Doğu Timor

Doğu Timor Demokratik Cumhuriyeti Repúblika Demokrátika Timor Lorosa'e República Democrática de Timor-Leste Doğu Timor
Bayrak Arma
Slogan: "Honra, Pátria e Povo" (Portekizce) "Onur, Anayurt ve Halk"
Marşı: Pátria
Başkent ve		Dili 8°34′G 125°34′D / 8.567°G 125.567°D
Resmî diller		Tetum, Portekizce
Hükûmet		Üniter Cumhuriyet
•	Devlet Başkanı	Taur Matan Ruak
•	Başbakan	Rui Maria de Araújo
Kuruluşu
•	Tanınmadan	28 Kasım 1975
•	Tanınma	20 Mayıs 2002
Nüfus
•	Temmuz 2005 tahmini	1.066.409 (155.)
GSYH (SAGP)		2005 tahmini
•	Toplam	5,479 milyar $
•	Kişi başına	5,479 $ (148.)
İGE (2004)		0.513 düşük · 142.
Para birimi		ABD Doları (USD)
Zaman dilimi		(UTC+9)
Telefon kodu		670
Internet TLD		.tl

Doğu Timor resmî adıyla Doğu Timor Demokratik Cumhuriyeti, Güneydoğu Asya'da Timor adasının doğusu, Atauro ve Jaco adaları ile Oecussi-Ambeno bölgesini kaplayan devlet. Tek komşusu Endonezya'ya bağlı Batı Timor'dur. 14,609 km² yüz ölçümüne sahip olan Doğu Timor'un başkenti Dili'dir.

16. yüzyıl'da Portekiz kolonisi olan Doğu Timor asırlarca Portekiz Timoru adıyla Portekiz'e bağlı kaldı. Endonezya tarafından işgal edilen Doğu Timor 1975 yılında kesin olarak Endonezya'nın 27. vilayeti oldu. 1999 yılında Endonezya bölgenin kontrolü üzerindeki iddialarından vazgeçti ve 20 Mayıs 2002'de bağımsız oldu. Doğu Timor Güneydoğu Asya'nın Katolik çoğunluklu nüfusuna sahip 2 devletinden biridir.

Kişi başına 800 $ milli geliri ile Doğu Timor Gayri safi yurtiçi hasıla ve Satın alma gücü paritesi bakımından Asya'nın ve Dünya'nın en fakir ülkelerinden biridir. İnsani Gelişme Endeksine göre orta gelimiş bir ülke olan Doğu Timor, dünya devletleri arasında gelişmişlik bakımından 142. gelmektedir.

Etimoloji

"Timor" sözcüğünün kökeni Timur sözcüğüdür. Resmî olarak Portekizce adı Timor-Leste (ti'moɾ 'lɛʃtɨ), gayriresmî olarak Tetumca adı Timór Lorosa'e ve bazen İngilizce adı kullanılır. Birleşmiş Milletler Fransızca olan Timor-L'este'i kullanır. Lorosa (Tetumca'da dünyanın "doğu"su) harfi harfine "doğan güneş" anlamına gelir.

Tarih

Erken Tarih

Timor halkının kökenleri Güneydoğu Asya'ya ve Avustralya'ya dayanır. İlk başlarda göçen çok küçük halk nesilden nesile dalga dalga büyümüş ve halk kalabalıklaşmıştır. İlk akrabaları Yeni Gine ve Avustralya, 40.000 yıl önce Doğu Timor'a göçmeyi başarmıştır. Milattan 3000 yıl önce doğuya doğru göçmeye başlayan Avustranasya'lılar Okyanusya adaları'na gelmişlerdir.

Bu halk Timor'da mümkün olduğunca tarımı geliştirmiştir. Son olarak gelişmiş, uygar Malay toplumu güney Çin ve kuzey Çinhindi'nden gelir.^[1][2].

Portekiz Koloniliği

Portekizliler, Avrupa'nın ilk kolonilerini 16. yüzyılda Güneydoğu Asya'da kurdu. Onlar başta Timor adasını ve etrafındaki adaları yönetmeye çalıştılar ama sonra bir tek Doğu Timor'da kolonilerini sürdürebilmişlerdir. Bu sırada Habsburg Hanedanı Portekiz'de hükmetmekteydi (1580-1640).

Uzun yıllar Portekiz idaresinde kaldıktan sonra 1975 yılında komşusu Endonezya tarafından işgal edilen Doğu Timor 1975 yılında kesin olarak Endonezya'nın 27. vilayeti oldu. 1999 yılını takiben Birleşmiş Milletler'in araya girmesiyle özerkliğin verilmesinin ardından Endonezya bölgenin kontrolü üzerindeki iddialarından vazgeçti ve 1999 yılında yapılan referandumun ardından 20 Mayıs 2002'de bağımsızlığını kazandı. 1999 referandum sonrası ve 2006 yılında rakip siyasi partiler, çeteler ve kabileler arasındaki çatışmalar ve ayaklanmalar sırasında başkent Dili ve diğer Doğu Timor kasabaları yakılarak ağır hasar görmüştür. Nüfusun çoğu mülteci kamplarına kaçmıştır ve gerginlik hala devam etmektedir.

Bölge ve Belediyeler

Doğu Timor bölgeler haritası

Doğu Timor'da 13 bölge vardır:

1. Lautém 2. Baucau 3. Viqueque 4. Manatuto 5. Dili

6. Aileu 7. Manufahi 8. Liquiçá 9. Ermera

10. Ainaro 11. Bobonaro 12. Cova-Lima 13. Oecussi-Ambeno

Bu 13 bölge 65 altbölge, 443 sucos ve 2,336 kasaba, köy ve küçük köy'e ayrılır. (213 KiB)

Coğrafya

Doğu Timor haritasında büyük şehirler ve ulaşım yolları

Malay Takımadalarına bağlı Küçük Sunda Adalarının bir parçası olan Timor adası bu takımadanın en büyük adasıdır. Kuzeydeki dağlık adalardan Ombai ve Wetar Boğazı ile ayrılan Timor Avustralya'dan güneydeki Timor Denizi ile ayrılır. Ülkenin batıdan Endonezya'ya bağlı olan Doğu Nusa Tenggara bölgesi ile komşudur. Doğu Timor'un en yüksek yeri Ramelau Dağı (ya da Tatamailau dağı) vardır ^2,963m..

Ülkenin iklimi Tropikal İklim'dir. Ülke sıcak ve nemli'dir. Ülkede kurak ve yağmurlu geçen 2 mevsim vardır. Başkent, en büyük şehir ve liman olan Dili'dir ve ülkenin kent denilebilecek tek şehiridir. İkinci büyük şehir ise bir doğu kasabası olan Baucau'dur. Dili'de uluslararası bir havalimanı, Baucau, Suai ve Oecusse gibi daha küçük şehirlerde ise küçük Havaalanları vardır. Dili'deki Havalimanı'nın pistinden büyük uçaklar geçemez^[3].

Demografi

Yerel kıyafetler

Doğu Timor nüfusu yaklaşık 1 milyondur. Son zamanlarda yetişkin nüfus oranı, yüksek doğum oranları ile artmaya başlamıştır, nüfusun artmasında mültecilerin ülkelerine geri dönmesinin katkısı vardır. Nüfus özellikle başkent ve tek kenti Dili'de yoğunlaşmıştır.

Din

Doğu Timor Filipinler ile birlikte Asya'da Katolik nüfusun en yoğun olduğu 2 ülkeden biridir. Halkın %96,9'u Katolik, %2,2' si Protestan, %0.3' ü Müslüman ve geri kalanı Hinduizm, Budizm ile diğer yerel dinlere mensuptur.

Dil

Doğu Timor'da 2 resmî dil vardır. Bunlar; Portekizce ve Austronesian dillerinden biri olan Tetum'dur.^[4] Halk arasında Tetum daha çok kullanılır. Bu iki dilden sonra Endonezce ve yerli dilleri konuşulmaktadır.

En önemli 15 yerli dil: Bekais, Bunak, Dawan, Fataluku, Galoli, Habun, Idalaka, Kawaimina, Kemak, Lovaia, Makalero, Makasai, Mambai, Tokodede ve Wetarese'dir.

Tatiller

Doğu Timor'da resmi tatiller tarihi olayları anmak, bağımsızlık ve din (Katoliklik ve Müslümanlık) için yapılır.Timor-Leste Law no. 10/2005 (16.7 KiB).

Tarih	İsim	Not
1 Ocak	Yılbaşı
Değişken	Idul Adha
Mart-Nisan	İyi Cuma
1 Mayıs	İşçi Bayramı
20 Mayıs	Bağımsız yenilenme günü	Birleşmiş Milletler egemenliğin birleşmiş milletler tarafından devredilmesi, 2002
Mayıs-Haziran	Corpus Christi
30 Ağustos	Halka Danışma Günü	Halkoylaması yıldönümü, 1999
1 Kasım	Tüm Azizler günü
2 Kasım	Tüm Ruhlar günü
12 Kasım	Ulusal Gençler günü	Santa Cruz katliamı yıldönümü, 1991
28 Kasım	Bağımsızlığın ilanı günü	1975
Değişken	Ramazan Bayramı
7 Aralık	Ulusal Kahramanlar günü	Endonezya'nın Doğu Timor'a saldırısı, 1975
8 Aralık	Immaculate Conception
25 Aralık	Noel

Resmi "Anısına tarihler" bunlar tatil değildir fakat iş zamanından kısıntılar yapar;

Tarih	İsim
Şubat-Mart	Paskalya öncesi perhizin ilk çarşambası
Mart-Nisan	Kutsal Perşembe
Mayıs-Haziran	Miraç
1 Haziran	Uluslararası çocuklar günü
20 Ağustos	Doğu Timor Silahlı Kuvvetler Kurtuluş günü (FALINTIL)
3 Kasım	Ulusal kadınlar günü
10 Aralık	Uluslararası insan hakları günü

Kaynaklar

1. "Brief History of Timor-Leste". Official Web Gateway to the Government of Timor-Leste. Government of the Democratic Republic of Timor-Leste. 2006. http://www.timor-leste.gov.tl/AboutTimorleste/history.htm. 
2. A. Barbedo de Magalhães (24 October 1994). "Population Settlements in East Timor and Indonesia". University of Coimbra website. University of Coimbra. http://www.uc.pt/timor/CURSO1A.HTM. 
3. A Boeing 737 or C-130 Hercules the largest.
4. https://www.mof.gov.tl/wp-content/uploads/2011/06/Publication-2-English-Web.pdf

Dış bağlantılar

Devlet

• Devletin resmi sitesi
• Ministry of Foreign Affairs and Cooperation Timor-Leste
• Permanent Mission of the Democratic Republic of Timor-Leste to the United Nations in Geneva