Mazdekçilik

Zerdüştlük

Ana konular

Zerdüştlük/Mazdekçilik Ahura Mazda Zerdüşt Eşa

Melekler ve felekler

Ameşa Spenta · Yazata Ahura · Daeva Angra Mainyu

Yazılar ve ibadet

Avesta · Gatalar Vendidad Ahuna Vairya Ateş Tapınakları

Tutanaklar ve destanlar

Denkard · Bundahişn Arda Viraf Jamasp Namag Sanjan Hikayesi

Tarih ve kültür

Zurvanizm Takvim · Festivals Evlilik Ahiret

Müritler

İran'da Zerdüştlük Parsiler · İraniler • • • Zerdüştlüğe karşı baskılar

Ayrıca bakın

İlgili maddelerin dizini

Mazdekçilik ya da mazdekizm, İranlı Zerdüşt din adamı Mazdek'in düşünce felsefesine verilen isimdir. Mazdekizm, İsa'dan sonra 5. yüzyılın sonlarına doğru ortaya çıkan; insan eşitliği ve mal ortaklığını savunan bir akım olarak bilinmektedir. Her türlü özel mülkiyetin kaldırılması ve evliliğin serbest aşk^[1] ile değiştirilmesini savunması ile ün saldı. Hava ve su gibi, paranın, malın-mülkün de insanlar arasında eşit olarak paylaşılmasını savunan Mazdek'in gerçekleştirdiği reformlar bir tür erken komünizm^[2] örnekleri arasında gösterilmektedir.

Mazdek düşüncesine göre yeryüzü bütün insanların ortak yararına açık bir yaşam alanıdır. Bu yaşama alanında çalışan geçinir, çalışmayanlar silinip gider. Toplum bireylerin oluşturduğu ortaklaşa bir kuruluş olduğundan, kimsenin kimseyi baskı altına almaya, özgürlüğünü ortadan kaldırmaya ya da kısıtlamaya hakkı ve yetkisi yoktur. Bu nedenle, Mazdek düşüncesinde kadın erkeğin tutsağı değil, özgür bir insandır; dolayısıyla, yeryüzündeki hayatın da ortağıdır^[3].

Mazdekizm

Pasifizmi, din adamı karşıtlığını ve yoksul halka yardım dağıtılmasını sağlayan sosyal reformlar sırasında üçü hariç bütün Zerdüşt Ateş Tapınakları kapatıldı. Mazdek'in yaşamına dair ne kadar yazıt varsa, bilgi ve belge varsa; Mazdek öldürüldüğü zaman imha edilmişlerdir. Onun sadık eşi "Hürrem Bint-i Kade" tarafından sürdürülen inançları, dünyaya bakışı ve öğretisi daha sonra İslam tarihinde yerini bularak Hürremist hareketlerin temel öğretileri olmuştur. Hûrremîyye meşhur Bâbek Hûrremî'in temsilciliği yaptığı önemli bir harekettir. Hûrremîyye ismini Mazdek'in eşi Hürrem'den alır. "Xurem", "Xwarin", "Ve'xwarin" Hint-Avrupa dillerinde yiyecek, içecek anlamına gelirken; esası "tabu yoktur, her şey mübahtır" esasına dayandığı içindir ^[4]

Ayrıca bakınız: Mazdek, Hûrremdîn’îyye, Sinbâd, Mukannaʿîyye, Bâbek’îyye, Bâbek Hûrremî ve Bâbek İsyânı

Mezdekî i’tikadları

Ateşgêde.

“Mezdekîler” Emevî Hanedanı’nın sonuna kadar yeterli hürriyete sahip olduklarından, İran’nın çeşitli bölgelerinde fa’aliyetlerini Mezdekî, Hürremî, Muhammere, Sürhî gibi nâmlar altında sürdürmüşlerdi. "Hûrremîler" yani Yeni-Mezdekîler’in de kendilerine has dinî kitapları mevcuttu. Kendisi de aslen bir Zerdüştî olan “Ebû İsâ Harûn’ûl-Verrak” bu düalist mezhep ve i’tikadları en ince ayrıntılarına kadar izâh etmişti. Mezdekî i’tikadları daha “Mezdek” hayatta iken İran’ın dışına taşmıştı. Yâkubî’nin Araplar’ın birkısmının “Zindik” olduğunu beyan etmesinden “Zindiklik” (yani “Manichéisme” ve “Mezdekisme”) dinlerinin Kureyşliler arasında birçok taraftarları olduğu anlaşılmaktadır. İbn-i Kuteybe’ye göre de İslâm’dan önceki Arap dinleri arasında “Mezdekîlik” epey yaygındı. Temimîler arasında yaşayan “Zerdüşt Mü’minler” arasında Zühare bin Udes’ût-Temimî, oğlu Hacib ve daha birçokları “Mezdekî” idi.

Ayrıca bakınız: Zerdüşt, Zerdüştçülük, Mazdek ve Manichéisme

İran’da İslâmîyet öncesi dinlerden kalan ve hâlen yaşamakta olan bayramlar

İslam fethinden sonra ise İranlılar’ın âdet ve âyinleri tamamen kaybolmayıp asırlarca hayâtiyetlerini sürdürmüştü. Bilhassa “Nevruz” ve “Mihrguân” Bayramları bu gibi âdetlerin başında yer almaktaydılar. Hattâ İran’ın İslâm öncesi bayramlarından en önemlisi olan “Nevruz Bayramı”, daha sonraları İslâm’ın an’anesi içinde kendisine çok ayrıcalıklı bir yer edinmiştir. “Mihrguân (yani Mithra) Bayramı”, ise Mihr ayının başında tâ ki İran Moğollar tarafından istilâ edilene dek kutlanmaktaydı. İran’da bütün eyaletlerde Araplar tarafından tahrip edilmemiş birçok “Ateşgâhlar” (pyrées) da mevcûttu. Bunların başında en meşhurlarından olan “Azür Ferbegû”, “Azür Güşnasb” ve “'Azür Bürzin Mihr” adındaki üç büyük “Ateşgêde” gelmekteydi.^[5][6]

Kaynakça

1. Crone, Patricia, "Kavad’s Heresy and Mazdak’s Revolt", in: Iran 29 (1991), S. 21–40.
2. Wherry, Rev. E. M. A Comprehensive Commentary on the Quran and Preliminary Discourse, 1896. pp 66.
3. Korkmaz, Esat. Zerdüştlük Terimleri Sözlüğü, Mazdekçilik, s.110
4. Mehmet Salih Özalp, Çöle Düşen Deli, Altıncı Yazıt, ISBN : 9786054745708
5. Mes’ûdî, Ali, Mûruc’ûz-Zeheb.
6. Mes’ûdî, Ali, Kitâb’ût-Tenbih ve’l İşrâf.