Elohist
Elohist (E), Belgesel hipotez'de anlatılan Tora'nın dört kaynağından biridir. Kaynağın ismi Tanrı için kullanılan Elohim'den gelir. Tanrı, Yahvist (J) kaynağa kıyasla daha az insansıdır.[1]
19.yy'ın sonlarından beri Elohist'in ~M.Ö. 850'lerde kuzeydeki İsrail'de derlendiğine, Yahvist ile birleştirilip ~M.Ö. 750'lerde JE'nin oluşturulduğuna ve ~M.Ö. 400'lerde Tora'nın son halini aldığına inanılmaktadır.[1] Elohist, Yehuda Krallığı'ndan ziyade İsrail'i ve Yehuda'nın Harun rahiplerinden ziyade Levi rahiplerini desteklemektedir. E'de İbrahim'in İshak'ı kurban etme, Musa'nın Mısır'a On Belayı getirişi, Harun ve altın buzağı, Ahit kodu ve rüya tabircisi olarak Yusuf'un hikâyeleri mevcuttur.
Yakın tarihte Elohist'in Yahvist'ten evvel yazıldığı veya Elohist'in tümüyle saf dışı bırakılıp Tora'nın Yoşiya ile Babil Sürgünü zamanları arasında DJP düzeni ile yazıldığı iddiaları ortaya atıldı.[2]
Elohist metnin doğası
Bu kaynakta, Tanrı Musa ile konuşup adının Yahweh olduğunu söyleyene kadar Tanrı için Elohim adı kullanılmaktadır. E, Y kadar olmasa da, Tanrı'yı pişmanlık duyabilen ve olaylarda kendisini gösteren insansı bir şekilde tasvir edilir.
E, antik İsrail'in geleneklerine, onların kahramanları Yeşu ve Efraim'e ve İsrail'in krallarının geldikleri kabilelere özel ilgi duymaktadır. E, Yehuda'dan ziyade İsrail'i desteklediğinden Şehem olayında katliamla toprakların kazanıldığının aksine o toprakların satın alındığını anlatır.
E, Harun soyundan gelmeyen Şilolu Levi rahiplerini destekler ve bu rahiplerin ne İsrail rahipliği ne de Harun soyundan gelen Yehuda'daki rahipliğin üzerinde bir yetkisi vardır. E, altın buzağı hikâyesinde olduğu gibi, Harun'u ve destekçilerini kötü göstermeye çalışmaktadır.
Yahvist ile karşılaştırma
İbrahim ve İshak
Elohist hikâye İbrahim'in göçüyle başlar. Karısının kızkardeşi olarak gösterildiği hikâye Yahvist kaynakta da yer alır. Kaynakta anlatılan ilk büyük hikâye İbrahim'in İshak'ı kurban etmeye götürmesidir. Elohist kaynakta bundan sonra İshak'tan bahsedilmemektedir; görünüşe göre İshak kurban edilmiştir. Yahvist kaynak ise bu öyküyü anlatmamaktadır fakat İshak ile ilgili epeyce hikâyeler bulunmaktadır. Dolayısıyla devamlılığın sağlanması için redaktör tarafından İshak'ın aslen kurban edilmediği onun yerine bir melek tarafından bir koç getirildiği eklenmiştir. Fakat, ilk geleneksel midraş kayıtlarında İshak'ın öldüğü yazılıdır.[3] Dolayısıyla Elohist kaynakta İshak'ın çocukları İbrahim'in çocuklarıdır.
Meleklerin rolü
Yahvist kaynak Tanrı'yı Eden'de yürüyüp Adem ve Havva'yı ararken gösterip insansı tasvir ederken Elohist kaynak melekleri kullanmayı tercih eder. Örneğin, E'deki Yakup'un merdiveni hikâyesinde merdivenin altında Yakup, üstünde Tanrı vardır ve melekler bu merdivenleri inip çıkmaktadır; J'de ise bu olay Yakup'un rüyası olarak anlatılıp yerde Yakup'un gökte Tanrı'nın olduğunu belirtir fakat meleklerden bahsetmez. Yakup'un Tanrı ile olan güreşi de Elohist kaynağa aittir.
Kuzey kabileler yanlılığı
Metin ilerledikçe Elohist'in gözle görülür bir şekilde kuzey kabilelerin (özellikle Yusuf'a ait olanlar) taraftarlığını yaptığı görülür. J'nin aksine E'de Yusuf kabilelerinin politik durumu anlatılır: Benyamin'in doğuşu, Efraim'in üstün oluşu vs. Yahvist, Yusuf kabilelerini utandırmak için Yusuf'un Potifar'ın karısı tarafından taciz edildiği üzerinde dururken Elohist kaynak Yusuf'un rüya yorumcusu dolayısıyla Tanrı'yı anlayan kişi olarak gösterir. Elohist kaynak, kuzey kabileleri kültü için önemli olan Nehuştan'ı da açıklar.
Harun ve Meryem eleştirisi
Elohist, Harun ve ailesi hakkında olumsuz tavır takınmaktadır. Altın buzağı hikâyesi Elohist'te bulunur; bu hikâyeye göre, İsrailoğullarının Kenan topraklarına girememesinin sebebi Harun'un dinden sapıp altın buzağı inşa etmesidir. Elohist kaynak, Meryem'i Karbeyaz Meryem hikâyesiyle ırkçılık yapmakla suçlamakta ve abisi Harun'un aynı görüşleri olduğu için ona da saldırmaktadır.
Mısır'dan çıkış
Mısır'dan çıkış hikâyesi E'de, J'de olduğundan daha kapsamlı bir şekilde anlatılmaktadır. İlk olarak, Elohist sürümde Mısırlıların zalimce İbranilere zor işler yaptırdığı anlatılır. İkinci olarak, On Bela hikâyesinde J Musa'yı Tanrı ile Firavun arasında aracı olarak gösterirken E'de Musa Firavunu kişisel olarak tehdit ettiği ve Mısır'ı alaşağı ettiği görülür. Elohist'e göre pesah tehdidi Mısırlıların İbranileri kovalaması için yeterli bir sebepken J'de Mısırlıların önce çekimser davrandığı sonradan fikirlerini değiştirdiği aktarılır.
On Emir ve Ahit Kodu
Yahvist'te Tanrı'nın Sina'da On Emir'i verişi sade bir şekilde anlatılırken E daha kapsamlı olan Ahit kodu'ndan bahseder. Elohist, bu kadar kapsamlı kanunların nasıl uygulanacağını, Musa'nın akrabası Yetro'yu örnek göstererek açıklar. Kanunların uygulanması için bu kanunların halka okunuşu süreci Elohist'te yer almaktadır.
Elohist metnin kökeni
Teoriye göre E, antik İsrail'in, buradaki kabilelerin (Dan, Naftali, Gad, Aşer, İssakar, Zebulun, Efraim, Menaşe, Benyamin) ve Levilerin hikâyelerinin bir araya getirilip derlenmesiyle oluşmuştur. Özellikle, İsrail kralları çıkaran Efraim kabilesinin önemi üzerinde durmaktadır.
Ahit kodu ve Çıkış 21-23'teki yasa metinleri gibi bağımsız metinlerde bu kaynağa girmiştir.
E'nin Şilo rahipliğinden ve onların polemik fikirlerinden doğduğuna inanılır. Harun rahipliği rakip olduğundan bu ruhban sınıfı E'de küçümsenir ve bazen dolaylı olarak Harun'a saldırılır. E ayrıca İsrail Krallığı'nda doğan gayri-Levi ruhban sınıfını da küçümser.
E, Şilo ruhban sınıfı tarafından elde tutulan Nehuştan gibi sembollerin önemini anlatır ve Harun ruhban sınıfıyla bağdaştırılan Tapınak'tan asla bahsetmez.
Israel Finkelstein'e göre Samaritler M.Ö. 722'de kuzeyden Yehuda'ya gelen mülteciler olduğundan onların ibadetleri Kuzey İsrail Krallığındaki ibadet şekillerine benzer.
Son düzenlemeler
Bilinmeyen bir yazar veya uzman tarafından Yahvist kaynakla Elohist kaynak ~M.Ö. 750'de birleştirilip JE oluşturuldu.[1] Aynı hikâye hem E hem J'de anlatılıyorsa redaktör iki versiyonu da ekledi bazen ikisini birleştirdi.[1] Babil Sürgününden sonra M.Ö. 400'lerde bir rahip veya rahipler tarafından JE, D ve P birleştirilip Tora oluşturuldu.[1]
Ayrıca bakınız
Kaynakça
Dış bağlantılar
| |||||||||||||||||||||||||||
