 2006 | 2005 | 2004 | 2003 | 2002 | 2001 | 2000 | 1999 | 1998 | 1997 | 1996 | 1995 | 1994 | 1993 | 1992 | 1991 | 1990 | 1989 | 1988 | 1987 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 6 | 16 | 14 | 13 | 15 | 19 | 27 | 31 | 25 | 47 | 53 | 39 | 26 | 25 | 40 | 56 | 61 | 64 | 70 | 45 | 24 | 23 |
| 1986 | 1985 | 1984 | 1983 | 1982 | 1981 | 1980 | 1979 | 1978 | 1977 | 1976 | 1975 | 1974 | 1973 | 1972 | 1971 | 1970 | 1969 | 1968 | 1967 | ||
| 35 | 24 | 16 | 22 | 26 | 53 | 73 | 67 | 32 | 20 | 27 | 21 | 22 | 30 | 30 | 69 | 92 | 4 | 0 | 0 | ||
- Veri Güncelleme: 29 Nisan 2008
Vukuat
- Lufthansa'ya ait bir 747, 1974 yılında Nairobi'de düştü. 747'nin ilk kazası olan bu olayda 59 kişi hayatını kaybetti.
- 1977 yılında Air-India'ya ait bir Boeing 747 Mumbai açıklarında denize çakıldı. Tüm yolcular ve mürettebat hayatını kaybetti.
- 27 Mart 1977'de 583 kişinin hayatını kaybettiği kazada iki 747 yoğun sis nedeniyle çarpıştı. Bu olay havacılık tarihinde en çok can kaybı olan kazadır.[12]
- 12 Ağustos 1985'te Japan Airlines'ın 123 numaralı uçuşunda a 747SR kontrolünü kaybederek yere çakıldı ve 520 kişi öldü. Havacılık tarihinde tek uçakla meydana gelen kazalarda en çok can kaybı olan olaydır.[13]
- Lockerbie faciasındaki uçak bir Pan Am 747-100 idi.
- Air India'nın 182 sefer sayılı uçağı 747-237B idi. 23 Haziran'da gerçekleşen patlamada uçakta bulunan 329 kişi hayatını kaybetti. Bu olay 11 Eylül 2001 tarihine kadar uçakla gerçekleşen terörist olayların başında geliyordu.
1974 yılı itibarıyla toplam 44 adet 747 kazası olmuş ve 3707 kişi ölmüştür.
Dış bağlantılar
- Boeing 747 ailesi
- Boeing 747 e-broşür - Flash animasyonu
- Airliners.net - B747-100 & 200, B747-300, B747-400
- Boeing 747SP Web sitesi - Üretim Listesi ve Fotoğraflar
- Calipso: Boeing 747 Hakkında Bilgi ve Tarih
- Planemad.net - Boeing 747 Üretim Listeleri
- İki Boeing 747'nin Tenerife'te çarpışması
- Boeing 747 LCF Duyurusu
- Boeing 747 LCF kargo geliştirme planı
- B747 LCF imalat aşamasında
- Boeing 747 LCF pazara girişi
- Boeing Internet Dergisi B747LCF
- Boeing 747 - Aircraft-Info.net
Wikimedia Commons'ta Boeing 747 ile ilgili çoklu ortam kategorisi bulunur.
Kaynak
- 1 2 3 "Boeing 747-400 Program Milestones", Boeing, 27 Ağustos2005
- ↑ "Ask Us - Largest Plane in the World", Aerospaceweb.org, 29 Nisan 2006
- ↑ "Technical Characteristics -- Boeing 747-400", Boeing Commercial Aircraft, 29 Nisan 2006
- ↑ "Boeing aircraft Take Qantas Further", Qantas, 29 Nisan 2006
- 1 2 3 4 History - "747 Commercial Transport", The Boeing Company, 29 Nisan 2006
- 1 2 "Passenger Planes: Boeing 747", David Noland, Infoplease (Pearson Education), 30 Nisan 2006
- 1 2 3 "The Boeing 747", Judy Rumerman, U.S. Centennial of Flight Commission, 30 Nisan 2006
- ↑ "The Concorde Supersonic Transport", T.A. Heppenheimer, U.S. Centennial of Flight Commission, 30 Nisan 2006
- ↑ Bowers, sf. 508
- ↑ "Airbus unveils 'superjumbo' jet", BBC News, 18 Ocak 2005
- ↑ "How the Airbus A380 Works - Triumph or Mistake?", Howstuffworks, 29 Nisan 2006'da görüntülenmiştir.
- ↑ "1977: Hundreds dead in Tenerife plane crash", BBC News On This Day, 26 Mayıs 2006'da görüntülenmiştir.
- ↑ Japan marks air crash anniversary, BBC News, 12 Ağustos 2005
| ||||||||||||||||||||