Angola

Angola Cumhuriyeti República de Angola (Portekizce) Repubilika ya Ngola (Kimbundu, Umbundu, Kikongo) Angola
Bayrak Arma
Slogan: Virtus Unita Fortier (Latince) Birleşmiş cesaret daha güçlüdür
Marşı: Angola Avante  (Portekizce) İleri Angola!
Başkent ve		Luanda 8°50′G 13°20′D / 8.833°G 13.333°D
Resmî diller		Portekizce
Tanınan diller		Kongoca, Chokwe, Umbundu, Kimbundu
Etnik gruplar		%37 Ovimbundu, %25 Ambundu, %13 Bakongo, %2 Mestiços, %1 Avrupalı, %22 diğer
Hükûmet		Cumhuriyet
•	Devlet Başkanı	José Eduardo dos Santos
•	Devlet Başkanı Yardımcısı	Fernando da Piedade Dias dos Santos
Kuruluşu
•	Bağımsızlık	11 Kasım 1975
Yüzölçümü
•	Toplam	1.246.700 km^2 (23.) 481.354 mil^2
•	Su (%)	önemsiz
Nüfus
•	2014 sayımı	24,383,301[1]
•	Yoğunluk	14.8/km^2 (199.) 38,4/mil^2
GSYH (SAGP)		2016 tahmini
•	Toplam	$194.055 milyar[2] (64.)
•	Kişi başına	$7,501[2] (107.)
GSYİH (düşük)		2016 tahmini
•	Toplam	$98.815 milyar[2] (61st)
•	Kişi başına	$3,819[2] (91.)
Gini (2009)		42.7[3] orta
İGE (2014)		0.532[4] düşük · 149.
Para birimi		Kwanza (AOA)
Zaman dilimi		WAT (UTC+1)
•	Yaz (SU)	not observed (UTC+1)
Trafik akışı		sağ
Telefon kodu		+244
Internet TLD		.ao

Angola Cumhuriyeti, Afrika kıtasının güneybatı bölümünde yer alan bir ülkedir. Kimbundu, Umbundu ve Kikongo dillerinde Ngola olarak adlandırılan ülkenin komşularını güneyde Namibya, kuzeydoğuda Demokratik Kongo Cumhuriyeti, doğuda Zambiya oluşturmakta olup, ülkenin batısında Atlas Okyanusu yer almaktadır. Angola'ya bağlı olmasına rağmen anakara ile fiziki bağlantısı bulunmayan ve ülkenin kuzeyinde Atlas Okyanusu kıyısında yer alan Cabinda bölgesi de Kongo Cumhuriyeti'nin yanı sıra yine Demokratik Kongo Cumhuriyeti ile sınıra sahiptir.

İsim

Ülkenin günümüzde kullanılan ismi geçmişte Angola'nın batı kesimlerinde kurulu olan ve bir Bantu krallığı olan Ndongo Krallığı'nda krala verilen unvandan gelmektedir. O dönem krallara verilen Ngola unvanı o dönem sömürge devleti olarak bölgeye gelen Portekizli denizciler tarafından önce Luanda ve çevresi için kullanılmış, daha sonraları da günümüzde başka bir ili olan Benguela'yı kapsayacak şekilde genişletilmiş, 19.yy itibariyle de o dönem henüz sınırları tam belirlenmeyen ancak Portekiz'in hakimiyeti altına aldığı bugünkü Angola topraklarını tamamı için kullanılmıştır.

Coğrafya

Malange'de bulunan Siyah Kayalar

Ülkenin toplamda sahip olduğu 5.198 km sınırın 2.511 km'si Demokratik Kongo Cumhuriyeti (bu sınırın 225 km'lik bölümünü Cabinda bölgesine olan sınır oluşturmaktadır), 1.376 km'si Namibya, 1.110 km'si Zambiya ve 201 km'si ise Kongo Cumhuriyeti devleti ile oluşmaktadır. Angola sahip olduğu 1.246.700 km² ile dünyada en büyük 23. ülke konumunda iken bu alanların neredeyse tamamı karasal alanları oluşturmakta olup hiç sulak alan bulunmamaktadır.^[5]

Ülkenin batısında Atlas Okyanusu kıyısında başlayan dar vadiler, doğu yönünde ülke topraklarının içerisine ilerlendiğinde yükseltinin de artması ile birlikte dağlık arazi olarak gözlemlenebilmektedir. Bu araziyi oluşturan Bié dağlık alanları Angola'nın merkezinde yer almakta olup, 2.619 m ile ülkenin en yüksek noktasını oluşturan Môco dağı da bu yüksek arazide yer almaktadır. Ülkenin güney bölgesi ise daha alçak bir konumdadır. Angola'nın doğu kısımlarında ise Zambezi nehrinin kolları yer almaktadır.

İklim

Ülke üç farklı iklim bölgesine ayrılmış durumdadır. Buna göre ülkenin sahil kesiminde ve kuzey bölgelerinde tropikal iklim etkisini göstermektedir. Bu iklimde yıl boyu yüksek sıcaklıklar ölçülmekte olup, gündüz 25 °C ila 30 °C arasında sıcaklıklar ölçülmektedir. Bu bölgelerde Kasım ile Nisan arası yağmur sezonu yaşanmakta olup, yıllık yağış ortalaması 500 mm düzeyindedir. Bu yağışlı dönemde bu bölgenin soğuk Benguela Akıntısı etkisinde olması nedeniyle sık bir şekilde sis görülebilmektedir.

Ülkenin orta kısmında yer alan yüksek kesimlerinde ve güneyinde ise ılımlı bir tropikal iklim gözlemlenmektedir. Özellikle kış aylarında gündüz ile gece sıcaklıklarında yüksek farklılıklar yaşanabilmektedir. Bu bölgede yer alan Huambo'da Temmuz ayında gündüz sıcaklığı 25 °C ile ölçülebilirken gece sıcaklıkları 7-8 °C düzeyinde görülebilmektedir. Bölgede Ekim ile Nisan ayları arasında yağmur sezonu yaşanmakta olup, yıllık ortalama 1000 mm yağış düşebilmektedir.

Angola'nın güneydoğu bölgesinde ise oldukça sıcak ve kurak bir iklim yaşanmaktadır. Gece sıcaklıkların düşük olduğu bölgeye düşen yağış miktarı az olup, yıllık ortalama 250 mm yağış düşmektedir.

Bitki örtüsü ve yaban hayat

Ülke genelinde yaşanan farklı iklim çeşitliliğine bağlı olarak kuzeyde ve Cabinda'da tropikal yağmur ormanlarından, orta kesimlerde ağaçlı geniş çayırlara ve güneyde ise sütleğen, akasya ve baobabın sık bulunduğu geniş otlaklıklara kadar farklı bitki örtüsü gözlemlenebilmektedir. Ülkenin güneybatı ucunda ise Namibya'dan başlayarak kıyı şeriti boyunca ilerleyen çöl yer almaktadır.

Angola'nın yaban hayatı zenginlik arz etmekte olup, fil, su aygırı, çita, gnu, deve kuşu, timsah, gergedan ve zebra gibi vahşi hayvanlar gözlemlenebilmektedir. Ülke genelinde giderek artan tarımsal alanlar ile birlikte yaşanan iç savaş ve fildişi ticareti gibi nedenler ülkedeki yaban hayatı tehlike altına almaktadır.

Nüfus

Angola nüfusu ile ilgili kesin bir bilgi bulunmamakta olup, Birleşmiş Milletler'in 2012 tahmini verilerine göre 20,6 milyon kişinin yaşadığı tahmin edilmektedir.^[6] Ülke içerisinde uzun yıllar süren iç savaş, buna bağlı olarak tahmin edilemeyen ekonomik, sosyal ve siyasi sonuçlar Angola'da akut demografik sorunların doğmasına sebebiyet vermiştir. Özellikle 2000'li yıllarda nüfusun belli bir kesimi büyük şehirlere, bataklık, ormanlık alanlar gibi kimsenin ulaşamayacağı yerlere ya da komşu ülkelere (Namibya, Botsvana, Kongo Cumhuriyeti, Demokratik Kongo Cumhuriyeti, Zambiya) kaçarak yerini terk etmiştir. 2000'li yıllarda iç barışın sağlanması neticesinde nüfusun belli bir kesimi yaşadığı yerlere geri dönüş yapmış olsa da, beklenen geri dönüş etkisi gözlemlenememiştir. Bu süreçte iş olanaklarının da daha fazla olması ile bağlantılı olarak da kıyı şeridinde yer alan şehirlerde nüfus artışı yaşanmış olup, özellikle ülkenin iç kısımlarında insansız, ıssız bölgeler oluşmuştur.

Angola genç bir nüfusa sahip olup, 2016 tahmini verilerine göre %63,44'ü 0-24 yaş aralığındadır. Ülkenin sadece %2,99'u 65 yaş ve üzerindedir.^[7]

0-14 yaş: %42.72 (erkek 4,394,206/kadın 4,223,246)
15-24 yaş: %20.72 (erkek 2,127,140/kadın 2,053,363)
25-54 yaş: %29.6 (erkek 3,013,561/kadın 2,956,547)
55-64 yaş: %3.97 (erkek 388,314/kadın 413,347)
65 yaş ve üzeri: %2.99 (erkek 278,853/kadın 323,755)

Şehirde yaşayanların oranı 2015 verilerine göre %44 olan ülkede, nüfusun yıllık artış oranı 2016 tahmini verilerine göre %2,72 düzeyindedir.^[7]

Etnik gruplar

Angola'da etnik gruplar

Ülke nüfusunun büyük bir çoğunluğu kendisini Bantu etnik grubuna mensup olarak ifade etmektedir. Bantu etnik grubu içerisinde de çoğunluğu ülke nüfusunun içerisinde üçte bir çoğunluğu kapsayan Ovimbundu grubu oluşturmaktadır. Ovimbundu etnik grubundan sonra ülke nüfusunda ikinci derecede öneme sahip olan grup Ambundu etnik grubudur. Ülke içerisinde Kimbundu dilini konuşan etnik grup olarak nüfusun %25'ini oluşturmaktadırlar. Angola nüfusunun %13'ünü oluşturan ve çoğunlukla ülkenin kuzeybatı bölgelerinde yaşayan grup olan Bakongo etnik grubu ülkenin en büyük üçüncü etnik grubunu oluşturmaktadır. Ülke içerisinde meleços olarak adlandırılan ve yerli Afrikalı-Avrupalı melezi olan topluluğun oranı %2 düzeyinde olup, ülke içerisinde çoğunluğunu Portekizlilerin oluşturduğu beyaz Avrupalıların oranı ise %1 civarındadır. İlk sömürge döneminde 320.000 - 350.000 arasında bir nüfusa sahip olan Portekizliler, özellikle Angola'nın bağımsızlık ilanından hemen önce ya da hemen sonra ülkeyi terk ederek Portekiz, Brezilya ve Güney Afrika'ya kaçmışlardır.^[8] Avrupalı toplulukların haricinde son dönemde yaşanan göç dalgası ile 300.000 civarı Çin vatandaşı Angola'ya gelmiştir.^[9]

Angola'da, başta Afrika ülkeleri olmak üzere, diğer birçok ülkeden farklı olarak etnik grup farklılıkları hemen hemen hiçbir sorunun ve çatışmanın kaynağı olarak gözlemlenememiştir. Sadece 1970'li yıllarda Demokratik Kongo Cumhuriyeti'ne kaçan Bakongolar, geri dönüşlerinde Luanda ve civarındaki yerleşim yerlerine yerleştirildiklerinde o dönem orada yaşayan diğer etnik gruplar ile 'yabancılaşma' yaşansa da şiddet olayları yaşanmamıştır.

Etnik Grup	Oran
Ovimbundu	%37
Ambundu	%25
Bakongo	%13
Melez	%2
Avrupalı	%1
Diğer	%22

Dil

Angola'da konuşulan neredeyse her yerel dil Bantu dil grubuna ait dillerdir. Portekizce ülkenin resmi dili konumunda olup, çoğunluğu Luanda'da yaşayanlar oluşturmak üzere nüfusun %30'u tarafından anadili olarak konuşulmaktadır. Afrika dilleri içerisinde en yaygın dil ise Ovimbundu etnik grubu tarafından konuşulan Umbundu dilidir. Umbundu'nun haricinde Ambundu etnik grubunun konuştuğu Kimbundu dili ile Bakongo etnik grubunun konuştuğu Kikongo dili diğer yaygın diller olarak ülkede konuşulmaktadır. Bunun dışında günlük hayatta Portekizce ve Kikongo başta olmak üzere birkaç dilin karıştırılması ile oluşturulan Angola Kreyol dili olan Kituba konuşulmaktadır. Bu dillerin haricinde daha küçük gruplar tarafından konuşulan Chilunga, Lingála, Ngangela, Oshivambo (Kwanyama, Ndonga), Otjiherero ve Chokwe dilleri de mevcuttur. Angola içerisinde toplam 40 değişik dil/lehçe konuşulmaktadır^[10]

Din

Ülke genelinde nüfusun yarısından biraz fazlası hristiyan dinine mensuptur. Burada katolik mezhebine göre inancını yaşayanların oranı %38 olarak ifade edilirken, protestan mezhebine inananların oranı %15 düzeyindedir. Angola'da nüfusun geriye kalan yarıya yakın kısmı ise yerel dinlere inanmaktadır. İslamiyet, Angola'da neredeyse hiç görülmemekte olup, islam inancına göre yaşamını idame ettiren ve çoğu diğer Afrika ülkelerinden gelen %1 civarı topluluğun çoğu ise sünni mezhebine göre inancını yaşamaktadır. Burada dini inançlarda ortaya çıkan farklılıklar nedeniyle İslami topluluk bir birliktelik sağlayamamaktadır. Suudi Arabistan 2010 yılında ülkede içerisinde İslamiyeti ilerletmek adına Luanda'da İslami bir üniversitenin kurulumunu finanse edeceğini duyurmuştur.^[11] Angola hükumeti Ekim 2013'te yaptığı açıklamada ülke içerisinde İslam inancını yasa dışı din olarak ilan ederek, tüm İslami unsurları yasaklayarak camileri kapatmış ya da yıktırmıştır. Bu yasaklama Angola kültürüne ve geleneklerine zarar veren tüm dini hareketleri kapsayacağı hükumet yetkilileri tarafından ifade edilmiştir.^[12][13]

Din	Oran
Yerel dinler	% 47
Katolik	% 38
Protestan	% 15
Not: Bu veriler www.cia.gov sitesinde yayınlamakta olup, 1998 tahmini verileri içermektedir ve diğer kaynaklarda farklı değerler görülebilmektedir.

Sosyal durum

Sağlık

Angola'da gıda ve tıbbi ihtiyaç sıkıntısı had safhada yaşanmaktadır. Ülke nüfusunun sadece %30'u temel sağlık hizmetlerine erişim sağlayabilmektedir. Ülkede temiz su kaynaklarına ulaşabilen nüfusun oranı ise %40 düzeyindedir. Her yıl binlerce insan ishal, solunum yolu enfeksiyonu gibi kısa sürede atlatılabilecek hastalıklardan hayatlarını kaybetmektedir. Ayrıca ülke içerisinde cüzzam, sıtma, menenjit ve verem çok sık görülen hastalıklar arasındadır. AIDS, Afrika kıtasının özellikle güneyinde yer alan ülkelerin aksine Angola'da düşük oranda görülmekte olup, bu oran 2012 verilerine göre %2,3 düzeyindedir.^[14]

Ülke genelinde 5 yaş altı çocuklarda ölüm oranı, dünya geneli ortalamasının çok üzerinde gerçekleşmekte olup, en yüksek ikinci oran olduğu ifade edilmektedir. Angola'da her üç dakikada bir çocuk hayatını kaybetmektedir. 2013 tahmini verilerine göre ülke genelinde ortalama yaşam 54.95 düzeyinde gözlemlenmekte olup, bu oran erkeklerde 53.83, kadınlarda ise 56.11 seviyesindedir.^[7]

Eğitim

Kuito'da bir sınıf

Ülke genelinde 15 yaş ve üzerinde olan nüfusta okuma yazma bilenlerin oranı 2011 tahmini verilerine göre %70,4 düzeyindedir. Bu oran erkeklerde %82,6 iken, kadınlarda %58,6 seviyesindedir. Angola'da ilkokula gitmek zorunlu olmasına rağmen bu eğitimlere katılım çocuklar arasında üçte bir oranı seviyesindedir. İlkokula giden çocukların %54'ü aynı sınıfa bir veya birden fazla yıl tekrar gitmektedir. Ülke genelinde 5. ve 6. sınıfı içeren okulların azlığı sebebiyle ilkokul 5. sınıfa erişen öğrenciler arasında eğitim hayatına devam etme oranı %6 gibi düşük bir seviyededir. Ayrıca ülkede yaşanan iç savaş nedeniyle hayatını kaybeden ya da göç eden birçok öğretmen olması nedeniyle, ülke genelinde öğretmen bulma ve yetiştirme sıkıntısı da yaşanmaktadır. Günümüzde Angola Eğitim Bakanlığı'nın, Ajuda de desenvolvimento de Povo para Povo em Angola yardım kuruluşu ile ortaklaşa gerçekleştirdiği projede Huambo, Caxito, Cabinda, Benguela, Luanda, Zaire ve Bié'de kurulan eğitim merkezlerinde öğretmen ihtiyacını karşılama adına öğretmen adaylarına eğitimler verilmektedir. 2006 yılına kadar eğitimi tamamlanan 1000'den fazla öğretmen kırsal alanlarda eğitime başlamış olup, 2015 yılına kadar eğitilen öğretmen sayısının 8000'i bulması amaçlanmaktadır.^[15]

Angola'da yüksek öğrenim kurumları 1990'lı yıllara kadar devlet tarafından idare edilmekteydi. Özellikle, çoğu kötü bir durumda bulunsa da sahip olduğu 40 farklı merkezdeki yerleşkesi ile Universidade Agostinho Neto önemli bir yere sahipti.^[16] Bu üniversitenin haricinde ayrıca Luanda'da yerleşik Universidade Católica de Angola (UCAN) bulunmaktaydı. Günümüzde çoğunluğu başkent Luanda'da olmak üzere ve Portekiz'de aynı ismi taşıyan üniversiteler ile sıkı işbirliğinde içerisinde olan Universidade Lusíada de Angola,^[17], Universidade Lusófona de Angola^[18] ve Universidade Jean Piaget de Angola,^[19] özel üniversiteler olarak hizmet vermektedir. Bunların haricinde tamamen Angola merkezli üniversiteler olan Universidade Privada de Angola,^[20], Universidade Metodista de Angola,^[21], Universidade Metropolitana de Angola,^[22], Universidade Independente de Angola,^[23], Universidade Técnica de Angola,^[24], Universidade Gregório Semedo,^[25], Universidade Óscar Ribas,^[26], Universidade de Belas,^[27] ve Instituto Superior de Ciências Sociais e Relações Internacionais gibi özel üniversilerde öğrencilere eğitim-öğretim imkanı sunmaktadır.

Tarih

Günümüzde Angola'nın varlığını sürdürdüğü topraklarda yaşayan ilk topluluk Khoisan topluluğu olmuştur. Khoisan topluluğu ilerleyen yıllarda Bantu halkları tarafından bölgeden uzaklaştırılmıştır. 15.yy sonlarına doğru Avrupalılar ve özellikle de Portekizli denizciler ile başlayan temasın sonucunda Portekiz 1483 yılında, günümüzde Luanda'nın bulunduğu sahil kesiminde ve iç bölgelerde ticaret merkezleri oluşturmuştur.^[28] Angola'nın bugünkü sınırlarının sistematik olarak ele geçirilmesi ve işgal edilmesi ise 19.yy sonlarında başlatılmış olup, bu işgal 1920'li yıllara kadar sürdürülmüştür.^[29]

Angola 1920'li yılların ortasından 1960'lı yılların başına kadar 'klasik' sömürü sistemi içerisinde Portekiz tarafından yönetilmiştir. Bu dönemde koloni sahibi Portekiz 1926 yılından Karanfil Devrimi'nin yaşandığı 1974 yılına kadar askeri cunta tarafından idare edilmiştir.

Koloni döneminde ülkenin en büyük ekonomik değerini tarım ve hayvancılık oluşturmaktaydı. Bu tür faaliyetler Avrupalı yerleşimciler tarafından büyük işletmelerde yapılmasının yanı sıra Afrikalı yerliler tarafından da aile işletmelerinde gerçekleştirilmekteydi. Bunun haricinde koloni ülkesi için çıkartılan elmasın ihracatı önemli bir kaynak oluşturmaktaydı.

1950'li yıllarda milliyetçi direnişin şekillenmesi ile başlayan süreç 1961 yılında silahlı mücadeleye dönmüştür. Özellikle Afrika Yılı olarak adlandırılan 1960 yılında 18 Afrika ülkesinin sömürge sahibi ülkelerden bağımsızlığını ilan etmesi Angola'da da bu sürecin ilerlemesine neden olmuştur.

Portekiz 1962 yılından itibaren ülkede köklü reformlar gerçekleştirerek geç sömürge dönemini devreye almıştır. Bu durum Angola'da niteliksel olarak yeni bir durum yaratsa da bağımsızlık mücadelesine herhangi bir etkisi olmamıştır. Bu mücadele dolaylı olarak Portekiz'de 25 Nisan 1974 tarihinde gerçekleştirilen Kadife Devrimi neticesinde diktatör askeri cuntanın devrilerek yerine demokratik rejimin gelmesi sonucunda başarıya ulaşmış, yeni Portekiz hükumeti derhal sömürgeci ülkelerden çekilme sürecini başlatmıştır.

Portekiz'de gerçekleştirilen devrim Angola'da bağımsızlık mücadelesi veren ve farklı etnik kökenleri temsil eden Angola Ulusal Kurtuluş Cephesi (FNLA), Angola'nın Bağımsızlığı İçin Halk Hareketi (MPLA) ve União Nacional para a Independência Total de Angola (UNITA) özgürlük hareketleri arasında iktidarı ele geçirme adına silahlı çatışmanın yoğunlaşmasına sebep olmuştur.^[30] Yaşanan bu çatışmalarda Amerika Birleşik Devletleri, Zaire (1997'den itibaren Demokratik Kongo Cumhuriyeti) ve Güney Afrika Cumhuriyeti (o dönem iktidarda Apartheid hükumeti bulunmaktaydı) FNLA ile UNITA cephesinde yer alırken, Sovyetler Birliği ve Küba MPLA tarafında yer almışlardır. Çatışmalar sonucu MPLA mücadeleyi kazanan taraf olarak 1975 yılında Luanda'da bağımsızlığı ilan etmiş, aynı dönemde FNLA ve UNITA'da Huambo'da bağımsızlık açıklamasında bulunmuştur.^[31]

Huembo'da FNLA ve UNITA tarafından oluşturulan 'karşı hükumet' her ne kadar kısa süre içerisinde dağılsada, bağımsızlık ilanından kısa bir süre sonra bu üç taraf arasında Angola'yı iç savaşa sürükleyen çatışmalar şiddetlenmiştir. FNLA bu mücadeleden kısa süre içerisinde elense de, UNITA liderleri Jonas Savimbi'nin 2002'deki ölümüne kadar mücadelesini sürdürmüştür. Bu dönemde iktidardaki MPLA ise sosyalist ülkeleri rol model alarak siyasi-ekonomik bir rejim oluşturmuştur.^[32]

Bu sistem 1990/91 yılları arasında iç savaşta yaşanan kısa süreli duraklamada çok partili sistem lehine değiştirilmiştir.^[33] 1992 gerçekleştirilen ve UNITA'nın da yer aldığı genel seçimlerde MPLA parti olarak parlamentoda mutlak çoğunluğu elde etsede, partinin devlet başkanı adayı José Eduardo dos Santos devlet başkanı olması için Jonas Savimbi'ye karşı gereken çoğunluğu sağlayamayarak yasa gereği zorunlu olan ikinci seçim turuna girmek durumunda kalmıştır.

Yapılan bu seçimler ülkede 2002 yılına kadar sürecek karmaşık bir yapıya sebep olmuştur. Bir tarafta MPLA ve UNITA ortaklaşa parlamentoda hatta hükumette yer alırken,^[34] UNITA'nın askeri kanadı seçimlerden hemen sonra silahlı mücadeleyi yeniden başlatmıştır.^[35] Ülkedeki siyasi gelişmeler neticesinde yönetimde otoriter bir devlet başkanlığı yönetimi benimsenmiş, ülke genelinde ciddi yıkımlar gerçekleştirilmiştir.

2002 yılında UNITA lideri Jonas Savimbi'nin ülkenin doğusunda ordu tarafından yakalanıp vurulmasından sonra UNITA silahlı mücadeleyi bıraktığını açıklamıştır. Bu olay neticesinde silahlı kanadını lav edilen UNITA'da buradaki güçlerin bir bölümünü Angola ordusu bünyesine alınmıştır. Yeni genel başkanları Isaias Samakuva önderliğinde normal bir muhalefet partisi görüntüsüne bürünen UNITA, 2008 yılında gerçekleştirilen ve MPLA'nın oyların %80'ini elde ettiği seçimlerde bir varlık gösterememiştir.

Son yıllarda özellikle ülkede var petrol rezervlerinden elde edilen gelirlerle tüm ülkede yeniden yapılanma gerçekleştirilmektedir.

Angola'da 2010 yılında kabul edilen yeni anayasa, iktidardaki MPLA'yı güçlendirmekte ve devlet başkanına otoriter bir yönetim imkanı sağlamaktadır.^[36]

İdari yapılanma

Angola 18 bölgeye ayrılmış olup, bu bölgeler şu şekildedir:

Nr.	Bölge	Merkez Şehir		Nr.	Bölge	Merkez Şehir	Harita
1	Bengo	Caxito		10	Huíla	Lubango
2	Benguela	Benguela		11	Luanda	Luanda
3	Bié	Kuito		12	Lunda Norte	Lucapa
4	Cabinda	Cabinda		13	Lunda Sul	Saurimo
5	Cuando Cubango	Menongue		14	Malanje	Malanje
6	Cuanza Norte	N’dalatando		15	Moxico	Luena
7	Cuanza Sul	Sumbe		16	Namibe	Namibe
8	Cunene	Ondjiva		17	Uíge	Uíge
9	Huambo	Huambo		18	Zaire	M’banza Kongo

Bu var olan 18 bölge ayrıca 157 ile ve 618 ilçeye bölünmüş konumdadır.

Ayrıca bakınız: Angola'daki şehirler listesi

Siyaset

Angola devlet başkanı José Eduardo dos Santos

Siyasi ilişkiler

Angola'da güncel olarak siyasi güç devlet başkanındadır. Yürütme gücü aynı zamanda ordunun başkumandanı ve hükumet yetkilisi de olan devlet başkanı dos Santos ile bakanlar kurulunun elinde bulundurmaktadır. Bakanlar kurulu çok sık aralıklarla devlet başkanının başkanlığında toplanarak güncel konular hakkında görüşmeler gerçekleştirirler. Ülkede bulunan 18 bölge, devlet başkanı tarafından atanan valiler tarafından yönetilmektedir. Ülkenin hukuk sistemi, sömürge döneminde ülkeyi elinde bulunduran Portekiz'in hukuk sisteminden esinlenerek oluşturulmuş olmasına rağmen yetersiz ve bölük pörçük bir konumdadır. Ülke genelinde 140'tan fazla belediye yer almasına rağmen sadece 12 yerleşim alanında mahkemeler bulunmaktadır. Ülkenin en yüksek mahkemesi, temyiz olarak işlev görmektedir.

2010 yılında parlamento tarafından kabul edilen yasaya ile otoriter eğilimli siyasi sistem daha da otoriter bir yapıya kavuşturulmuştur. Bu yasa ile gelecekte gerçekleştirilecek olan genel seçimlerden birinci olarak çıkacak olan partinin başkanının ve kurmaylarının aynı zamanda ülkenin devlet başkanı ve devlet başkanı yardımcısı makamına getireleceği karara bağlanmıştır. Ülkenin devlet başkanı günümüzde kaldırılan anayasa mahkemesi de geçmişte dahil olmak üzere tüm devlet kurumlarındaki işleyişi kontrol yetkisine sahiptir. Angola'da bir kuvvetler ayrılığından bahsedilememektedir.

Ülkede 27 yıl boyunca süren iç savaş nedeniyle siyasi binaların yanı sıra kamu kurum ve kuruluş binaların da birçoğu hasar görmüş bir konumdadır.

Parlamento

Angola'da 2002 yılında sona eren iç savaştan sonra gerçekleştirilen ilk seçimler olan 2008 seçimlerinde, halk parlamentoya gidecek üyeleri seçmiştir. Seçimlerin olaysız ve sükunet içerisinde geçtiği Afrika Birliği ile Güney Afrika Geliştirme Birliği seçim gözlemci heyetleri tarafından bildirilmiştir.^[37] Seçim günü olumlu geçmiş olsa da, Avrupa Birliği yetkilileri seçim öncesinde muhalefet partilerine yeterince söz hakkı verilmediği ve kamu kurum ve kuruluşları ile televizyonların MPLA propaganda aracı olarak kullanıldığı yönünde eleştiriler getirmiştir.^[38] Söz konusu seçimlerde oyların %82'sini alan MPLA kazanırken, muhalefet partisi konumunda olan UNITA oyların %10'unu alabilmiştir.^[39] UNITA bu seçim sonuçlarına önce itiraz etsede daha sonra seçim sonuçlarını kabullenmek durumunda kalmıştır.

2008 seçimleri sonrası mecliste milletvekili dağılımı şu şekildedir oluşmuştur:

• Frente Nacional de Libertação de Angola (FNLA) – 3 Milletvekili
• Movimento Popular de Libertação de Angola (MPLA) – 191 Milletvekili
• Partido de Renovação Social (PRS) – 8 Milletvekili
• União Nacional para a Independência Total de Angola (UNITA) – 16 Milletvekili
• Nova Democracia União Eleitoral (ND) - 2 Milletvekili

İnsan hakları

Amnesty International'ın 2012 raporuna göre ülkede sık sık düşünce ve fikir özgürlüğü hakkını savunan ya da toplantı ve gösteriş yapan birçok kişi tutuklanmıştır.^[40] Ülkede devletin güvence verdiği bir sosyal korunma sistemi bulunmamaktadır. Ülkenin özellikle kırsal bölgesindeki belli bölümlerinde tek başına kalan kadınların gelenek ve göreneklere göre mal ve mülk sahibi olması kabul edilmemektedir.^[41]

Dönemin ABD Dışişleri Bakanı Hillary Clinton'nun 2009 yılında gerçekleştirdiği Afrika turunda ziyaret ettiği Angola'da, ülkenin insan hakları örgütleri ve önemli şahsiyetlerinin kendisine ilettiği mektupta, Angola'daki demokrasi ve insan haklarının son durumu hakkında bilgilendirilmiş ve bu konuda yetkililer ile görüşülmesi talep edilmiştir. Son dönemde ülke genelinde Çin Halk Cumhuriyeti'nin etkili olması Associação Mãos Livres gibi sivil organizasyonların tepkisini çekmekte olup, Çin'in kendi ülkesindeki insan hakları ihlalleri nedeniyle sabıkalı olması nedeniyle ülke içerisindeki etkisi tartışma yaratmaktadır.^[42]

Dış siyaset

Angola 1976 yılından bu yana Birleşmiş Milletler, 1996 yılında bu yana Dünya Ticaret Örgütü, 2007 yılında bu yana OPEC ve Afrika Birliği, yine 2007 yılından bu yana da kurucu üye sıfatıyla Güney Afrika Geliştirme Birliği ile Portekizce Konuşan Ülkeler Topluluğu üyesi konumundadır.

Angola, 15 Ekim 2013 tarihinde Portekiz ile var olan stratejik ortaklığı sonlandırdığını duyurmuştur. Devlet başkanı dos Santos yaptığı açıklamada iki ülke arasındaki ilişkilerin iyi olmadığını ifade etmiştir.^[43]

Ekonomi

Angola 2012 verilerine göre sahip olduğu 114,2 milyar dolar Gayri safi yurtiçi hasıla ile Afrika kıtasının Güney Afrika Cumhuriyeti ve Nijerya'dan sonra üçüncü büyük ekonomisi konumundadır.^[44] Bu denli büyük bir ekonomiye sahip olan ülkede, nüfusun büyük bir çoğunluğu açlık sınırında yaşamaktadır.^[45]

Angola ekonomisi yıllarca süren iç savaşın etkileri günümüzde de devam etmektedir. Özellikle son yıllarda başta sahip olunan petrol rezervlerinin yanı sıra diğer yeraltı zenginlikler sayesinde ciddi bir ekonomik kalkınma yaşayan ülke, gösterdiği bu hızlı yükseliş ile Afrika kıtasının en büyük ekonomik büyüme verilerine sahip ülkesi konumundadır. Ancak petrolden ve diğer yeraltı zenginliklerinden elde edilen gelirlerin neredeyse tamamı ülkenin siyasetini ve ticaretini yöneten nüfusun küçük bir kısmına ulaşmakta olup, nüfusun geriye kalan büyük çoğunluğu bu gelirlerden fayda görememektedir. Ülke nüfusunun büyük bir çoğunluğu işsiz olup, yarısından fazla açlık sınırının altında yaşamaktadır. Birleşmiş Milletler'in yayımladığı 2013 İnsani Gelişim Endeksi raporuna göre ülke 'az insani gelişim' kategorisinde yer almakta olup 186 ülke içerisinde 148. konumda kendisine yer bulabilmektadır.^[46]

Ülkenin mal ve hammadde ihracatında en önemli ticaret ortaklarını Amerika Birleşik Devletleri, Çin Halk Cumhuriyeti, Fransa, Belçika ve İspanya oluşturmaktadır. Portekiz, Güney Afrika Cumhuriyeti, ABD, Fransa ve Brezilya ise ülkenin ithalatında ki en önemli ticaret ortaklarını oluşturmaktadır. 2009 yılında Angola, Portekiz'in Avrupa dışındaki en önemli ihracat ortağı konumuna gelmiş, bu doğrultuda 24.000 Portekizli son yıllarda Angola'ya yerleşerek iş arayışına girmiş ya da şirket kurmuşlardır.^[47] Buna rağmen Çin'in ülke içerisindeki mevcudiyeti kurduğu büyük firmalar nedeniyle Angola için daha büyük önem arz etmektedir.^[48]

Bölgesel eşitsizlik

Angola ekonomisinin yapısal sorunlarından bir tanesini de bölgeler arası ortaya çıkan keskin farklılıklardır. 20.yy son dönemlerinde ülkede yaşanan iç savaşın bir etkisi olarak ülkenin birçok bölgesi ekonomik gelişimlerden yeterli katkıyı alamamaktadır. Ülkenin ekonomik faaliyetlerinin üçte biri Luanda ile birlikte Luanda'nın genişleme alanında yer alan komşu bölge Bengo'da gerçekleşmektedir. Buna karşı ülkenin özellikle iç kesimlerinde kalan diğer bölgelerinde çarklar ya durma ya da gerileme noktasında gelmiş bir konumdadır.^[49] 2007 verilerine göre ülkenin ticari faaliyetlerinin %75,1 ile tüm kamusal ve özel iş yerlerinin %64,3'ü başkent Luanda ve çevresinde yer almaktaydı. 2010 verilerine göre Angola'da yerleşik tüm şirketlerin %77'si Luanda, Benguela, Cabinda, Kwanza Sul bölgesi ve Namibe'de yerleşik konumdadır. Ülkede 2007 yılındaki verilere göre Luanda ve çevresinde GSYİH kişi başı 8.000 Dolar seviyelerine çıkmış, iç Angola'nın batı kesimlerinde 2.000 Dolar olarak belirlenmiş olup, geriye kalan diğer bölgelerde ise 1.000 Dolar seviyelerinin çok altında tespit edilmiştir. İç savaşın sona ermesinden sonra kıyı kesimlere kesilmesi beklenen göç daha sonraları da devam etmiş ve iç bölgelerin insansız alanlar haline gelmesine neden olmuştur.

Ticaret sektörleri

• Doğal kaynaklar: Angola geniş petrol rezervlerine sahip bir ülke konumundadır. Bunun haricinde ülkenin kuzeydoğu kesimlerinde yer alan maden ocaklarında elmas ve mineral çıkartılmaktadır. Ülkenin sahip olduğu doğal yeraltı zenginlikleri Angola'yı kıtanın en zengin ülkelerinden biri konumuna getirmektedir. Angola, Nijerya'dan sonra Afrika'nın en büyük ikinci petrol üretimi ve ihracatı gerçekleştiren ülkesi konumundadır. Ülkenin ihracattan elde ettiği gelirlerin %98'i ile Angola'nın Gayri safi yurtiçi hasılanın %70'ini petrol ticareti oluşturmaktadır.^[50] Petrol ve ürünlerinin en büyük alıcı konumunda yer alan Çin Halk Cumhuriyeti, bu unvanı son yıllarda ABD'nin elinden almıştır. Angola, 1 Ocak 2007 tarihinde birliğin 12. üyesi olarak OPEC'e katılmıştır. Ülkenin Namibya sınırına yakın güne bölgelerinde 1975 yılında Uranyum'da bulunmuştur.
• Tarım: Ülke nüfusunun çalışan kesiminin %85'i tarım sektöründe yer almaktadır. Ülkenin ihracatını sağladığı en önemli tarımsal ürününü başta kahve olmak üzere şeker kamışı, mısır, hindistan cevizi yağı, patates, pirinç ve [kakao]] oluşturmaktadır. Ülke genelinde sığır ve keçi bulundurma ve yetiştirme oranı yüksek düzeydedir. Ülkenin geçmişte yaşadığı iç savaşın bir etkisi olarak birçok çiftçi sahip olduğu topraklarda tarımı yaşanabilmesi muhtemel mayın patlamaları nedeniyle gerçekleştirememektedir. Ülkenin tarım sektöründen elde ettiği mahsüller iç piyasaya yetmediği içini yurt dışından yiyecek ürünleri ithal edilmektedir.
• Endüstri: Ülkenin endüstri sektörü iç savaşın da etkisiyle hemen hemen hiç gelişmemiş bir konumdadır. Ülkenin bu alandaki en önemli faaliyetleri ise çıkarılan petrolün arıtılması ve başta buğday olmak üzere elde edilen tarımsal ürünlerin, balık, pamuk, tütün ve şeker gibi mahsullerin işlemden geçirilmesidir.

Ekonomi verileri

Gayri safi yurtiçi hasıla, enflasyon ve dış ticaret değerlerinin yıllar içerisinde değişimini gösteren bilgiler şu şekile sıralanmaktadır:

Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GSYH), gerçek
bir önceki yıla göre yüzde
Yıl	1999	2000	2001	2002	2003	2004	2005	2006	2007	2008	2009	2010
Bir önceki yıla göre yüzdesel değişim	+3,2	+3,0	+3,1	+14,4	+3,3	+11,2	+20,6	+19,5	+23,9	+13,8	+2,4	+1,6
Kaynak: CIA [51]

GSYH gelişimi (nominal)
total (Milyar USD)				kişi başı (1.000 USD)
Yıl	2003	2004	2005	Yıl	2003	2004	2005
GSYH Milyar USD	14	20	33	GSYH kişi başı (1.000 USD)	1,0	1,3	2,1
Kaynak: CIA [51]

2008 - 2011 arası enflasyon gelişimi
% olarak bir önceki yıla göre (Yıl ortalaması)
Yıl	2008	2009	2010	2011
Enflasyon oranı	6,0	13,7	14,7	~11,7
Kaynak: CIA [51]

Bütçe gelişimi
% olarak GSYH'de oranı („eksi“ = Bütçe açığı)
Yıl	2008	2009	2010	2011
Bütçe	-7,2	-1,0	~ +6,6	~ +4,3
Kaynak: CIA [51]		~ = tahmini

Dış ticaretin gelişimi
Milyar USD olarak ve bir önceki yıla göre % değişim
	2003		2004		2005
	Milyar USD	% önceki yıla göre değişim	Milyar USD	% önceki yıla göre değişim	Milyar USD	% önceki yıla göre değişim
İhracat	8,5	17	11,5	35	20,1	81
İthalat	3,0	53	3,3	8	8,5	159
Sonuç	5,5		8,2		12,2
Kaynak: CIA [51]

Ulaşım

Demiryolu

Angola Demiryolları haritası

Ülkede var olan demiryolları kıyı şeritlerinde yer alan liman şehirlerine bağlantı sağlamaktadır. Ülke genelinde birbirine bağlantısı olmayan üç demiryolu güzergahı bulunmaktadır. Bu hatlarda insan taşımacılığının yanı sıra ürün taşımacılığı da yapılmaktadır. Angola'nın genel olarak sahip olduğu toplamda 2.764 km'lik demiryolunun işletmesi devlet kuruluşu olan Caminhos de Ferro de Angola (Türkçe: Angola Demiryolları) gerçekleştirilmektedir.^[52]

Ülkenin bağımsızlığını kazandığı 1975 yılında başlayan ve 2002 yılına kadar süren iç savaşın etkisi ile var olan demiryolları ciddi zararlar görmüş, bu nedenle seferler gerçekleştirilememiştir. 2002 yılında biten iç savaş sonrası yeniden toparlama sürecine giren Angola demiryolları işletmeciliği bu yıldan sonra gerçekleştirdiği kısmi düzeltmeler ile insan ve mal taşımacılığına kademeli olarak başlanmasını sağlamıştır.

Angola genelinde birbirinden bağımsız olarak var olan demiryolu bağlantıları şu şekildedir:

• Caminhos de Ferro de Luanda (Luanda Demiryolu Güzergahı),
• Caminhos de Ferro de Benguela (Benguela Demiryolu Güzergahı)
• Caminhos de Ferro de Namibe (Namibe Demiryolu Güzergahı)

Karayolu

Tüm ülke genelinde 2001 verilerine göre var olan toplam 52.429 km karayolundan sadece 5.349 km'si asfaltlanmış konumdadır. Burada da yaşanan iç savaşın etkileri gözlemlenmekte olup, Luanda çevresindeki yollar hariç genel olarak karayollarının özellikle iç kesimlerde kalan birçok bölümü sürüşe uygunluk arz etmemektedir.

Denizyolu

Angola 2008 verilerine göre gemilerin geçiş yapabileceği ve insan taşımacılığına uygun 1.300 km'lik karasularına sahiptir.

Havayolu

Luanda'da bulunan havaalanı

Ülke genelinde var olan irili ufaklı 211 havaalanından sadece 30 tanesinin pisti asfaltlanmış konumdadır. Başkent Luanda'da bulunan Aeroporto Internacional Quatro de Fevereiro havaalanı günümüzde Angola'nın en büyük havaalanı olup, uluslararası standartlara uygun bir konumdadır. Ancak ilerleyen dönemlerde bu havaalanındaki uluslararası uçuş yükünü almak üzere Angola International Airport havaalanını inşaatı Luanda'da devam etmektedir.

Ülke iki adet havayolu şirketine sahip olup, bunlardan ilki devlet kontrolünde olan TAAG Angola Airlines'tır. Havayolu sahip olduğu 13 uçaklık filosu ile Angola'nın en büyük havayolu şirketidir. TAAG dışında ayrıca özellikle petrol üretim sahalarına yolcu taşıyan ve özel olarak işletilen Sonair bulunmaktadır. Sonair'in AB standartlarına uygun olmadığı gerekçesiyle Avrupa Birliği hava sahasına girişine izin verilmemektedir.

Havacılık tarihinin en önemli gelişmelerinden biri 23 Mayıs 2003 yılında Angola'da yaşanmış olup, bir yıldır park etmiş olarak bekleyen bir Boeing 727 Luanda havaalanından kimliği belirsiz kişiler tarafından çalıştırılarak kaçırılmıştır.^[53] Yer hizmetlerinin bağlantı sağlayamadığı uçaktan o günden sonra haber alınamamıştır. Her ne kadar Kanadalı bir pilot uçağı Haziran 2003 yılında Gine'nin başkenti Conakry'de gördüğünü ifade etsede, bu bilgi uluslararası birimlerin yanı sıra FBI ve CIA tarafından doğrulanmamış, bu uçağın daha sonra Gine havayollarına bağlı benzer bir uçak olduğu açıklanmıştır. Uçağın aynı şekilde o tarihten bu yana bir daha görünmeyen uçak mühendisi olan ve aynı zamanda küçük uçaklarda özel pilotluk yapan Ben Charles Padilla tarafından kaçırıldığı tahmin edilmektedir.^[54]

Spor

Futbol

Dünya Kupası'nda Angola taraftarları

Angola milli futbol takımı 2006 yılında Almanya'da gerçekleştirilen 2006 FIFA Dünya Kupası müsabakalarına beklenmedik bir şekilde katılarak büyük bir başarı elde etmiştir. Dünya Kupası elemelerinin son karşılaşmasında grup sonuncusu olan Ruanda milli takımına karşı elde edilen 1:0 galibiyet Angola'yı bu turnuvaya taşımış, 1994 yılından bu yana kesintisiz olarak Afrika kıtasını dünya kupasında temsil eden Nijerya'yı saf dışı bırakmıştır. Dünya Kupası grup mücadelelerinin ilkinde Portekiz'e karşı alınan 1:0 yenilginin ardından, Meksika ile 0:0 ve İran ile de 1:1 beraber kalarak turnuvaya veda etmiştir. Angola ayrıca 1996, 1998, 2006 ve 2008 yıllarında Afrika Uluslar Kupası'nda yer almış, bu turnuvanın 2010 yılında da organizasyonunu üstlenmiştir.

Basketbol

Angola Milli Basketbol Takımı Afrika kupası tarihinin en başarılı takımı olarak gerçekleştirilen son on iki Afrika kupasının onunda şampiyon olmuştur. Bu kupada elde ettiği başarılar ile sürekli Basketbol Dünya Kupası turnuvalarında da yer alan Angola, buradaki en büyük başarılarını 2002, 2006 ve 2010 yıllarında gruptan ikinci tura çıkarak göstermiştir.

Hentbol

Angola Kadın Hentbol Milli Takımı Afrika kupasını on bir kez kazanmış olup, Afrika kıtasından ilk takım olarak hentbol dünya kupası turnuvasında yer almıştır.

Kültür

Edebiyat

Angola'nın tanınmış yazarları olarak Mário Pinto de Andrade, Luandino Vieira, Arlindo Barbeitos, Alda Lara, Agostinho Neto, Pepetela, Ondjaki ve José Eduardo Agualusa sayılmaktadır.

Televizyon

Ülkede devletin sahip olduğu Televisão Pública de Angola'nın yanı sıra TV Zimbo, AngoTV gibi özel televizyon kanalları da bulunmaktadır.

Ayrıca bakınız

• Angola'nın yönetim bölgeleri
• Angola Bağımsızlık Savaşı

Kaynakça

1. "Resultados preliminares do censo geral – 2014". Instituto Nacional de Estatística (INE). 4 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160604103235/http://www.ine.gov.ao/xportal/xmain?xpid=ine. Erişim tarihi: 21 Ağustos 2014. 
2. "Angola". International Monetary Fund. 7 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160407230310/http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2015/02/weodata/weorept.aspx?sy=2015&ey=2016&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&pr1.x=62&pr1.y=9&c=614%2C668%2C638%2C674%2C616%2C676%2C748%2C678%2C618%2C684%2C624%2C688%2C622%2C728%2C626%2C692%2C628%2C694%2C632%2C714%2C636%2C716%2C634%2C722%2C662%2C718%2C642%2C724%2C643%2C199%2C644%2C733%2C646%2C734%2C648%2C738%2C652%2C742%2C656%2C746%2C654%2C754%2C664%2C698%2C666&s=NGDPD%2CNGDPPC%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC&grp=0&a=. Erişim tarihi: 26 Nisan 2014. 
3. "Gini Index". World Bank. 19 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160619175207/http://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI/. Erişim tarihi: 2 Mart 2011. 
4. "2015 Human Development Report". United Nations Development Programme. 2015. 17 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160617072031/http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr_2015_statistical_annex.pdf. Erişim tarihi: 14 Aralık 2015. 
5. [https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ao.html
6. Bazı kaynaklar 17 Milyon nüfustan bahsetmektedir bkz. Quelle 1, ya da BBC. Birleşmiş Milletler 2009 verilerine göre nüfusun 18 milyon olduğunu tahmin etmiştir; bkz. UN, Tabelle A.1 (PDF; 780 kB). Güncel olarak bu rakamların daha gerçekçi olduğu varsayımları yapılmakta olup, bugüne kadar tahmin edilen 12-13 milyon nüfustan çok daha fazlasının Angola'da yaşadığı düşünülmektedir. Bir Angola internet sitesi, 2010 yayınladığı verilerde, Angola'da resmi olarak 15,1 milyon insanın yaşadığını ifade etmiştir.
7. "CIA – The World Factbook". United States Central Intelligence Agency. https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ao.html. 
8. Franz-Wilhelm Heimer, Cristina Udelsmann Rodrigues, Carlos Manuel Lopes: Angola Country Report in: Bertelsmann Stiftung (Yayınevi): Bertelsmann Transformation Index 2010. Bertelsmann Stiftung Yayınevi, Gütersloh 2010
9. Afrika'daki Çinliler]
10. Angola'da konuşulan diller
11. Angola'ya İslam Üniversitesi
12. Angola İslamiyeti yasakladı
13. Angola'da islam dinine yasak
14. Angola'da AIDS
15. Angola öğretmen açığını kapatıyor
16. Franz-Wilhelm Heimer, Paulo de Carvalho, Víctor Kajibanga: Angola. In: D. Teferra, P. Altbach (Yayınevi): African Higher Education: An International Reference Handbook. Bloomington & Indianapolis: Indiana University Press, 2003, Sayfa 162–175
17. Universidade Lusíada de Angola
18. Bkz. [http;//wwww.grupolusofona.pt Universidade Lusófona de Angola]
19. Universidade Jean Piaget de Angola
20. Universidade Privada de Angola
21. Universidade Metodista de Angola
22. Universidade Metropolitana de Angola
23. Universidade Independente de Angola
24. Universidade Técnica de Angola
25. Universidade Gregório Semedo,
26. Universidade Óscar Ribas
27. Universidade de Belas
28. David Birmingham, — Trade and Conflict in Angola. The Mbundu and their Neighbours under the Influence of the Portuguese. 1483–1790. Oxford 1966
29. René Pélisier: Les guerres grises, Band I, Résistance et revoltes en Angola (1845–1941). Özyayın, Montamets/Orgeval 1977
30. Johanna Götz: Ethnische Grenzen und Frontlinien in Angola, Köln: Rüdiger Köpppe, 2002
31. Ayrıntılı yeniden yapılanma süreci bu eserde yer almaktadır Franz-Wilhelm Heimer: Der Entkolonisierungskonflikt in Angola. Weltforum Yayınevi. Münih 1979.
32. M.R. Bhagavan, Angola’s Political Economy 1975–1985. Nordiska Afrikainstitutet, Uppsala 1986 ve Philippe Le Billon, Angola’s economy of war. The role of oil and diamonds, African Affairs, 100, 2001, Sayfa 55–80
33. Leonid Futini, The collapse of the socialist state: Angola and the Soviet Union: in: W. Zartman (Yayıncı), Collapsed states: The disintegration and restoration of legitimate authority, Boulder: Lynne Rienner, 1995, Sayfa 143–156
34. Hermann Pössinger, Angola: ein Neuanfang?, in: Peter Meyns (Yayıncı), Demokratie und Strukturreformen im portugiesischsprachigen Afrika, Freiburg: Arnold-Bergstraesser-Institut, 1992, Sayfa 97–117
35. Margaret Anstee, Orphan of the Cold War: The inside story of the collapse of the Angolan peace process, 1992–1993, New York: St. Martin’s Press, 1996
36. Angola anayasası
37. Gözlemciler Angola seçimlerinden memnun
38. 2008 seçim süreci
39. Angola 2008 seçim sonuçları
40. Amnesty International 2012 raporu
41. Amnesty International Angola haberi
42. Çin'in Angola'da ki etkisi
43. Angola, Portekiz ile olan işbirliğini sonlandırdı
44. Afrika'nın Dubai'si: Angola
45. Zenginlik içerisinde fakirlik - Afrika
46. İnsani Gelişim Endeksi 2013 Raporu
47. Portekiz'in yeni eski gözdesi
48. [Sabine Fandrych, China in Angola: Nachhaltiger Wiederaufbau, kalkulierte Wahlkampfhilfe oder globale Interessenpolitik?, Bonn: Friedrich-Ebert-Stiftung, 2006]
49. [Manuel Alves, da Rocha, Desigualdades e assimetrias regionais em Angola: Os factores da competitividade territorial, Luanda: Centro de Estudos e Investigação Científica/Unidade Católica de Angola, 2010.
50. Uluslararası Ticaret Merkezi - Angola verileri
52. Angola Demiryolları
53. Angola'da uçak kaçırma gerçekleştirilmiştir
54. Angola'da uçağı kaçırdığı tahmin edilen kişi