Harezm Türkçesi

Harezm Türkçesi, Türk dilinin tarihinde konuşulmuş ve yazılmış olup Karahanlı Türkçesi sonrasında gelen tarihî dönemlerinden biridir.

Tarih

Dönem

Ceyhun’un Aral Gölü’ne döküldüğü bölgede yer alan Harezm, 11. yüzyıl başlarında Gaznelilere bağlı bir vilayet idi. Buraya tayin edilen valilere Harezmşah deniliyordu. Harezmşahlar sülalesi, Oğuzların Beydili boyundan Anuş Tigin ile başlar. Anuş Tigin’in oğlu Kutbüddin Muhammed 1097-1127; onun oğlu Atsız 1127-1156; onun oğlu İl Arslan 1156-1172 yılları arasında Harezm’i idare etti. İl Arslan 1157’den itibaren bağımsız Harezmşah Devleti’nin yöneticisi idi. 1172-1200 arasında İl Arslan’ın oğlu Sultan Tekiş, 1200-1220 arasında da onun oğlu Harezmşah Alaaddin Muhammed ülkeyi yönetti. Harezmşahlar Devleti’ne Çengizliler son verdiler.[1]

İslamiyet'in ilk zamanlarında Harezm'de konuşulan dil, aslında İrani olmakla birlikte diğer İran lehçelerinden çok farklı olan Harezm lehçesi idi .. XI.. yüzyılda baş­layan Harezm'in Türkleşmesi hadisesi, XIII. yüzyıla kadar devam etmiş ve Harezm ile ona bağlı bölgelerde yeni bir yazı dilinin kuruluşu, bu Türkleşmesinden sonra gerçekleşebilmiştir.. Harezm'in Türkleşmesinde özellikle Oğuzlar ve Kıpçaklar çok önemli bir rol oynamışlardır. Ayrıca Kalaçlar, Kimekler, Bayavutlar, Kangılar ve birtakım göçebe Türk aşiretleri de bu hususta etkili olmuşlardır.. Bölgenin Türkleşmesinde rol oynayan bu unsurlar, bölgenin kendine has lehçesini de oluşturmuşlardır .. Bu lehçe, Karahanlı yazı dili ile bağlantılı ve Oğuz, Kıpçak, Kanglı ve diğer boyların lehçelerinin karışımı ile oluş­muş Harezm Türkçesi'dir.[2]

Bu siyasi oluşumların sonucunda Harezm, Türkleşti ve 12. yüzyılda bir kültür merkezi olarak sivrildi. Çengizliler ve Altın Ordu çağında da bu durum devam etti. Altın Ordu çağında (1241-1502) Harezm, Aşağı Seyhun boyları, İdil’in Hazar’a döküldüğü yerde bulunan başkent Saray başlıca kültür merkezleriydi. Harezm Türkçesine ait eserler işte bu kültür muhitinde yazıldı.[1]

Alfabe

Korunmuş Bitiş Orta Başlangıç Adı ALA-LC Harf Çevirisi Güncel Türkçesi
ﺍﺎ— elif a, â a, e, â
ﺀ— hemze ˀ ', a, e, i, u, ü
ﺏﺐﺒﺑ be b, p b
ﭖﭗﭙﭘ pe p p
ﺕﺖﺘﺗ te t t
ﺙﺚﺜﺛ se s s
ﺝﺞﺠﺟ cim c, ç c
ﭺﭻﭽﭼ çim ç ç
ﺡﺢﺤﺣ ha ḥ h
ﺥﺦﺨﺧ hı ẖ, x h
ﺩﺪ— dal d d
ﺫﺬ— zel z z
ﺭﺮ— re r r
ﺯﺰ— ze z z
ﮊﮋ— je j j
ﺱﺲﺴﺳ sin s s
ﺵﺶﺸﺷ şın ş ş
ﺹﺺﺼﺻ sad ṣ s
ﺽﺾﻀﺿ dad ż, ḍ d, z
ﻁﻂﻄﻃ tı ṭ t
ﻅﻆﻈﻇ zı ẓ z
ﻉﻊﻌﻋ ayın ʿ ', h
ﻍﻎﻐﻏ gayın ġ g, ğ
ﻑﻒﻔﻓ fe f f
ﻕﻖﻘﻗ kaf ḳ, q k
ﻙﻚﻜﻛ kef k, g, ñ k, g, ğ, n
ﮒﮓﮕﮔ gef¹ g g, ğ
ﯓﯔﯖﯕ nef, sağır kef ñ n
ﻝﻞﻠﻟ lam l l
ﻡﻢﻤﻣ mim m m
ﻥﻦﻨﻧ nun n n
ﻭﻮ— vav v, w, o, ô, ö, u, û, ü v, o, ö, u, ü, û
ﻩﻪﻬﻫ he h, e, a h, e, a
ﻻﻼ— lamelif lâ la
ﻯﻰﻴﻳ ye y, ı, i, î y, ı, i, î

Eserler

Döneme dair eserler şu şekilde sayılabilir:

Kaynakça

  1. 1 2 Ahmet Bican Ercilasun, Başlangıçtan Günümüze Türk Dili Tarihi, Akçağ Yayınları, Ankara 2010, s. 369. ISBN 978-975-338-589-3
  2. ↑ Gülden,YÜKSEKKAYA,"HAREZM TÜRKÇESİ VE HAREZM TÜRKÇESİ İLE YAZILAN ESERLER",Türkoloji Makaleleri
Türk dili tarihi
Ana Altay dili • Ana Türk dili
LİR
ŞAZ
Batı kolları
Sibirya kolları
İlgili şablon: Çağdaş Türk yazı dilleri
Notlar: * Ait olduğu dal tartışmalı olan dönem veya yazı dili.
This article is issued from Vikipedi - version of the 2/15/2016. The text is available under the Creative Commons Attribution/Share Alike but additional terms may apply for the media files.