Ilija Garašanin

Ilija Garašanin Илија Гарашанин
Sırbistan Başbakanı
Görev süresi 21 Ekim 1861 - 15 Kasım 1867
Hükümdar	I. Mihailo
Yerine geldiği	Filip Hristić
Yerine gelen	Jovan Ristić
Görev süresi 22 Nisan 1852 - 26 Mart 1853
Hükümdar	I. Aleksandar
Yerine geldiği	Avram Petronijević
Yerine gelen	Aleksa Simić
Kişisel bilgiler
Doğum	28 Ocak 1812 Garaši, Osmanlı İmparatorluğu
Ölüm	22 Haziran 1874 (62 yaşında) Grocka, Sırbistan

Ilija Garašanin, asıl adı Ilija Savić (Şablon:Dil-sr-cyr; 28 Ocak 1812 - 28 Haziran 1874), 1852'de ve 1861-67 arasında iki kez başbakanlık yapan Sırp devlet adamı.

Ünlü bir tüccarın oğluydu. 1834'te gümrük memuru oldu. 1837'de orduya girdi; albaylığa kadar yükselerek komutanlık görevlerinde bulundu. Obrenović ve Karageorgević hanedanları arasındaki iktidar mücadelesinde Obrenovićleri desteklediğinden, Prens Miloš Obrenović'in tahttan çekildiği 1839'da sürgüne gönderildi. Ama sonradan saf değiştirerek 1842'de Prens Mihailo Obrenović'in tahttan indirilip yerine Prens Aleksandar Karageorgević'in geçirilmesine yardımcı oldu. Bu hizmeti karşılığında 1843'te içişleri bakanlığına, 1852'de de başbakanlığa ve dışişleri bakanlığına getirildi.

1844'te hazırladığı Načertanije (taslak) adlı bildirgeyle Osmanlı yönetiminde yaşayan Hıristiyanları genel bir ayaklanma başlatmaya ve bütün Sırpları ortaçağdaki Sırp İmparatorluğunu yeniden kurmak üzere birleşmeye çağırdı. 1848 Macar Devrimi sırasında Avusturya İmparatorluğu sınırları içinde yaşayan Güney Slavları özgürlüklerine kavuşturma umudu Aleksandar'ın tarafsızlık kararı yüzünden gerçekleşmedi. Batıcı görüşlerinden ötürü kendisine güvenmeyen Rusların baskısıyla, 1853'te Aleksandar tarafından görevden alındı. Prens Aleksandar'ın 1858'de tahttan çekilmesinde önemli rol oynadı, ama Miloš Obrenović'in ikinci kez prens olduğu 1858-60 arasında siyasetle uğraşmadı.

Miloš'un yerine Prens Mihailo Obrenović'in geçmesinin ardından, kişisel sempatisi olmasa da devlet tecrübesi ve idari yeteneğini kullanmak için Mihailo, Garaşanin’i dışişleri bakanı ve biraz sonra da başbakanı yaptı (1861). Garašanin, 1867'ye değin bu görevleri yürüttü. Başbakanlığının ilk yıllarında liberal yasalar ve etkin bir bürokrasi aracılığıyla Sırbistan'ı modernleştirmeye çalıştı.

Dış politikada ise bildirgesinde açıkladığı planı gerçekleştirme çabasına girişti. 1856'da toplanan Paris Kongresi'nde büyük devletlerin Sırbistan'ın özerkliği konusunda toplu güvence vermeleri, o sırada görevde olmamasına karşın Garašanin'in başarısı olarak görüldü. 1867'ye değin ise Osmanlı devlet memurlarının ve askerlerinin Sırbistan'dan çekilmesini sağladı.

Bu arada 1866'da Karadağ, 1867'de Yunanistan, 1868'de de Romanya ile ittifak antlaşmaları imzalayarak ilk Balkan İttifakı'nın oluşturulmasına katkıda bulundu. Büyük Sırbistan düşünü gerçekleştirmek için Arnavutlarla ve Bosna'da yaşayan Sırplarla gizli anlaşmalar yaptı.

Yunanistan bağımsız olan yegâne Balkan devleti olduğundan, Sırplar Yunanistan ile yapılacak Osmanlı karşıtı ittifaka çok önem vermişlerdi. Hiç şüphesiz Yunanistan’ın coğrafi konumu da bu önemi artıran bir unsur olmuştur. 1861’de takdim ettiği gizli bir memorandumda Garašanin, Prens Mihailo’ya Sırp milli çıkarları açısından Yunanistan ile bir ittifakın kurulması konusunda tavsiyede bulunmuştu. Bu ittifak Osmanlı karşıtı daha geniş ölçekli bir Balkan paktının temelini oluşturacaktı. Memoranduma göre şu sebepler yüzünden öncelikle bir Sırp-Yunan ve ardından bütün Balkan halklarının katılacağı bir ittifak elzemdi: Sırplar ve Yunanlar Hıristiyan idi. Her iki taraf için bağımsızlık hem arzulanan hem de zorunlu olan bir husustu. Hem Sırplar hem de Yunanlar kendi birleşik bağımsız devletlerini kurmalıydı. Bu ittifak, Balkanların diğer halklarının Osmanlı boyunduruğundan kurtulmaları için iyi bir örnek olacaktı. Eğer Sırplar ve Yunanlar Osmanlı hâkimiyeti altında yaşayan kardeşlerini özgürlüğe kavuşturamazlar ise kendilerinin dahi bağımsızlıklarını yitirme tehlikesi vardı. Böyle bir ittifak Sırpların ve Yunanların kaderlerinin Büyük Güçlere bağlı olduğu şeklindeki inancı yıkabilirdi. Şark Meselesi Büyük Güçler tarafından değil bizzat Balkan halkları taraf ından çözülmeliydi. Bu ittifak çözümün kapısını aralayabilirdi.

İki taraf arasında görüşmeler 1861’de Garašanin’in Sırp prensliğindeki Müslümanların durumunu müzakere etmek üzere İstanbul’a gönderildiği sırada başladı. Garašanin, Yunanistan’ın İstanbul’daki temsilcisi Marco Renieris ile bir Sırp-Yunan ittifakının kurulması temelinde başarılı müzakereler yapmıştı. Yunanların bu müzakerelerde teşvik eden düşünce Bizans İmparatorluğu’nu yeniden kurmaktı. Garašanin, Renieris’e Arnavutluk ve Makedonya’yı iki ülke arasında paylaşmayı teklif etti. Garašanin’in bu teklifi Yunanlar tarafından kabul edildi ve aynı yıl daha sonra Birinci Balkan İttifakı için önemli 1861 Sırp-Yunan Konvansiyonun Ana Hatları belgesi ortaya çıktı. Ancak andlaşmanın hayata geçmesi Yunanistan ve Sırbistan’da meydana gelen iç ve dış siyasi olaylar yüzünden altı yıl kadar gecikti.^[1]

Fakat Balkan İttifakı pratikte gerçekleşemedi. Balkan ittifakının pratiğe dökülememesinin altında farklı sebepler mevcuttur. Birincisi, Prens Mihailo’nun 10 Haziran 1868’de bir suikast sonucu öldürülmesidir. Mihailo’nun yerine geçen Milan’ın tahayyülünde böyle bir ittifak sisteminin olmaması projenin hızlı bir şekilde gündemden düşmesine yol açmıştır. Öte taraftan Garašanin’in Kasım 1867’de görevinden alınmasıyla ittifak aktif ve marifetli organizatöründen mahrum kalmıştı. Bir başka faktör Sırbistan’ın bu ittifakı hayata geçirecek ekonomik, siyasi ve askeri güce sahip olmamasıdır. Diğer bir faktör de Rusya ile Sırbistan arasındaki ilişkilerin inişli-çıkışlı doğası ve bu ilişkilerin bu plan üzerinde zaman zaman oluşan negatif etkisidir.

Prens Mihailo'nun kuzeni Katarina Konstantinović ile evlenme isteğine karşı çıktığı için 1867'de görevden alındı. 1868'de Prens Milan Obrenović'in tahta çıkmasından sonra siyasetten çekildi.^[2]

Kaynakça

1. Aslantaş, Selim. "Birinci Balkan İttifakı, 1866-1868". http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/26/1748/18581.pdf. Erişim tarihi: 19 Temmuz 2015. 
2. Encyclopædia Britannica Fifteenth Edition

Siyasi görevi
Önce gelen: Avram Petronijević	Sırbistan Başbakanı 1852 – 1853	Sonra gelen: Aleksa Simić
Önce gelen: Filip Hristić	Sırbistan Başbakanı 1861 – 1867	Sonra gelen: Jovan Ristić