Pieter Willem Botha

Pieter Willem Botha (12 Ocak 1916-31 Ekim 2006), lakabı Büyük Timsah (Afrikaans Dili: Die Groot Krokodil), 1978-1984 arasında Güney Afrika başbakanı, Eylül 1984-Ağustos 1989 arasında da ülkenin ilk devlet başkanı.

Ulusal Parti'nin uzun süre liderliğini yapmış, Apartheid (ırk ayrımcılığı) politikasının en sıkı savunucularından biri olmuştur. Savunduğu politikalara rağmen iktidarı döneminde insan haklarının geliştirilmesine yönelik kısıtlı çalışmalar da yaptı. Apartheid politikasının sona ermesinden sonra Mandela hükümeti tarafından kurulan Gerçek ve Uzlaşma Komisyonu'na katılmayı reddetti, ancak iktidarındaki uygulamalardan dolayı para ve ertelenmiş hapis cezalarından kurtulamadı.

Biyografi

Bir Afrikaner ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi, babası II. Boer Savaşı'nda İngilizlere karşı savaşmıştı. 1934'te Bloemfontein'daki Orange Vrystaat Üniversitesi hukuk bölümüne girdi, ancak yirmi yaşında üniversite eğitimini yarıda bırakarak Ulusal Parti'den siyasete atıldı. Kap yönetim bölgesine giderek bütün zamanını Ulusal Parti'nin (NP) örgütlenme çalışmalarına verdi. 1943'te Anna Elizabeth Rossouw ile evlendi, iki kız çocukları oldu.

1948 seçimlerinde Ulusal Parti'nin beklenmedik başarısıyla parlamentoya girdi. 1958'de, Hendrik Frensch Verwoerd tarafından içişleri bakan vekilliğine, 1966'da da B.J. Vorster tarafından savunma bakanlığına atandı. Bu görevlerin yanı sıra 1961-80 arasında sırasıyla ticari kalkınma, Renkli işleri ve bayındırlık bakanlığı görevlerinde bulundu. 1978'de, B.J. Vorster'in istifası üzerine parlamento tarafından başbakanlığa getirildi.

Göreve gelir gelmez ilk ele aldığı konu Güney Afrika'nın askeri gücünün artırılması oldu. Asker sayısını artırmak için tüm beyaz erkekler için zorunlu askerlik hizmetini getirdi. Batı dünyasıyla -özellikle ABD- ilişkileri geliştirmeye çalıştı. Apartheid politikasının hüküm sürdüğü bir Güney Afrika'nın, komünist yönetimlerin işbaşına geldiği eski Portekiz sömürgeleri olan kuzey komşuları Angola ve Mozambik'e karşı bir engel olabileceği kanısındaydı. 1970'lerde, İsrail'le işbirliği yaparak 6 nükleer bombanın üretimiyle sonuçlancak olan gizli nükleer silah programını başlattı.

Güney Afrika'nın denetiminde olan Güney Batı Afrika'da (bugün Namibya) faaliyet gösteren SWAPO'ya destek veren Angola'ya misilleme olarak, bu ülkede yönetime karşı savaşan UNITA'ya destek verdi. Komşu ülkelerdeki yönetim karşıtı grupları desteklemenin yanı sıra bu ülkelere sık sık askeri saldırılar da düzenledi.

1983'te yeni bir anayasa önerdi; ülke içinde Siyah yerleşim bölgelerine bağımsızlık tanıyan bu reform programının amacı, beyazlar dışındaki toplulukların muhalefetini bölerken, uluslararası kamuoyunu da yatıştırmaktı. Programın can alıcı noktalarından biri, Asyalılar ile Renklilere çok sınırlı da olsa bazı haklar tanıdığı halde, Siyah çoğunluğa hiçbir ödün vermemesiydi. Botha, Siyahlara ödün vermeyen bu yeni anayasanın yürürlüğe konmasını savunuyordu. Önerilen reformlar beyaz egemenliğini korumasına karşın, Ulusal Parti'nin sağ kanadı reform programını protesto ederek 1982'de partiden ayrıldı ve Ulusal Muhafazakar Parti'yi (NKP) kurdu. Botha 1983'te yalnızca beyazların katıldığı bir referandumla anayasayı kabul ettirmeyi başardı. Kabul edilen anayasayla icra organının yapısı da değiştirildi; başbakanlık kaldırılırken cumhurbaşkanlığı daha geniş yetkilerle donatılmış bir makam haline getirildi. 1984'te, Botha cumhurbaşkanı makamına seçildi.

Temmuz 1984'te yürürlüğe giren yeni anayasayla beyazlar, Renkliler ve Asyalılar için üç ayrı meclis oluşturuldu. Siyahları gene siyasi yaşamın dışında bırakan bu anayasanın yürürlüğe girmesinin ardından birçok yerde ayaklanmalar başladı. Temmuz 1985'te olağanüstü hal ilan edilmesinden sonra çatışmalar daha da şiddetlendi. 1980'lerin ortalarından itibaren Batılı ülkelerde, Güney Afrika'ya dönük ekonomik yaptırımlar uygulanması yönünde eğilimler başgösterdi, Eylül 1986'da Batı Avrupa ülkelerinin yanı sıra ABD ve Kanada da ekonomik yaptırım uygulamayı kabul etti. Uygulamaya konan yaptırımlar 1980'li yılların sonunda Güney Afrika'daki yabancı yatırımı azaltarak beyazların iktidarını zayıflatmaya başladı. Birleşmiş Milletler 1988'de Güney Afrika yönetimini apartheid'a son vermeye zorlamak için bir dizi karar benimsedi.

Mayıs 1988'de ABD başkanı Ronald Reagan ile SSCB lideri Mihail Gorbaçov arasında yapılan zirve sonunda Angola'daki Küba birliklerinin geri çekilmesi kararlaştırıldı. Bu karar Botha yönetimini daha da zora soktu; kendisini Afrika'nın güneyindeki komünist yönetimlere ve Sovyet/Küba yayılmacılığına karşı bir tampon olarak gösteren Botha yönetimi bu tehdidin ortadan kalkmasıyla, Güney Afrika'nın Namibya üzerindeki denetimi devam ettirmesi umutlarını tümüyle kaybetti.

Ülke içinde de, Apartheid politikasının bırakılmasına tümüyle karşı olan Afrikaner seçmenler ile bu politikayı bir an önce sona erdirme umutlarını yitirerek gittikçe militanlaşan Siyahların oluşturduğu iki kutup arasında kalan Botha yönetimi en bunalımlı dönemine girdi. Felç geçiren Botha, Şubat 1989'da Ulusal Parti başkanlığından istifa ettiyse de, devlet başkanlığını bırakmadı. Ama kendi hükümeti içinde güçlü bir muhalefetle karşılaşınca, Ağustos 1989'da bu görevinden de istifa etti.

Görevlerinden ayrıldıktan sonra Batı Kap'taki evine çekilerek, basından uzak bir yaşam sürmeye başladı. 1998'de, karısının ölümünden bir yıl sonra Barbara Robertson ile evlendi. Mandela hükümeti tarafından apartheid döneminde yapılan insan hakları ihlallerini araştırmak için kurulan Gerçek ve Uzlaşma Komisyonu'na katılmayı reddetti. Gerçek ve Uzlaşma Komisyonu, Güney Afrika Kiliseler Konseyi'nin Johannesburg'daki merkezinin bombalanması emrini verdiği gerekçesiyle Botha'yı suçlu buldu. Ağustos 1998'de, Gerçek ve Uzlaşma Komisyonu'na katılmadığı ve apartheid dönemindeki insan hakları ihlalleriyle ilgili olarak suçlu bulundu ve hapis cezasına çarptırıldı, ancak sağlık durumu nedeniyle hapis cezası ertelendi.

Botha, 31 Ekim 2006'da evinde geçirdiği kalp krizi sonucunda yaşamını yitirdi.

Kaynaklar

• İngilizce Vikipedi, Pieter Willem Botha maddesinden tercüme edilmiştir.

Önce gelen: Marais Viljoen	Güney Afrika Devlet Başkanı 1984 - 1989	Sonra gelen: Frederik Willem de Klerk
Önce gelen: Balthazar Johannes Vorster	Güney Afrika Başbakanı 1978 - 1984	Sonra gelen: makam kaldırıldı