Peyzaj mimarlığı
Peyzaj mimarlığı, doğal ve kültürel kaynakları ve fiziksel çevreyi insan yararı, mutluluğu, güvenliği, sağlığı ve konforu için estetik ve bilimsel ilkeler çerçevesinde ele alan, mekan ve yaşam ortamı oluşturan, biyoçeşitliliği destekleyen arazi planlaması, tasarımı, yönetimi, korunması, onarılması ve denetlenmesi konularını kapsayan eğitim, araştırmalar yapan ve ülkesel, bölgesel, kentsel ve kırsal ölçekte fiziksel planlar içerisinde yer alarak kültürel ve doğal değerlerin korunması ve sürdürülebilirlik adına ekolojik öncelikli projeler üretilmesini sağlayan bir planlama ve tasarım dalıdır.
Bugün, yeni milenyum eşiğinde, insanoğlunun doğal ortamı ve taşıma kapasitesiyle ilgili riskler ve ciddi sorunlar, gelecek yolunda belirleyici bir noktada duruyor. Peyzaj mimarlığı doğal çevrenin korunması yönünde şehir, kasaba ve köylerde insancıl yapılı bir çevrenin geliştirilmesi ve canlılığının sürdürülmesine katkıda bulunmak üzerine denir.[1](Arno Sighart Schmid - Leonberg, June 2000)
Peyzaj mimarlığı, yapı üretim sürecinde dışında kalan tüm alanların (yapı çevresi) yapı ruhsat aşamasından, kentsel ve kırsal alanlardan ülke ölçeğine kadar mücavir alan içinde kalan veya kalmayan uygulamaların gürültü, aydınlatma, enerji, güvenlik, doğal afetler, felaketlere karşı, estetik faktörleri gözeterek standartlara uygun mekansal alanların oluşturulması, planlanması ve ekolojik olarak kurgulanması, tasarlanması, planlanması, peyzaj projelerinin projelendirilmesidir.
Peyzaj mimarlığı hükümetlerin yerel gelişmelerini düzene koyarak, yapısal tasarımları ve bitkilendirmeyi dengeleyerek afetlere, felaketlere güvenli mekanlar oluşturan bunun sonucunda ülke ekonomisine sağlık, çevre, sosyal..vb. konularda pozitif etkiler sağlayan binalar ve çevreye olan uyuma, korunmasına, devamlılığına, sürdürülebilirliğine göre tasarımlar ve planlamalar yaparak yön vermektedir.
Ülkesel kapsamdan yerel boyutlara değin, doğal değerlerin korunması ve geliştirilmesini ön planda tutan ekolojik planlama sisteminin karşılığı olan peyzaj planlarıdır.
Peyzaj tasarımı; kentsel yerleşimlerin bir bölümünü ya da bütününü kapsayan kentsel tasarım ve kent yenileme çalışmalarını yürütür.Topluma açık yeşil alanların (parklar, meydanlar, dinlenme alanları, yaya yolu ve bölgesi, kıyı bantları, botanik bahçeleri, hayvanat bahçeleri, çocuk bahçeleri, oyun alanları spor alanları, otopark vb.) yapısal ve bitkisel tasarımını yapar, uygulama ve bakımını yürütür.Toplu konut alanları ve toplu kullanım ortamlarında (üniversite kampüsleri, alışveriş merkezleri, toplu işyerleri vb.) bitkisel ve yapısal tasarım, uygulama ve bakım çalışmalarını yapar.Turizm ve dinlenme tesisleri, eğlence tesisleri (lunapark, aquapark vb.) ve su kıyısı rekreasyon tesislerinin yapısal ve bitkisel tasarımını yapar, uygular ve bakımını yürütür.Tarımsal amaçlı çiftlik ve hobi bahçeleri tasarlar, uygular ve bakımını yürütür.[2]
Peyzaj planlama; doğal ve kültürel süreçlerin ve kaynakların tanımladığı yaşam ortamlarının, koruma-kullanım dengesinin sağlanması ile kentsel, kırsal ve endüstriyel, turistik ve benzeri kullanımlarda var olan ve olası çevre sorunlarının giderilmesi ve önlenmesi temelinde, kamu ve toplum yararını gözeterek açık ve/veya yeşil alanların oluşturulmasında, koruma, onarım, yenileme, restorasyon ve yönetimi ile plan ve projelerin uygulanmasını içeren ve sürdürülmesi temelinde alan kullanım projeleri üreten planlamadır.[2]
Korunacak alanların belirlenmesi çalışmalarını yürütür, koruma alanı statüsündeki yerlerin(milli parklar, tarihi ve arkeolojik alanlar vb.) gelişme ve yönetim planlarını yapar.[2]
Sulak alanlar, akarsu koridorları, maden ocakları, katı atık depolama alanları, ormanlar gibi insanlar tarafından tahrip edilmiş veya edilmekte olan alanların sürdürülebilirliği ve onarımı için planlama yapar.[2]
Turizm alanların fiziksel planlamalarında doğal ve kültürel değerlerin korunması için ekolojik öncelikli planları hazırlar.[2]
Peyzaj planlama ve tasarımda ekolojik sınıflama-Peyzaj Sınıfları/Doğal vejetasyon potansiyeli ile iklim, toprak koşulları, morfolojik ve jeolojik yapı, su ilişkileri gibi nitelik ya da etmenler (Mikro-klimatik alanlar, bakılar, morfolojik yapıyı inceler.) göz önünde bulundurularak planlama ve tasarım yapılır ve bu etmenler son derece önemli yer teşkil eder.[2]
Peyzaj mühendisliği, ekolojik ölçütler doğrultusunda araziyi ve suyu şekillendirmek için matematik ve bilimin uygulamasıdır. Ayrıca yeşil mühendislik diye tariflenebilir ama peyzaj mühendisliği için bilinen en iyi tasarım profesyonelleri peyzaj mimarıdır.Peyzaj mühendisliği, antropojenik peyzajın yaratılması ve tasarlanması için mühendislik ve diğer bilimlerin disiplinler arası uygulamasıdır. Bu farklılık geleneksel olarak alanın, arazinin yeniden ıslahı, iyileştirilmesi, yeniden kullanımını ve geri kazanımını kapsamaktadır.
Arazi biçimlendirme(gradding) ile parsel içi kot çözümleri, yağmur suyu yönetimi, otopark alanları çözümleri, bina ulaşım yolları...vb yapısal projeleri kapsar. Yalıtım malzemelerinin bilinmesi, çeşitlendirilmesi, drenaj(su uzaklaştırma) sistemleri ve malzemeleri, cephelerin mimariyle birlikte çözümlenmesi, yapı elemanları, dilatasyon çözümleri, statikle bağlantılı ankraj ayrıntıları, bahçe, teras veya balkonlardaki toprak yüklerinin hesaplanması, çatılara ve teraslara gelen yüklerin hesaplanması uygun detay projelerinin oluşturulması, uluslararası standartlara uygun otopark çözümleri ve otopark üzerinde toprak üzerinde çalışmalar, güneş kontrolü, rüzgar kontrolü, bitkilerin yapılara vereceği zararlar önlenmesi, istinat duvarı çalışmaları, cephe suyu, bitkilere zemin oluşturma, iklimlendirme, vaziyet planlarında kot çözümleri, geri dönüşümlü malzemeler, gri su ve atık su kullanımı, güneş ve rüzgar enerjisi kullanımı...vb. peyzaj mühendisliğinin çalışma alanlarıdır.
Peyzaj onarımı; peyzaj bozulması, peyzaj onarımı ve peyzaj onarım tekniği, peyzaj onarımında kitle hareketlerine, yüzeysel ve oyuntu erozyonuna, yatak erozyonuna, sel ve taşkına ve çığ zararlarına karşı teknik ve biyoteknik önlemler, yerüstü maden alanlarının iyileştirilmesini kapsar.Peyzaj onarımı bozulan arazinin yeniden ekonomik ve ekolojik değerine ulaşılması ve arazi kullanım planlaması ile ilişkilidir.Çevre kirlenmesi, arazi bozunumu gibi çevre sorunlarının giderilmesi, bozulan yerlerin onarımı ve çevre kalitesinin yükseltilmesi için karayolları, maden ocakları, hareketli kumul alanları, havzalar, deniz kıyı kirliliği, dere kenarları, bataklıklar, katı atık depo alanları, tahrip olmuş tarım alanları, tahrip olmuş orman alanları gibi ortamlarda gerekli planlama, yapısal ve bitkisel tasarım, mühendislik, uygulama ve danışmanlık hizmetlerini yürütür.[2]
Peyzaj yönetimi; kentsel veya kırsal peyzaj yönetimi konularında fikir üretimi, projelendirme, uygulama, izleme, denetleme ve danışmanlık hizmetlerini yürütür.Kırsal yerleşim kalkınma programlarında yer alır ve köy yenileme çalışmaları yapar.Bölge, yöre ve havza yönetimi çalışmalarında yer alır.[2]
Peyzaj mimarlığı, bina dışında kalan alanların mekan, hacim ve yüzeylerin mimari standartlarla birlikte ekonomik, estetik, mühendislik ve bilimsel çözümler ışığında planlanması ve tasarlanmasını değerlendiren yapı sistemlerine uygun fiziksel projeler üreten, fiziksel çevre kontrolü konusunda bilgileri kullanan, aydınlatma, küresel ısınma ile birlikte iklim kontrolü, ekonomi çalışmalarına katkıda bulunan çözümler üreten, etkin enerjinin kullanımı, suyun kullanımı ve alan planlaması...vb. doğal ve kültürel alanları harmanlayarak insan odaklı eşsiz doğa koşulları oluşturur.
Kent içinde peyzaj bütünseldir. Mimarinin yapısından ve yüzeyinden, teras ve balkonlarla birlikte kentin arakesitine kadar her yerde yer almaktadır.
Planlama ve tasarım sürecinde doğal peyzaj materyalleri ve elemanları (otsu, odunsu, su, mevsimlik ve yerötücü bitkiler, çim, çalılar, ağaççıklar, ağaçlar gibi.) canlı materyaller kullanılır; ayrıca yapı sistemlerini oluşturan (ahşap, beton, taş, toprak, heykel, rüzgar, ses, renk, koku, ışık, gölge, tuğla, çakıl, kaya, cam, traverten, heykel, metal, demir, kum, mineraller gibi.) cansız malzemeler ve diğer faktörler kullanılır. Ayrıca peyzaj yapıları kapsamında yol, otopark, park, yaya bölgesi, kaldırım, çocuk oyun alanları, yeşil alanlar gibi yerler ile bunlar üzerindeki kamu hizmetlerinin yürütülebilmesi için gerekli büfe, trafo merkezi gibi tesisleri, ulaşım ve haberleşme noktaları, sinyalizasyon ve aydınlatma elemanları, çöp kutusu, bank, reklam ve bilgilendirme levha ve panoları gibi kent mobilyaları ile kamusal mekanların ve cephelerin düzenlenmesi projelerinde yer alarak yapısal peyzaj elemanlarına ait projelerinin (kentsel donatılar) hazırlanmasında aktif olarak yer alırlar.
Peyzaj mimarlığı başta bilim, mühendislik, teknoloji, mimarlık, mekan ve hacim sanatları olmak üzere birçok sanat dallarını bir araya getirerek alan tasarımı, planlaması ve yönetimi ile uğraşan koordineli bir meslek disiplinidir.Peyzaj mimarlığı mesleğini uygulayan kişiye Peyzaj mimarı denir.Peyzajların ekolojik sağlığının sürdürülebilirliğini, korunmasını, gelişmesini ve yönetimini peyzaj mimarı sağlar.
Peyzaj mimarında olması beklenenler, aranan özellikler; mühendislik ve mimarlık disiplini gerekleri, bilim, teknoloji, sanat, ekonomi, matematik, botanik, coğrafya, jeomorfoloji, toprak, ekoloji ve bilgisayar bilgileri alanlarına yakından ilgili ve bunun yanında doğal-kültürel çevreyi algılayan, tasarım ve planlama yetenekleri mantığı üzerine becerileri olan, ekonomik ve estetik görüşüe sahip, kültürel altyapıyı sorgulayan, yaratıcı ve üç boyutlu düşünme becerisine sahip kişiler olması beklenir.
Uluslararası Peyzaj Mimarlığı Federasyonu'na Göre Kapsayan Görevler
- Çokuluslu, ulusal, bölgesel, yerel düzeyde peyzaj planlama, tasarım ve yönetimi için yeni ya da geliştirilmiş kuramları, politikaları ve teorileri geliştirmek[3]
- Ulusal, milli parklar ve diğer koruma ve rekreasyon alanları için yeni ya da geliştirilmiş teoriler ve yöntemlerin oluşturulmasıyla beraber bu alanlara ilişkin politika, plan, uygulama etki ve izleme yöntemlerinin geliştirilmesi[3]
- Bahçeler, parklar, piknik alanları, kültürel ve/veya tarihi peyzajların onarımı, koruma ve yönetimi, restorasyonu, tasarımı ve planlanmanın üstlenilmesi; ve çevre bilincinin artırılması için yeni ya da geliştirilmiş teori ve kuramların oluşturulması,[3]
- Özel ve kamusal açık alanlar: parklar, bahçeler, yollar, plazalar, meydanlar, toplu konutlar, mezarlıklar, anıtlar, turistik, ticari ve endüstriyel, eğitim kopmleksleri; spor alanları, botanik ve hayvanat bahçeleri, rekreasyon alanları ve çiftlikleri içeren kent ve yakın çevresi(banliyö) ile kırsal alanlardaki çevrenin inşasında estetik ve fonksiyonel oluşumunun izlenmesi, korunması, yönetimi, tasarımı ve planlaması,[3]
- Yollar, barajlar, enerji ve büyük kalkınma projeleri gibi altyapının korunması, yönetimi, yer seçimi, estetik ve fonksiyonel tasarımı ve planlanması,[3]
- Çevresel ve görsel etki değerlendirmelerini içeren Peyzaj değerlendirme çalışmalarına yönelik politikaların ya da projelerin oluşturulması,[3]
- Alanları inceleyerek, iklim, toprak, flora, fauna, yüzey ve yer altı suları, drenaj gibi faktörlerin analizleri sonucu, kontrol etmek, çevrenin oluşumunda ve peyzajla ilgili projeler için yapılacak iş programları ve çalışma yöntemleriyle ilgili müşterilere danışmanlık yapmak,[3]
- Kentler ve yakın çevreleri(banliyö) ve kırsal alanlarda yapılandırılmış çevrenin kullanımı, kalitesiyle ilgili iş programı, zaman çizelgeleri, maliyet tahminleri (keşif-metraj),[3]
teknik rapor, çizimlerle ilgili planlar, tasarımlar ve uygulama çizimlerinin yapılması, uygun çözümlerin geliştirilmesi ve tanımlanması
- İnşaatın iş programı ve maliyet tahmini(keşif-metraj), teknik rapor vb., planlara uygun önerilerin yapılması, gerçekleştiğini izlemek,
danışmanlık yapmak ve uygulamayı kontrol etmek,[3]
- Peyzaj ekolojisi ve yorumlanması, uzaktan algılama, coğrafi bilgi sistemleri uygulamaları gibi Peyzaj mimarlığı’nın ilgili olduğu konularda önerilerde bulunmak, peyzaj iletişimi, eğitim politikaları, yasalar, hukuk vb. mesleki konularda teknik rapor ve bilimsel araştırmaları hazırlamak,araştırmaları ve politikaları yönetmek,[3]
- Peyzaj planlama ve tasarım projelerinin yönetimi,[3]
- Yukarıda belirtilen görevlerin uygulamaya geçirilmesini sağlamak, ilgili diğer görevleri yapmak,[3]
- Peyzaj planlama ve tasarımla ilişkili diğer çalışmalara danışmanlık yapmak ve diğer çalışanları denetlemektir.[3]
Mesleklerin Uluslararası Standart Sınıflandırması (Uluslararası Çalışma Ofisi, Cenevre) için Peyzaj mimarı meslek tanımı. Peyzaj Mimarları Federasyonu Dünya Konseyi 2003, Banff, Kanada (IFLA) tarafından onaylanan Final Sürüm[3]
Proje ve Faaliyet alanları
Peyzaj mimarlarıyla işbirliği içinde olan profesyonel görevlerin çeşitliliği çok kapsamlıdır.Ancak içerdiği bazı proje türlerinin örnekleri aşağıdaki gibidir:
- Planlama, form, ölçek ve yeni gelişmelerin konumlandırılması
- Kentsel donatı elemanlarının konstrüksiyonu, detaylandırılması, tasarımı ve projelendirilmesi(banklar, aydınlatma elemanları, çocuk oyun grupları, çatı örtüleri, gazebo, kameriye, plaj yapıları, türk bahçesi yapıları...gibi)
- Sivil tasarım ve kamusal altyapı
- Sürdürülebilir kalkınma
- Kırsal ve kentsel kalkınma
- Mekansal planlama
- Çevre düzeni planı hazırlaması
- Koruma amaçlı imar planı hazırlanması
- Tarihi çevre ve koruma
- Yağmur suyu yönetimi içinde yağmur bahçeleri, yeşil çatılar, yeraltı suyu zenginleştirmesi ve sulak alan iyileştirilmesi
- Kamu kurumları bahçeleri ve kamu tesisleri için mekan ve kampüs tasarımı
- Parklar, botanik bahçeleri, arboretumlar, yeşil yollar ve doğa koruma
- Rekreasyon ve dinlenme tesisleri(çocuk oyun alanları, golf alanları, tema parklar ve spor tesisleri)
- Gayrimenkul ve konut peyzajı, master planlaması ve tasarımı
- Karayolları, ulaşım yapıları, köprüleri, ve ulaşım koridorları güzergahları
- Kentsel tasarım, kasaba ve şehir meydanları, sahil kenarları, yaya düzenlemeleri ve otoparklar
- Kentsel mekanlar(caddeler, sokaklar, avlular)
- Sosyal donatı tasarımı, planlama ve uygulaması(havuzlar(süs,yüzme), yürüyüş parkurları veya yolları, bisiklet parkurları, yeşil alanlar, yeşil çatı uygulamaları, çocuk oyun alanları, engelsiz oyun alanları ve yürüyüş yolları, spor sahaları...gibi)
- Olimpik alanlar, fuar alanları
- Su kıyıları
- Doğal park, milli parklar, turizm ve tarihi peyzajın yeniden canlandırılması, tarihi bahçe değerlendirilmesi ve koruma çalışmaları (Rölöve, restorasyon, restitüsyon)
- Doğal ve tarihi anıtlar
- Rezervuar alanları, barajlar, enerji santralleri, maden çıkarma sanayi uygulamaları, arazi ıslahı(maden ocakları peyzaj onarımı) veya büyük endüstriyel projeleri ve çevresel etki azaltılması
- Çevresel etki değerlendirmesi(ÇED) ve peyzaj değerlendirmesi, planlama fikirleri ve arazi yönetimi önerileri
- Ekolojik etki değerlendirmesi(EED)
- Stratejik çevresel değerlendirme ve planlama(SÇD)
- Kıyı ve deniz kumul hareketleri ve çevresel etki azaltılması, planlaması
- Ekolojik tasarım tasarımın herhangi bir unsuru olan sürdürülebilirlik ve doğal süreçleri kendisi entegre ederek çevreye etkisinin en aza indirir.
- Entegre havza yönetimi
- Taşkınların etkilerini azaltma, önleme ve kontrol altına alma projeleri
- Koruma, kurumsal ve ticari
- Tarihi koruma ve yenileme
- Akademik yerleşkeler
- Askeri yerleşkeler
- Okul bahçeleri
- Botanik, tematik ve endüstriyel parklar
- Turizm sektörü(resort, oteller, tatil köyü, golf alanları...gibi)
- Turizm planları
- Eko-mimari projelerinde ortak çalışmalar içerisinde yer almak
- Kuruluş ve kuruma ait iç mekan peyzajı
- Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS)
- Kentsel mühendislik
- Belediyeler
- Sosyal, ekonomik, sağlık ve güvenlik açılarından kent merkezlerini ve çevrelerini canlandırma ve rehabilite etme sürdürülebilir mekan projeleri,
- Kentsel tasarım ve dönüşüm sürecinde planlama ve tasarım projeleri
- Kentsel dönüşüm
- Tedavi, şifa ve algısal bahçeleri
- Kış bahçesi sistemleri,tasarımları
- Ulaşım koridorları ve tesisleri
- Güvenlik tasarımı
- Peyzaj sanatı ve alan plastiği
- Arazi ıslahı
- Su kaynakları ve politikaları
- Peyzaj mirası alanları
- Mezarlıklar
- Yeni yerleşim alanları ve kentler
- İklim değişikliği etkilerinin ve karbon(CO2) salınımı azaltılmasına yönelik çalışmalar
- Akaryakıt ve LPG istasyonları
- Sanayi alanları
- Sosyal tesis alanları
- Kentsel servis alanları
- Kamu taşınmazı bina alanları
- Alt yapı - kent bilgi sistemleri
- Konut dışı alanlar
- Gürültüyü azaltmaya ve önlemeye yönelik projelerin, haritaların hazırlanması ve uygulanması süreçlerinde
- Karayolu ve tren yolu projelerinde
- Büyük ölçekli projelerde(Enerji istasyonları..vb.)
- Eski endüstri alanlarının yenilenmesinde
- Görsel peyzaj analizleri
- Kıyı koruma ve selden, taşkınlardan korunma projelerinde
- Su kaynaklarının yönetimi projeleri(gölet, baraj ve nehir düzenleme mühendisliği...gibi)
- Yeraltı su kaynaklarının korunması, toksik malzeme ve yüzeylerin yeniden vejetasyonu
- Kentsel habitatlar ve habitat haritaları projeleri
- Korunan alanlar
- Yeşil altyapı, peyzaj altyapısı, kentsel ekoloji
- Üretken kentsel peyzaj
- Kentsel sürdürülebilirlik
- Peyzaj ve ulaşımın değişen doğası
- Ekolojik rehabilitasyon
- Habitat onarımı(restorasyonu)
- Dikey bahçeler
- Yeşil duvarlar
- Ekolojik planlama projeksiyonlu alan kullanım planlaması
- Yaşlılar ve engelliler için tasarımlar ve düzenlemeler
- Ekosistem yönetimi
- Kaynak verimliliği
- Çevresel yönetim
- Yeşil ekonomi çalışmaları
- Felaketler ve mücadele
- Isı adalarının önlenmesi çalışmaları, analizleri
- Hava kalitesinin iyileştirilmesi çalışmaları
- Alan kullanım kararları
- Ekolojik riziko analizi ve haritalaması
- Kaynak analizi
- Kaynak envanteri
- Yeşil kuşak çalışmaları
- Yeşil kama çalışmaları
- Yeşil yol çalışmaları
- Toprak kullanımı ve yönetimi
- Ulaşım - ulaşım master planlama
- Peyzaj ve kent planlama
- Kentsel politika ve araştırmalar, çalışmalar
- Alan kullanım politikası çalışmaları
- Sürdürülebilir gelişme çalışmaları
- Çevresel planlama
- Akıllı büyüme çalışmaları
- Gürültü haritaları hazırlama
- Doğal yollardan gürültüyü azaltma çalışmaları
- Rüzgar önleme çalışmaları
- Alan kullanımı, peyzaj planlama ve peyzaj tasarımında enerjinin etkin kullanımı azaltılmasına yönelik çalışmalar
- Güneş radyasyonundan korunma çalışmaları
- Peyzaj, sağlık ve ekonomi
- Peyzaj tasarımında enerjinin korunumuna yönelik çalışmalar, sıfır enerji politikasına yönelik peyzaj tasarımları, pasif güneş enerjisinden ısınma çalışmaları
- Isınma ve soğutma masraflarının azaltılması çalışmaları
- Organik bahçe çalışmaları
- Karayolları, demiryolları, havaalanları projeleri
- Peyzaj mimarlığı bakımından göç ve göç olgusunun kentlere ve kırsala olan etkileri
- Enerji politikaları ve türlerinin peyzaj alanlarına etkisi
- Yenilenebilir enerji kaynakları
- İmar mevzuatı ve kentsel gelişim
- Kent tarihleri
- Biyotop ağının tanımlanması
- Peyzajın estetik değeri çalışmaları
- Ekolojik hassas alanların tanımlanması tampon kapasitesinin belirlenmesi
- Korunan alanlarda sınırlayıcı planlama
- Bir alanın, bölgenin bozulmuş, tahrip olmuş ekosistemini yeniden canlandırıcı önlemler, çalışmalar
- Kent içinde ve dışında bölgenin peyzajına uygun aydınlatma elemanlarının dağılımı, ışık şiddetinin kuvveti, renginin uygulanması, kullanımı
- Kentsel ısı adalarını önleme, tedbirler alma; kent içinde oluşan ısının azaltılması
- Su döngüsünün korunumu, toprak döngüsü korunumu, enerji korunumu, malzeme korunumu çalışmaları
- İnsan sağlığı ve konforu çalışmaları
- Pasif enerji kazanımı çalışmaları
- Akustik haritalarının hazırlanması, projelendirilmesi, denetlenmesi ve akustiğin azaltılması çalışmaları
- Peyzaj ve akustik
- Eko-mimarlık çalışmaları
- Minyatür bahçecilik
- Doğal peyzaj planlama
- İç mekan bitkileri tasarımı ve uygulanması
- Hobi bahçeciliği
- Balkon,teras sistemleri
- Çim alan tesisleri(spor alanları, futbol sahaları, atletizm sahaları, basketbol sahaları, voleybol sahaları, açık spor alanları vb.)
- Peyzaj şehirciliği
- Ülkesel ve bölgesel mekansal strateji planları çalışmaları
- Orman, mera, yaylak, kışlak alanları
- Kültür ve turizm gelişim ve koruma bölgeleri, turizm merkezleri
- Organize sanayi bölgeleri
- Genel peyzaj öğeleri, makroform analizi
- Terminal, gar, liman ve havalimanı
- Katı atık depolama, geri kazanım ve bertaraf tesisleri
- İçme suyu ve atık su arıtma tesisleri
- Yenileme, sağlıklaştırma, dönüşüm bölgelemeleri
- Yerleşme alanlarının karakteristik özellikleri ve mekânsal gelişme eğilimleri ve potansiyelleri
- Doğal tehlike ve risk alanları, varsa risk yönetimi ve sakınım planları
- Mevcut yapı yoğunluğu ve doku analizi
- Sosyal altyapı tesisleri
- Adaların ve yapıların konumu
- Tescilli eser, anıt vb. tarihi ve kültürel varlıklar
- Hizmetlere erişebilirlik
- Topografya, eğim vb eşikler
- Göller, barajlar, akarsular, taşkın alanları, yeraltı ve yüzeysel su kaynakları vb. hidrolojik, hidrojelojik yapı
- Ulaşım sistemi ve kademelenmesi, durak-istasyon noktaları
- Yaya bölgeleri, yaya ve bisiklet yolları
- Otopark kapasitesi ve dağılımı
- Toplanma alanları
- Açık ve kapalı alan kullanımları ve ilişkileri
- Kentsel tasarım projesi yapılacak alanlar ve ilkeleri
- Deniz ve kıyı ekosistemi
- Kıyı kenar çizgisi ve sahil şeridi uygulamaları
- Doğalgaz ve petrol ürünleri depolama iletim ve rafineri tesisleri
- Turizm ve konaklama tesisleri, yat ve kruvaziyer turizmi
- Eşik analizi çalışmaları ve planlamaları
- Kentsel doku ve yaşanabilirlik
- Yönlendirme ve tanıtım levhaları
- Ulaşım-dolaşım ilişkileri
- Taşıt, yaya, bisiklet, kısa ve uzun süreli otoparklar, servis alanları(Ada içi ve dışı)
- Kütleler arası mesafe gibi kütle düzenlemeleri,işlevlerin yatay ve düşey dağılımları
- Bitkilendirmenin genel karakteri,
- Malzemenin belirlenmesi
- Doğa turizmi masterplanı hazırlama
- Çevre düzeni planları
- Bölge planları
- İmar kanunu çalışmaları
- Yapı projeleri
- Kamulaştırma kanunu ve yönetmelikleri
- Stratejik planlama
- Stratejik mekansal planlama
- Kentsel tasarım yaklaşımları
- Ulaşım temelli yaklaşımlar
- Planlamada analiz ve sentez teknikleri
- SWOT analizi(SWOT matrisi)
- İşlevsel yapı analizi
- Mekansal gelişme stratejileri
- Kent bilgi sistemi/Kent bilgi veritabanı
- Çevresel kalite çalışmaları
- Yaşam kalitesini yükseltme çalışmaları
- Kentsel sağlıklaştırma
- Kentsel koruma
- Kimlikli kentsel üst çevre çalışmaları
- Kentsel yenileme
- Kentsel yeniden yapılandırma
- Mekan içinde kent kimliğini destekleyen işaret öğelerinin algılanmasının sağlanması
- Kentsel tasarım ve sosyal donatı projelerinin hazırlanması
- Kentsel tasarım rehberlerinin hazırlanması ve uygulanması çalışmaları
- Kentsel tasarım ve görüntü kirliliği kontrolü ve önleme çalışmaları
- Kentin veya şehrin mimari doku ve estetiğine uygun kentsel tasarım rehberi
- Cephe iyileştirme ve kentsel dönüşüm çalışmaları
- Plan yapımı kapsamında kentsel, sosyal ve teknik altyapı ile ilgili standartlar ile ilgili çalışmalar
- Bütünleşik kıyı alanları yönetim ve planlama
Peyzaj Planlama Hizmetleri
Fiziksel plan(peyzaj planlama) çalışmaları
- a) Kentsel peyzaj planlaması
- b) Kırsal peyzaj planlaması
- c) Koruma planlaması
- d) Turizm ve rekreasyon alanlarının planlanması
- e) Stratejik peyzaj planlama
- f) Özel Amaçlı (kıyı alanları, sulak alanlar, ulaşım güzergahları-karayolları, demiryolları- vb.) planlamalar
- g) Ekolojik Ağ Planlama
Peyzaj onarım çalışmaları
- a) Peyzajdaki Onarım-İyileştirme-Geliştirme Çalışmaları (Ömrünü tamamlamış barajların, malzeme ve maden ocakları, petrol boru hatları vb. alanlarındaki peyzaj onarım tekniklerinin programlanması)
- b) Katı atık düzenli depolama alanları
Etki değerlendirme çalışmaları
- a) Çevresel etki değerlendirmesi (ÇED)
- b) Stratejik çevresel değerlendirme (SÇD)
- c) Ekolojik etki değerlenme (EED)
İlgili diğer meslekler
Peyzaj yöneticileri, peyzajın gelişimi ve uzun vadeli bakımı önerileri için peyzaj süreçleri bilgisini kullanır. Genellikle orman, doğa koruma ve tarım (ziraat) ile çalışırlar.
Peyzaj bilim adamları toprak bilimi, hidroloji, jeomorfoloji veya botanik gibi peyzaj çalışmalarının pratik sorunları ile ilgili uzman becerilere sahiptir.Bu projeler arasında geniş alanların ekolojik değerlendirilmesi, planlaması ya da yönetim amaçları için alan etütleri değişebilir. Belirli bir alanda bir türün önemini ya da gelişimine olan etkileri rapor edebilir.
Peyzaj plancıları kentsel, kırsal ve kıyı arazi kullanımının doğal, ekolojik, rekreasyonel yönleri ve konumu için peyzaj planlama ile ilgilenirler. İşlerini strateji ve politikaların yazılı ifadeleri somutlaştırır. Bazı Peyzaj planlama sürecine peyzaj arkeolojisi ve hukuk gibi ek uzmanlık dahil olabilir, ve onların yasası yeni gelişmeler için master planlama içerir, ve peyzaj değerlendirilmesi ve kıymetlendirilmesi, ve politika planları ya da kırsal yönetim hazırlanması
Yeşil çatı tasarımcıları yağmur suyu yönetimi, buharlaşma ve terleme ile soğutma, sürdürülebilir mimari, estetik ve habitat oluşturma için kapsamlı ve yoğun çatı bahçeleri tasarlarlar.
Peyzaj mimarlığı tarihi
1800 yılı öncesi dönem için, peyzaj(daha sonraki adı peyzaj mimarlığı) köşklerin, sarayların, kraliyetlerin, dini komplekslerin ve hükümet merkezlerinin büyük ölçüde master(ana) planlamasında yer almaktadır.[4] André Le Nôtre tarafından yapılan Vaux-le-Vicomte, Kral için Fransa'da Louis XIV(King Louis XIV of France), Versailles Sarayı kapsamlı çalışmalara örnektir.[4] Joseph Addison 1712 yılında making bir peyzaj ile yazı yazan ilk kişiydi.[4] 1828 yılında peyzaj mimarlığı terimi Gilbert Laing Meason tarafından icat edilmiştir ve ilk defa Olmsted Frederick Law tarafından 1863 yılında profesyonel başlık olarak kullanılmıştır.[4] 19. yüzyıl boyunca peyzaj mimarı terimi peyzajı tasarlayan profesyonel kişiler tarafından kullanılır oldu.Peyzaj mimarı kullanımı Olmsted Frederick Law dan sonra kurulmuş oldu.[4] 1899 yılında Beatrix Farrand ve diğerleri tarafından Amerikan Peyzaj mimarları Topluluğu(ASLA) ve Uluslararası Peyzaj mimarları Federasyonu(IFLA) kurulmuştur.[4]
19. yüzyıl boyunca kentsel planlama daha önemli ihtiyaç haline geldi.Yüzyılın ikinci yarısında, Frederick Law Olmsted bugün peyzaj mimarlığı uygulamalarında büyük bir etkiye sahip olmaya devam eden parkları bir dizi tamamladı.[4] Bunların arasında New York'ta Central Park, Broklyn'de Prospect Park, New York ve Boston'da Zümrüt Kolye park sistemidir.[4] Jens Jensen, Ford ailesinin özel mülkiyeti için Fair Lane ve Gaukler Point dahil olmak üzere Chicago , Illinois için sofistike ve doğal, kentsel ve bölgesel parklar tasarlamıştır.[4]
Peyzaj mimarlığı bir tasarım disiplini olarak gelişmeye devam etmekte ve 20. ve 21. yüzyıllar boyunca mimarlık ve tasarımın çeşitli hareketlerine yanıt vermeye devam eder.[4] Thomas Dolliver Church peyzaj mimarlığı mesleğinde yüzyıl ortasında önemli bir peyzaj mimarıdır.[4]
Ian McHarg modern peyzaj mimarlığı mesleğinde ve arazi planlaması üzerinde önemli bir etkiye sahiptir.[4] 'Design with Nature' kitabında alanın nitel özelliklerini derleyen ve bir alanın katmanlarının analiz sistemini yaygınlaştırmıştır.[4] Bu sistem bugünün coğrafi bilgi sistemlerinin(CBS) temeli oldu.[4] Ian McHarg her alanın katmanlarının tarih, hidroloji, topografya, bitki örtüsü gibi niteliksel açıdan verecektir.[4] CBS yazılımı her yerde görülen bugün peyzaj mimarlığı tarafından dünya ve yeryüzü üzerinde materyalleri analiz etmek için kullanılır.[4] Diğer benzer meslekler şehir plancıları, coğrafyacılar, orman ve doğal kaynaklar uzmanları vb. tarafından da CBS kullanılır.[4] Uluslararası düzeyde kabul görmüş diğer uygulayıcılar Paris'te Alain de Rogaine, Kyoto'da Yuishi Kogazawa ve Sydney'de Camille Kelly 'dir.[4]
Eğitim
Türkiye'de Peyzaj Mimarlığı Eğitimi
1933 yılında kurulan Yüksek Ziraat Enstitüsü bünyesinde "Süs Nebatları Şubesi" olarak başlamıştır.[5] Ankara Üniversitesi'nin 1946 yılında kurulmasıyla bu kuruluş içinde yer alan Ziraat Fakültesi'nde "Bahçe Mimarisi ve Ağaçlandırma Kürsüsü" adı altında faaliyetine devam etmiştir ve önemli bir gelişme kaydetmiştir.[5] Çevre ve peyzaj üzerine giderek artan ilgi sonucu ilk olarak Peyzaj mimarlığı bölümü olarak 1968 yılında Ziraat Fakültesinin 10 bölümünden biri olarak kurulmuş ve 1973 yılında ilk mezunlarını vermiştir.[5] Haziran 1990 yılından itibaren Ziraat Fakültesi bünyesinde yer almasına rağmen mezunlarına Peyzaj mimarı ünvanı ve diploması verilmektedir.[5]
Eğitim süresi 4 yıldır. Peyzaj mimarlığı programları birçok üniversitede mimarlık ve mühendislik, mimarlık, tasarım ve güzel sanatlar, orman, ziraat fakülteleri olmak üzere değişik fakülteler altında yer alır.
Eğitim programı
Mimarlık bilgisi, temel tasarım, peyzaj mühendisliği 1-2, çizim tekniği ve perspektif, bilgisayar destekli tasarım, çizim ve sunum, proje sunum tekniği, peyzaj planlama 1-2, peyzaj tasarımı, proje 1-2-3, peyzaj yapıları, kentsel tasarım, kaynak envanter ve analizi, peyzaj konstrüksiyonu, kent ve bölge planlama, peyzaj mimarlığı temel ilkeleri, planlama ve tasarım stüdyoları, alan kullanım planlaması, karayolları peyzaj planlaması, kıyı alanlarının planlaması, kentsel peyzaj planlama, kırsal peyzaj planlama, turizm ve rekreasyon planlaması, ekolojik planlama, dünya peyzajı, kentsel açık yeşil alanlar, ekonomi ve işletmecilik, peyzaj ekolojisi, ekoloji, peyzaj uygulama tekniği, ölçme bilgisi, bitkisel tasarım, iç mekan bitkileri ve tasarımı, doğal bitki örtüsü, çevre sorunları ve politikaları, peyzaj yönetimi, maket tekniği, coğrafi bilgi sistemleri ve uzaktan algılama, çevresel etki değerlendirme, dendroloji 1-2, özel çim alanlar(spor tesisleri, golf alanları vb.), bitkilendirme teknikleri, yerörtücü bitkiler, mevsimlik çiçekler, tarihi bahçelerde rölöve ve restorasyon, bahçe ve peyzaj sanatı tarihi, kent ormancılığı, matematik, botanik, fizik, kimya, toprak bilgisi, jeoloji ve jeomorfoloji...gibi mühendislik, planlama, tasarım, doğa ve bazı sosyal bilimler kökenli ve belirtilen alanlara yönelik dersler verilmektedir.
Kadro Karşılığı
Arazi biçimlendirme ve mühendislik bilimi içerisinde yer alan peyzaj mimarlığı Yükseköğretim Kurumu(YÖK) ve Devlet Personel Başkanlığı tarafından açıklanan kadro karşılığı mühendistir. Kamu kurumları ve özel sektörlerde mühendis kadrosunda çalışmaktadırlar.
Kamu kurum ve kuruluşlarında peyzaj mimarları teknik hizmetler sınıfında teknik eleman statüsünde yer alırlar.
Alt Disiplinleri
Le: Notre Projesi kapsamında Peyzaj mimarlığı için oluşturun çalışma grupları, proje ile ilgili çalışmalar 12 alt disiplin olarak sürdürülmektedir.
- Peyzaj Planlama,
- Peyzaj Tasarımı,
- Peyzaj Yönetimi,
- Kültürel Peyzaj,
- Kentsel Açık Alanlar,
- Vejetasyon ve Bitki materyali,
- Tarih ve Koruma,
- Malzeme ve Konstrüksiyon,
- Mesleki Uygulamalar,
- Altyapı Projeleri,
- Bilgi Teknolojileri,
- Kuram ve Yöntem
Peyzaj mimarlarının çalışma alanları
| Çalışma alanı | Peyzaj mimarının görevi |
|---|---|
| Mühendislik ve mimarlık ofisleri |
Tasarımdan ve planlamadan sorumlu mühendis İş güvenliği uzmanı |
| Araştırma geliştirme laboratuarları |
Ar-Ge den sorumlu mühendis |
| İmalat sanayi |
Tasarımdan sorumlu mühendis |
| İnşaat sektörü |
Tasarımdan sorumlu mühendis |
| Belediyeler |
Çevre koruma ve kontrol müdürlüğü birimleri |
| Madencilik sektörü(Madencilik sonrası) |
Tasarımdan sorumlu mühendis |
| Enerji sektörü |
Tasarımdan sorumlu mühendis |
| Satış Pazarlama |
Satış mühendisi |
| Servis Hizmetleri |
Servis mühendisi |
| Gayrimenkul sektörü |
Gayrimenkul değerleme uzmanı |
| Çevre etki değerlendirme |
Çevresel etki değerlendirmesi(ÇED) |
| Yargı |
Bilirkişi |
| Yapı denetim sektörü |
Proje denetçisi |
| Danışmanlık firmaları |
Çevre görevlisi |
| KOBİ |
Uzman ve uzman yardımcısı |
| Maliye |
Vergi Müfettişi |
Peyzaj mimarlığı uygulamalarına örnekler
.jpg)
- Central Park, New York, ABD[7]
- High Line, New York, ABD[8]
- Versay Sarayı, Fransa
Dış bağlantılar
- Peyzaj Mimarlığında Tematik Ağ Projesi resmi web sitesi(İngilizce)
- Avrupa Peyzaj Mimarlığı Federasyonu resmi web sitesi(İngilizce)
- IFLA: Uluslararası Peyzaj Mimarları Federasyonu (İngilizce)
- CELA: Peyzaj Mimarlığı Eğiticileri Konseyi (İngilizce)
- ELASA: Avrupa Peyzaj Mimarlığı Öğrenci Derneği (İngilizce)
- Avrupa Peyzaj Mimarlığı Okulları Konseyi resmi web sitesi(İngilizce)
- Türk Müşavir, Mühendisler ve Mimarlar Birliği (TürkMMMB)
- Uluslararası Anıtlar ve Sitler Konseyi
- Dünya Doğa ve Doğal Kaynakları Koruma Birliği(IUCN)(İngilizce)
- UNESCO Türkiye Milli Komisyonu
- Birleşmiş Milletler Çevre Programı (UNEP)(İngilizce)
- Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP)
- Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP)(İngilizce)
- Avrupa Peyzaj Sözleşmesi(İngilizce)
- Avrupa Peyzaj Sözleşmesi'nin Uygulanması için STK'ların CIVILSCAPE Ağı (CIVILSCAPE)(İngilizce)
- Avrupa Peyzaj Sözleşmesi'nin Uygulanması İçin Yerel ve Bölgesel Yönetimler Avrupa Ağı (RECEP-ENELC)(İngilizce)
- Peyzaj Karakter Ağı(İngilizce)
- Peyzaj Avrupa(İngilizce)
- Avrupa Peyzaj Sözleşmesi'nin uygulanması için Avrupa Üniversiteler Ağı(UNISCAPE)(İngilizce)
- Avrupa Müşavir Mühendisler Birlikleri Federasyonu (EFCA)(İngilizce)
- Müşavir Mühendisler Uluslararası Federasyonu (FIDIC)(İngilizce)
Meslek kuruluşları (Amerika)
- CAAP Arjantin Peyzaj Mimarları Merkezi (Arjantin)
- ABAP Brezilya Peyzaj Mimarları Derneği (Brezilya)
- CSLA Kanada Peyzaj Mimarları Topluluğu (Kanada)
- APAP Peru Peyzaj Mimarları Derneği (Peru)
- ASLA Amerika Peyzaj Mimarları Topluluğu web sitesi (Amerika) (İngilizce)
- CLARB Peyzaj Mimarlığı Kayıt Kurulları Konseyi (Amerika/Kanada)
Meslek kuruluşları (Avrupa)
- TMMOB Peyzaj Mimarları Odası resmi web sitesi (Türkiye)
- ÖGLA Peyzaj Mimarları Derneği (Avusturya)
- BVTL-ABAJP Belçika Peyzaj Mimarları Derneği (Belçika)
- MARK Finlandiya Peyzaj Mimarları Derneği (Finlandiya)
- FFP Fransa Peyzaj Federasyonu (Fransa)
- BDLA Almanya Peyzaj Mimarları Federasyonu (Almanya)
- FILA İzlanda Peyzaj Mimarları Derneği (İzlanda)
- ILI İrlanda Peyzaj Enstitüsü (İrlanda)
- AIAPP İtalya Peyzaj Mimarları Derneği (İtalya)
- NVTL Hollanda Peyzaj Mimarları Derneği (Hollanda)
- NLA Norveç Peyzaj Mimarları Derneği (Norveç)
- APAP Portekiz Peyzaj Mimarları Derneği (Portekiz)
- UPA Sırbistan Peyzaj Mimarları Derneği (Sırbistan)
- BSLA Peyzaj Mimarları Federasyonu (İsviçre)
- LI Landscape Institute İngiltere Peyzaj Mimarları Enstitüsü Anlaşması (İngiltere)
- PMO Peyzaj Mimarları Odası TMMOB Türkiye Peyzaj Mimarları Odası (Türkiye)
- AEP Asociacion Española de Paisajistas İspanya Peyzaj Mimarları Derneği (İspanya)
- LAAB Latvijas Ainavu arhitektūras biedrība Litvanya Peyzaj Mimarları Derneği (Litvanya)
Meslek kuruluşları (Asya-Pasifik)
- AILA Avustralya Peyzaj Mimarları Enstitüsü (Avustralya)
- ISALA İsrail Peyzaj Mimarları Derneği (İsrail)
- ISOLA Hindistan Peyzaj Mimarları Topluluğu (Hindistan)
- KILA Kore Peyzaj Mimarları Enstitüsü (Kore)
- NZILA Yeni Zelanda Peyzaj Mimarları Enstitüsü (Yeni Zelanda)
- SILA Singapur Peyzaj Mimarları Enstitüsü (Singapur)
- TALA Tayland Peyzaj Mimarları Derneği (Tayland)
- PALA Filinpinler Cumhuriyeti Peyzaj Mimarları Derneği (Filinpinler Cumhuriyeti)
- HKILA Hong Kong Peyzaj Mimarları Enstitüsü (Hong Kong)
Meslek kuruluşları (Afrika)
Ayrıca bakınız
- Enerjinin etkin kullanımında peyzaj
- Çevre tasarımı
- Yeşil çatı
- Yeşil duvarlar
- Dikey bahçeler
- Sert peyzaj materyalleri
- Yumuşak peyzaj materyalleri
- Peyzaj detayları
- Peyzaj mühendisliği
- Peyzaj yapıları
- Peyzaj mimarı
- Peyzaj mimarlığı bölümünün okullarının listesi
- Peyzaj mimarlığında yüksek lisans
- Bitkisel tasarım
- Akıllı şehircilik ilkeleri
- Sürdürülebilir peyzaj mimarlığı
- Peyzaj planlama
- Peyzaj değerleme yöntemleri
- Kıyı alanı koruma, planlama ve yönetimi
- Peyzaj restorasyonu
- Ekoturizm
- Ekolojik peyzaj planlama ve tasarımı
- Peyzaj mimarlığında Coğrafi Bilgi Sistemleri
- Peyzaj mimarlığında Uzaktan Algılama
- Süs bitkileri
- Sosyo-kültürel peyzaj
- Tarihi peyzaj
- Doğal peyzaj
- Kültürel peyzaj
- Kentsel Kültürel Peyzaj
- Kentsel peyzaj
- Peyzaj koruma alanı
- Peyzaj dengesi
- Peyzaj karakteri
- Peyzaj karakter değerlendirmesi
- Peyzaj konstrüksiyonu
- Yeşil yollar
- Yeşil kuşak
- Yeşil kama
- Akıllı büyüme
- Kentsel büyüme sınırları
- Kırsal peyzaj
- Peyzaj sanatı tarihi
- Ekoloji
- Peyzaj ekolojisi
- Peyzaj şehirciliği
- Avrupa Peyzaj Sözleşmesi
Kaynakça
- ↑ Uluslararası Peyzaj Mimarları Federasyonu
- 1 2 3 4 5 6 7 8 Ana sayfa Peyzaj Mimarları Odası Broşür
- 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 "Peyzaj mimarlığı". Uluslararası Peyzaj Mimarlığı Federasyonu web sitesi. 9 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20140209015401/http://iflaonline.org/index.php?option=com_content&view=article&id=37&Itemid=42. Erişim tarihi: 04.08.2012.
- 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 "Landscape architecture". Wikipedi resmi web sitesi. 11 Şubat 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20100211012051/http://en.wikipedia.org/wiki/Landscape_architecture. Erişim tarihi: 04.08 2012.
- 1 2 3 4 "Tarihçe". Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi. http://www.agri.ankara.edu.tr/?p=208. Erişim tarihi: 04.08 2012.
- ↑ Böse&Schürmeyer (1989).
- ↑ "The Central Park". The Central Park resmi web sitesi. 22 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160422075036/http://www.centralpark.com/. Erişim tarihi: 12 Nisan 2011.
- ↑ "The High Line". The High Line resmi web sitesi. 4 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160604171157/http://www.thehighline.org/. Erişim tarihi: 12 Nisan 2011.
| ||||||||||